Gjuha armene

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Armenisht
Folës amtare
8–12 milion
Familje gjuhësore
Gjuhët indo-evropiane
  • Gjuha armene
    • Armenisht
Dialektet
Statusi zyrtar
Gjuhë zyrtare në
Armeni
Kodet gjuhësore
ISO 639-1hy
ISO 639-3

Gjuha Armene (armenishtja) është një gjuhë Indo-Evropiane. Gjuhetaret klasifikojne gjuhen armene si nje deg e pavarur ne familes gjuheve indoevropiane. Faktikisht, pervec gjuhes armene, vetem gjuhet greke dhe shqipe konsiderohet si dege te dallueshme ne familjen e gjuheve indoevropiane. Fjalori i tij ka qene i ndikuar nga gjuhet perendimore mesme iranik, vecanerisht nga gjuha parthiane, dhe gjithashtu nga persisht, greqisht, turqisht, dhe ne nje mase me te vogel nga gjuhet fqinj kaukaziane, edhe arabisht dhe latisnisht. Ka edhe ngjashmeri, ne formen e arkaizemet te perbashketa, mes Armenishtes dhe gjuhet antike te Anadollit te zhdukur ne keto kohe. Një shembull i tillë është mungesa e gjinisë gramatikore në armenisht. Gjithesesi, perkunder ndikimeve te huaja ne fjalorin e saj, dhe mundesisht edhe ne gramatiken e saj, armenishtja mbetet nje nga gjuhet me unike ne Euroazi.

Armenishtja ka skriptin e vet, alfabeti armene. Alfabeti armene u krijua nga Shen Mesrop Mashtotsi ne vitin 405 AD me 36 shkronja. Ai kreditohet edhe me krijimin e alfabetit të gjuhes gjeorgjian. Mesrop Mashtotsi (armenisht: Մեսրոպ Մաշտոց; 361 ose 362 – shkurt 17, 440) ishte nje teolog (i krishtere) dhe gjuhetar armen. Teksti me i vjeter mbijetuar ne gjuhen armene eshte perkthim i Bibles nga Mesrop Mashtots ne shekullin e 5-te pas Krishtit.

Ka dy forma te standardizuara moderne letrare te gjuhes armene, armenisht lindore dhe perendimore. Versionet bashkekohore te ketyre dialekteve jane reciprokisht te kuptueshme.

Armenisht eshte nje gjuhe indo-evropiane e lashte. Shume fjale te saj kane nje origjine etimologjike te perbashket me gjuhet te tjera indoevropiane ne fazat e hershme te zhvillimit te tyre.

(Burimi: Online Etymology Dictionary.[1])

Armenisht Anglisht Latin Klasike Persisht Gjuha Helenike Greke Sanskrit Rusisht PIE
mayr "eme/nena" mother (< OE mōdor) māter "eme/nena" mādar "eme/nena" mētēr "eme/nena" mātṛ "eme/nena" mat *máH₂ter "eme/nena"
hayr "ate/baba" father (< OE fæder) pater "ate/baba" pedar "ate/baba" patēr "ate/baba" pitṛ "ate/baba" ot'ets *pH₂tér "ate/baba"
eġbayr "vella" brother (< OE brōþor) frāter "vella" barādaṛ "vella" phrātēr "vella" bhrātṛ "vella" brat *bʱráH₂ter "vella"
doostr "bije/vajze" daughter (< OE dohtor) përafërt latin eshte e humbur [2] dukhtaṛ "bije" thugatēr "bije" duhitṛ "bije" doč *dʱugH₂-tér "bije"
kin "femer, grua" queen (< OE cwēn "queen, woman, wife") peraferti eshte i panjohur Old Persian kiana "femer,grua" gunē "nje grua" gnā/jani "grua" žena "grua" *gʷén-eH₂ "grua"
im "im, ime, e mi, e mia" my, mine (< OE min) mei "im, ime" man/am "im, ime" emeo "im, ime, e mi, e mia" mama "im, ime, e mi, e mia" moy *mene "im, ime, e mi, e mia, imja"
anun "emer" name (< OE nama) nōmen "emer" nām "emer" onoma "emer" nāman "emer" im'a *H₁noH₃m-n̥ "emer"
utt "8" eight (< OE eahta) octō "tete" (h)asht "tete" oktō "tete" aṣṭa "tete" vosem *H₁oḱtō(u) "tete"
innë "9" nine (< OE nigon) novem "nente" noh "nente" ennea "nente" nava "nente" dev'at *(H₁)néwn̥ "nente"
tas "10" ten (< OE tien) (< P.Gmc. *tekhan) decem "dhjete" dah "dhjete" deka "dhjete" daśa "dhjete" des'at *déḱm̥ "dhjete"
ach, achk "sy" eye (< OE ēge) oculus "sy" chačm "sy" ophthalmos "sy" akṣan "sy" oko *H₃okʷ "pare, shoh"
armunk "berryl" arm (< OE earm "pjeset e trupit bashkuan nen supe") armus "sup/ shpatulla" arenj "berryl" arthron "lloj lidhjeje" īrma "krah" *H₁ar-mo "nyjë, artikulacion"
ts'unk[3] "gju" knee (< OE cnēo) genū, "gju" zānu "gju" gonu "gju" jānu "gju" knitsa "kllapa" *ǵénu "gju"
vot, votk "kembe" foot (< OE fōt) pedis "kembe" "kembe" podi "kembe" pāda "kembe" p'ata "thember" *pod-, *ped "kembe"
sirt "zemer" heart (< OE heorte) cor "zemer" del "zemer" kardia "zemer" hṛdaya "zemer" serdtse *ḱerd "zemer"
kashi "lekure" skin (< OE hȳdan "lejure mbulese kafsheve") cutis "lekure" pust "lekure" keuthō "(une) e mbuloj, une fsheh" kuṭīra "bun, kasolle" koža *keu "mbuloj,fsheh"
muk "mi/miu" mouse (< OE mūs) mūs "mi" mūṣ "mouse" mus "mouse" mūṣ "mi" myš *muH₁s "mi, bretesit e vogel"
kov "lope" cow (< OE ) bos "kafshe shtepiake, bageti", bum[4] "cow" gāv "lope" bous "lope" gauḥ "lope" korova *gʷou "lope"
shun "qen" hound (< OE hund "hound, dog") canis "laro, qen" (i qenit) sag "qen" kuōn "qen" śvan "qen" ščenok "qenush" *ḱwon "qen"
tari "vit" year (< OE gēar) hōrnus "te ketij viti" yare[5] "year" hōra "koha, vit" yare[5] "year" *yeH₁r "year"
amis "muaj" moon, month (< OE mōnaþ) mēnsis "muaj" māh "hene, muaj" mēn "hene, muaj" māsa "hene, muaj" mes'ats *meH₁ns "hena, muaj"
amaṙ "vere" summer (< OE sumor) samā "season" zima "winter" *sem "stina nxehte e vitit"
ǰerm "i ngrohte" warm (< OE wearm) formus "ngrohte" garm "ngrohte" thermos "i ngrofte" gharma "nxehtesi" žarko "nxehte" *gʷʰerm "ngrohte"
luys "drite" light (< OE lēoht shkelqim") lucere, lux, lucidus "te shkelqej, shkelqim, qart" ruz "dite" leukos "ndritshem, bardhe" roca "ndritshem" luč "rreze" *leuk "drite, shkelqim"
hur "flake" fire (< OE fȳr) pir[4] "fire" azer "fire" pur "fire" pu "fire" požar *péH₂wr̥ "fire"
heru "larg" far (< OE feor "to a great distance") per "permes" farā "pertej" pera "pertej" paras "pertej" po *per "permes, matante, , neper, pertej"
helum "une derdh" flow (< OE flōwan) pluĕre "te bjere shi" pur "derdh" plenō "laj" plu "notoj, te notuar" plavat "notoj, te notuar" *pleu "rrjedhe, shket"
utem "une ha" eat (< OE etan) edō "I eat", edulis "edible" xur "ha" edō "une ha" admi "une ha" est *ed "(te) ha"
gitem "(une)e di" wit (< OE wit, witan "intelekt, te njoh") vidēre "te shoh" Old Persian vida "njohuri" eidenai "njoh" vid "shoh" videt "shoh" *weid "to know, to see"
get "lumi" water (< OE wæter) utur[4] "water" rōd "lumi" hudōr "uje" udan "uje" voda (*wodor, *wedor, *uder-) nga *wed "uje"
gorç[3] "pune" work (< OE weorc) urgēre "shtyj, hedh, ngul" kar "pune" ergon "pune" varcas "aktivitet" *werǵ "punoj, te punuar"
mets[3] "madh " much (< OE mycel "madh, shume") magnus "i madh" mega "i madh" megas "i madh" mahant "i madh" mnogo "shume" *meǵ "i madh"
ant'sanot[3] "i huaj, i panjohur" unknown (< OE uncnawen) ignōtus,[6] ignōrāntem[6] "unknown, ignorant" ajnabi "stranger, i panjohur, injorant" agnōstos[6] "i panjohur" ajñāta[6] "i panjohur" neznakomyj *n- + *ǵneH₃ "jo" + "(te) di"
meṙaç "vdekur" murder (< OE morþor) mors "vdekje", mortalis "mortal" marg "death" / morde "dead" ambrotos "immortal" mṛta "dead" mertvyj *mrtro, from (*mor-, *mr-) "vdeke, vdes"
miǰin "mes" mid, middle (< OE mid, middel) medius "mes" meyan "mes" mesos "mes" madhya "mes" meždu "ndermjet" *medʱyo- from *me "mes"
ayl "tjeter" else (< OE elles "tjeter, ndryshe, ndryshme") alius, alienus "tjeter, tjetri" allos "tjeter" anya "tjeter" *al "tjeter"
nor "i ri, e re" new (< OE nīwe) novus "i ri" now "i ri" neos "i ri" nava "i ri" novyj *néwo "new"
durr "dere" door (< OE dor, duru) fores "dere" dar "dere" thura "dere" dvār "dere" dver *dʱwer "dere, hapesire porte"
tun "shtepi" timber (< OE timber "pemet, të perdorura per materiale ndertimi, struktura") domus "shtepi" khone "shtepi" domos "shtepi" dama "shtepi" dom *domo-, *domu "shtepi"
beri,, berel "pjellor,, mbaj" bear (< OE beran "lind, pjell,, mbaj") ferre, fertilis "mbaj, pjellor" bordan, bar "mbaj" pherein "mbaj" bharati "mbaj" brat "merr" *bʱer "lind, mbaj"

Shiko Edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Footnotes[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2007. Marrë më 2007-06-07. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ megjithese, nje Italic "gjuhe motra" e saj, dmth. nje gjuhe e lidhur ngushte, se quhet Oscan ka ruajtur formen "futrei" (daughter "bije").
  3. ^ a b c d The letter ⟨ç⟩ represents /ts/. In the Armenian words çunk, gorç, meç, and ançanot’, korrespondon me PIE *g.
  4. ^ a b c fjala "bum" (lope), "pir" (zjarr) and "utur" (uje) në kolonën Latine janë në të vërtetë nga njëItalic gjuha e lidhura quhet Umbrian.
  5. ^ a b fjala "yare" (vit) ne kolona Perse dhe Sanskrit eshte ne vertete nga nje gjuhe Indo-Iranian nje gjuhe i lidhura se quhet Avestan.
  6. ^ a b c d Prefikset per "jo-" ne latin jane "in-" and "i-", dhe "an-" and "a-" ne Greqisht dhe Sanskrit, te cilat korrespondon me PIE *n-.

References[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

External links[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Wikipedia
Wikipedia