Kodi Morse
Kodi Morse është një lloj alfabeti, ose sistem komunikimi me telegraf, i cili përbëhet nga pika dhe viza të bashkërenduara në grupe, që ju përgjigjen shkronjave ose numrave të caktuar (karaktere alfanumerike), krijuar nga Samuel Morse.
Kjo është një metodë për transmetimin e informacioneve tekstuale si seri e toneve, dritave ose klikimeve që mund të kuptohen direkt nga një dëgjues i aftësuar ose nga një vëzhgues pa pajisje speciale. Kodi ndërkombëtar i Morsit kodon alfabetin latin themelor, disa shkronja ekstra të alfabetit latin, numrat arab dhe një set të vogël të shenjave të pikësimit dhe sinjaleve procedurale si sekuencë e standardizuar e sinjaleve të shkurtra dhe të gjata të quajtura “vija” dhe “pika”.[1] Për shkak se shumë gjuhë kanë më shumë se 26 shkronja romake, kodi Morsi ka shprehje që kodojnë shkronjat shtesë.
Secili karakter (shkronjë ose numër) është i paraqitur si sekuencë unike e vijave dhe e pikave. Kohëzgjatja e vijës është sa tri herë kohëzgjatja e pikës. Secila pikë ose vijë është e përcjellë nga një heshtje e shkurtër, e barabartë me kohëzgjatjen e një pike. Shkronjat e një fjale ndahen nga një hapësirë e barabartë me tre pika (ose një vijë), dhe fjalët ndahen nga një hapësirë e barabartë me shtatë pika. Kohëzgjatja e pikës është njësi baze e matjes së kohës në transmetimin e kohës.[1] Për të rritur shpejtësinë e komunikimit, kodi u projektua per cdo karakter ne perpjesetim te zhdrejte me frekuencën e dukurisë në anglisht. Kështu shkronja më e zakonshme në anglisht, shkronja “E”, ka kodin më të shkurtër, një pikë të vetme.
Në raste emergjente, kodi Mors mund të dërgohet me improvizim metodash të “ndezjes” (on) dhe “fikjes” (off), duke e bërë atë metoden më të thjeshte dhe më të shkathet të telekomunikacionit. Sinjali më i zakonshëm është ai i SOS-it me tre pika, tre vija dhe tre pika, i njohur ndërkombetarisht me marrëveshje.
Paraqitja, koha dhe shpejtësia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kodi ndërkombëtar i Morsit përbëhet nga pesë elemente:[1]
- shenjë e shkurtër, pikë (•) : “kohëzgjatja e pikës” është një njësi kohore
- shenjë e gjatë, vizë (–) : tri njësi kohore
- ndër-elementet boshe në mes të pikave dhe vijave të një karakteri ose fjale: një kohëzgjatje pike ose një njësi e gjatë
- hapësira e vogël (në mes shkronjave): tri njësi e gjatë
- hapësira mesatare (në mes fjalëve): shtatë njësi e gjatë
Transmetimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kodi i Morsit mund të transmetohet në një numër mënyrash: si pulse elektrike përgjatë një teli telegrafik, por edhe si tone audio, sinjale radioje me tone të shkurtëra dhe të gjata, ose sinjale mekanike, të dëgjueshme ose vizuale (p.sh. drita ndezëse) duke përdorur pajisje si llampat Aldis ose heliografët.
Kodi i Morsit mund të transmetohet duke përdorur vetëm dy gjendje (on dhe off). Historianët e quajnë atë si kodi i parë dixhital. Kodi i Morsit mund të paraqitet si kod binar, dhe kështu bëjnë edhe operatorët telegrafike kur i transmetojnë mesazhet. Kështu, sekuenca e kodit të Morsit mund të paraqitet si kombinimi i pesë biteve:
- shenjë e shkurtër, pikë (•) : 1
- shenjë e gjatë, vizë (–): 111
- hapësira ndërmjet karaktereve (në mes të vijave dhe pikave brenda karakterit) : 0
- hapësira e shkurtër (në mes shkronjave): 000
- hapësira e mesme (në mes fjalëve): 0000000
Vëreni se shenjat dhe hapësirat alternohen: vijat dhe pikat janë gjithmonë të ndara me një hapësirë, dhe hapësirat janë gjithmonë të ndara nga një vizë ose një pikë.
Mesazhet e Morsit përgjithësisht transmetohen nga një pajisje si çelësi telegrafik, kështu që ekzistojnë disa paraqitje të ndryshme nga aftësia e dërguesit dhe e pranuesit – operatorët më me përvojë mund t’i dërgojnë dhe t’i pranojnë më shpejt. Përveç kësaj, operatorët individuale ndryshojnë pak, për shembull në përdorimin e vijave të shkurtra ose të gjata ose hapsirave, mbase vetëm për karaktere të veçanta. Kjo quhet “e para” e tyre, dhe operatorët me përvojë mund t’i njohin individët speficike. Një operator i pirë i cili dërgon qartazi dhe është i lehtë për kopim thuhet se ka një “grusht të mirë”. Një “grusht i dobët” është karakteristikë e lagështisë ose e vështirë për kopjimin e kodit të Morsit. "Lekure e rregjur thuhet andej nga anet tona. I di gjonat me mire se ai qe i ka shpikur. Jane ata te bodrumeve me me eksperience thuaj moj mama vajze." "Hiqe ate me thonjeza dhe kete".
Minutazhi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Më poshtë është nj ilustrim i bisedave kohore. Faza “MORSE CODE”, në formatin e kodit të Morsit, normalisht do të shkruhej me shkrime të këtilla, ku – paraqesit vijat dhe • paraqesin pikat:
−− −−− ·−· ··· · −·−· −−− −·· · M O R S E C O D E
Në vazhdim është minutazhi tradicional ekzakt për këtë frazë, me = paraqiten sinjalet "on" dhe me . paraqiten sinjalet “off”, secili për gjatësi kohore të një pike:
1 2 3 4 5 6 7 8 12345678901234567890123456789012345678901234567890123456789012345678901234567890123456789 M------ O---------- R------ S---- E C---------- O---------- D------ E ===.===...===.===.===...=.===.=...=.=.=...=.......===.=.===.=...===.===.===...===.=.=...= ^ ^ ^ ^ ^ | dah dit | | symbol space letter space word space </pre PS 1x= perfaqeson piken tradicionale. 3x= === perfaqeson vijen tradicionale. Nje . ndan simbolet brenda nje karakteri psh shkronje numer ose shenje pikesimi. Tre .a dmth ... ndajne karakteret nga njera tjetra. Shtate pika dmth ....... ndajne fjalet nga njera tjetra. E ku perdoret kjo ?! ===Paraqitja në të folur=== Kodi Mors zakonisht thuhet "ose shkruhet" me “dah” për vijat, "di" per pikat me perjashtim te pikes se fundit qe thuhet “dit” për karakteret qe kane pike ne fund. Kështu, sekuenca në vazhdim: <pre> M O R S E C O D E −− −−− ·−· ··· · (space) −·−· −−− −·· ·
në të folur është:
Dah-dah dah-dah-dah di-dah-dit di-di-dit dit, Dah-di-dah-dit dah-dah-dah dah-di-dit dit.
Vëreni se është një pikë e vogël në mësimin e leximit të Morsit të shkruar si më lart; tinëgllimi i të gjitha shkronjave dhe simboleve duhet të mësohet, për dërgim dhe për dëgjim. Po futi nje daht vijes se fundit te karaktereve qe mbarojne me vize dhe na ler rehat.
Shpejtësia në fjalë për minutë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Të gjitha elementet e kodit të Morsit varen në gjatësinë e vijave. Një vijë është e gjatë 3 pika, dhe hapësirat janë specifikuar në numra të gjatësisë së pikës. Një metodë e padyshimtë në specifikimin e shpejtësisë së transmetimit është specifikimi i kohëzgjatjes së pikës, për shembull, 50 milisekonda.
Specifikimi i kohëzgjatjes së pikës është, megjithatë, një praktikë e pazakonshme. Zakonshit, shpejtësitë janë në fjalë për minutë. Kjo ka te beje me aftesine e derguesit moj fyle. Kjo paraqet dyshime sepse fjalët kanë numër të ndryshëm të karaktereve, dhe karakteret kanë gjatësi të ndryshme të pikës. Eshte me mire te thuash qe shpejtesija percakton se sa simbole njesi dergon ne njesine e kohes sesa te flasesh per fjale.
Shkronjat, numrat, pikësimi, dhe kodet e tjera[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
| Shkronja | Kodi Ndërkombëtar |
Audioja e kodit | Shkronja | Kodi Ndërkombëtar |
Audioja e kodit |
|---|---|---|---|---|---|
| A | •-
|
N | -•
|
||
| B | -•••
|
O | ---
|
||
| C | -•-•
|
P | •--•
|
||
| D | -••
|
Q | --•-
|
||
| E | •
|
R | •-•
|
||
| F | ••-•
|
S | •••
|
||
| G | --•
|
T | -
|
||
| H | ••••
|
U | ••-
|
||
| I | ••
|
V | •••-
|
||
| J | •---
|
W | •--
|
||
| K | -•-
|
X | -••-
|
||
| L | •-••
|
Y | -•--
|
||
| M | --
|
Z | --••
|
| Numri | Kodi Ndërkombëtar |
Audioja e kodit |
|---|---|---|
| 0 | -----
|
|
| 1 | •----
|
|
| 2 | ••---
|
|
| 3 | •••--
|
|
| 4 | ••••-
|
|
| 5 | •••••
|
|
| 6 | -••••
|
|
| 7 | --•••
|
|
| 8 | ---••
|
|
| 9 | ----•
|
| Simboli | Kodi me audio |
|---|---|
| Pika [.] | |
| Presja [,] | |
| Pikëpyetja [?] | |
| Apostrofi ['] | |
| Pikëçuditësja [!] | |
| Fraksioni [/] | |
| Kllapa e hapur [(] | |
| Kllapa e mbyllur [)] | |
| Dhe [&] | |
| Dy pikat [:] | |
| Pikëpresja [;] | |
| Barazimi [=] | |
| Plusi [+] | |
| Minusi [-] | |
| Viza e poshtme [_] | |
| Thonjëza ["] | |
| Dollari [$] | |
| Shenja at [@] |
| Simbole të tjera | Kodi me audio |
|---|---|
| Fundi i punës | |
| Error | |
| Ftesë për transmetim Po ashtu për K |
|
| Sinjali stratues | |
| Kuptova Po ashtu për Ŝ |
|
| Prit po ashtu për [&] |
|
| À, à | |
| Ä, ä | |
| Å, å | |
| Ą, ą | |
| Æ, æ | |
| Ć, ć | |
| Ĉ, ĉ | |
| Ç, ç | |
| CH, ch | |
| Đ, đ | |
| Ð, ð | |
| É, é | |
| È, è | |
| Ę, ę | |
| Ĝ, ĝ | |
| Ĥ, ĥ | |
| Ĵ, ĵ | |
| Ł, ł | |
| Ń, ń | |
| Ñ, ñ | |
| Ó, ó | |
| Ö, ö | |
| Ø, ø | |
| Ś, ś | |
| Ŝ, ŝ po ashtu për "Kuptova" |
|
| Š, š | |
| Þ, þ | |
| N Ü, ü | |
| Ŭ, ŭ | |
| Ź, ź | |
| Ż, ż |