Kongresi i Dibrës

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Ndërtesa e Kongresit dhe populli përpara ndërtesës

Kongresi i Dibrës, i quajtur gjithashtu Kongresi kushtetues i përbashkët shqiptaro-osman u mbajt në 23-29 korrik 1909 në qytetin e Dibrës. Kongresi u sponsorizua nga qeveria osmane xhonturke nëpërmjet Komitetit Qendror xhonturk “Bashkim e Përparim” me qëllim që të ndikonte me mjete paqësore te shqiptarët për një qëndrim sa më besnik të këtyre ndaj qeverisë osmane.

Megjithatë, një pjesë e mirë e patriotëve shqiptarë pjesëmarrës në kongres refuzuan kategorikisht që të nënshkruanin symbyllur rezolutën e propozuar nga komiteti, dhe krijuan një komision të përbashkët me xhonturqit, vendimet e të cilit, edhe pse ishin në thelb për besnikërinë e shqiptarëve ndaj Perandorisë Otomane, përfshinë për herë të parë disa masa që lejonin që shqipja të bëhej gjuhë zyrtare në Perandori dhe të mund të jepej mësim nëpër shkolla shtetërore.

Interpretimet e historianëve për vendimet dhe rëndësinë e Kongresit të Dibrës jane te dyfishta: nga njëra anë ato theksojnë pamjaftueshmërine e këtyre vendimeve për qëllimet e Lëvizjes Kombëtare dhe përftimet që pati qeveria xhonturke nga ato, nga ana tjetër pranohet rëndësia e këtij kongresi në bashkimin e shqiptarëve dhe në prodhimin e rezultateve konkrete në plan kombëtar brenda perandorisë.

Organizimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kongresi i organizuar nga qeveria xhonturke osmane, kishte për synim ndikimin me mjete paqësore te shqiptarët për t’i qëndruar besnik kushtetutës dhe qeverisë osmane. Kongresi kishte si qëllim forcimin e lidhjes së qeverisë osmane me parinë e Shqipërisë dhe krijimin para botës së jashtme te përshtypjes se turqit e rinj dhe shqiptarët kishin qëllime të përbashkëta. Ftesat u shpallen vetëm 5-6 ditë para kongresit dhe u ftuan 325 delegatë, ndërmjet të cileve shumica ishin shqiptarë myslymanë dhe të krishterë, po edhe turq, 16 maqedonas, 15 grekë, si dhe disa serbë e vllehë.[1]

Zhvillimi i Kongresit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kryetar i Kongresit u zgjodh Vehbi efendi Dibra, myftiu i sanxhakut të Dibres. Më 24 korrik 1909, në ditën e dytë të Kongresit, Vehbi Dibra qe i detyruar nga xhonturqit të paraqiste rendin e ditës, të përcaktuar qysh më parë nga Komiteti Qendror xhonturk “Bashkim e Përparim”, dhe një rezolutë prej 4 pikash, që ishte paraparë të nënshkruhej pa diskutim nga të gjithë delegatët dhe t’i dërgohej në formën e një peticioni parlamentit osman. Por delegatët patriotë shqiptarë e refuzuan rezolutën.[1]

Për shkak të kesaj qëndrese të atdhetarëve shqiptarë, xhonturqit u tërhoqen dhe pranuan që punimet e mëtejshme të Kongresit të vijonin nëpërmjet një Komisioni prej 40 delegatësh, të cilëve, me qëllim që të neutralizohej grupi i atdhetarëve shqiptarë, iu shtuan edhe pesë funksionarë osmanë, të caktuar nga Komiteti “Bashkim e Përparim”. Komisioni, që zgjodhi si kryetar Vehbi Dibrën, u ngarkua të hartonte vendimet përfundimtare të Kongresit të Dibrës. Punimet e mëtejshme të Kongresit (Komisionit), u karakterizuan nga një konfrontim i ashpër midis dy grupimeve politike, atij proturk, që përkrahte programin e paraqitur nga Komiteti “Bashkim e Përparim”, dhe grupit të atdhetarëve shqiptarë, që kërkonin të përfshiheshin në program kërkesa të tilla kombëtare, si futja në shkolla e mësimit të detyrueshëm të gjuhës shqipe dhe themelimi i shkollave shqipe në gjithë Shqipërinë.[1]

Vendimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas 6 dite pune Kongresi, në mbledhjen e tij të fundit më 28 korrik, miratoi një program tjetër prej 17 pikash, të përgatitur nga Komisioni e të përbërë prej dy pjesësh: pjesa e parë, prej 5 pikash, që gjatë diskutimeve u quajtën “nene të bashkimit” ose “bashkimtare”, përfaqësonte programin e paraqitur nga xhonturqit me disa ndryshime që iu bënë në Kongres, nën trysninë e delegatëve shqiptarë. Në këtë pjesë shprehej uniteti i të gjithë osmanllinjve dhe besnikëria e shqiptarëve ndaj osmanizmit, vendosmëria e tyre për të respektuar regjimin kushtetues, për të mbrojtur me armë në dorë qeverinë kushtetuese, në rast se do të kërcënohej nga jashtë ose nga ata që brenda vendit do t’u shërbenin ideve të huaja; kërkohej gjithashtu që gjithë shqiptarët të kryenin shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Kjo pjesë e programit, me gjithë ndryshimet që pësoi në Kongres, ruajti në thelb karakterin e saj xhonturk.[1]

Në pjesën e dytë të programit, të përbërë nga 12 pika, të cilat gjatë punimeve të Kongresit u quajtën “nenet dytësore ose të nevojshme” (për shqiptarët), megjithëse në mënyrë mjaft të moderuar, u përfshinë disa nga kërkesat e parashtruara nga përfaqësuesit e rrymës kombëtare shqiptare. Një pjesë e mirë e masave që përfshiheshin këtu kishin të bënin me zhvillimin e përgjithshëm ekonomik e kulturor të vilajeteve të Turqisë Evropiane. Parashikohej ndërtimi në këto vilajete i hekurudhave dhe i rrugëve automobilistike; tharja e kënetave dhe sistemimi i lumenjve; krijimi në Turqinë Evropiane i shkollave normale turke për mësues dhe i shkollave të larta për tregti e mjeshtëri (profesionale), në të cilat të mësohej filozofia fetare, morali islam e Kurani; ngritja në një nga qendrat e Turqisë Evropiane e një universiteti turk; likuidimi i menjëhershëm i “Shoqërisë së duhanit të Perandorisë Osmane” (“Régie des tabacs…”) etj. Krahas këtyre përfshiheshin edhe disa masa të veçanta për Shqipërinë. Kërkohej që të “hapeshin në Shqipëri, ku arsimi është më i prapambetur, shkolla fillore, të mesme dhe të larta për tregëti e mjeshtëri, ku gjuha shqipe të mësohej lirisht në kufijtë e dëshëruar”. Mësimi i gjuhës shqipe dhe sasia e orëve për të i liheshin për t’i caktuar çdo lokaliteti të veçantë.[1]

Rëndësia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Masat e veçanta për Shqipërinë, edhe pse krijonin mundësinë për mësimin e gjuhës shqipe, ishin larg kërkesës së Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për themelimin e shkollave kombëtare shqipe dhe për futjen e mësimit të detyruar të shqipes në shkolla. Vendimi që u mor në lidhje me alfabetin e gjuhës shqipe, për të përdorur “lirisht alfabetin turk ose shqiptar”, ishte gjysmak dhe u çelte rrugën xhonturqve e gjithë kundërshtarëve të alfabetit shqip për të penguar e për të luftuar përhapjen e shkrimit shqip.[1] Megjithatë, sipas disa dijetarëve masat e veçanta patën rëndësi historike për gjuhen shqipe, pasi për herë të parë u arrit zyrtarizimi i gjuhës shqipe në perandorinë Osmane.[2]

Duke qenë i organizuar nga xhonturqit dhe duke pasur në përbërjen e vet një shumicë delegatësh turkomanë, si edhe delegatë nga kombësitë e tjera të Turqisë Evropiane, Kongresi i Dibrës, me gjithë përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë, sikurse theksohet në dokumentet bashkëkohëse, nuk arriti të kthehej në një manifestim të pavarur dhe kombëtar shqiptar. Megjithatë, ka rëndësi të veçantë fakti që atdhetarët shqiptarë e shndërruan Kongresin e Dibrës në një arenë të luftës kundër reaksionit xhonturk, mbrojtën të drejtat kombëtare të popullit shqiptar dhe i detyruan organizatorët e tij xhonturq të pranonin disa nga kërkesat e tyre, të cilat, ndonëse nuk shprehnin në mënyrë të plotë aspiratat e kombit shqiptar, binin ndesh me politikën e osmanizimit të ndjekur nga xhonturqit. Për më tepër, Komiteti Qendror “Bashkim e Përparim” dhe ithtarët e tij në Shqipëri, si myftiu i Manastirit, Rexhep efendi Tetova etj., i dhanë popullaritet, me anën e shtypit, të mitingjeve e të mjeteve të tjera, asaj pjese të vendimeve që bënte fjalë për unitetin e shqiptarëve, si “osmanllinj”, me turqit dhe nuk përfillën aspak masat që parashikonin mësimin, qoftë edhe me kufizime, të gjuhës shqipe në shkolla.[1]

Shtypi patriotik shqiptar i kohës (si p.sh. gazeta Dielli, organi i shoqatës Vatra që dilte në SHBA në nr. 22. të dt. 27.8.1909, d.m.th. një muaj pas mbajtjes së Kongresit të Dibrës), shkruante: “Lodër më të turpshme se ky Kongres nuk mund të lozin xhonturqit në kurrizin e shqiptarëve. Kongresi u quajt shqiptar vetëm që të gënjehet bota”. Ndërsa “Lidhja Ortodokse”, që drejtohej nga Mihal Grameno, te artikulli “Kongreset kombëtare nr. 23”, të dt. 30.8.1909 e quante Kongresin e Dibrës “Kongres i papandehur”.[3]

Nje reagim ndaj kongresit te Dibres qe Kongresi i Elbasanit, i mbajtur një muaj më vonë, i cili i parapriu themelimit të Shkollës Normale të Elbasanit, e para shkollë shqipe e arësimit të lartë, e cila do ishte e rëndësishme në formimin e mësuesve të gjuhës shqipe.[4]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b c d e f g Historia e Shqiperise sipas Akademise se Shkencave te Shqiperise
  2. ^ Torte, Rexhep (4 gusht 2009). "Përfundoi shënimi i 100-vjetorit të Kongresit të Dibrës". Albaniapress. Arkivuar nga origjinali më 2 janar 2014. Marrë më 23 nëntor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Mustafa, Avzi (26 korrik 2009). "Kongresi i dibrës ne raportin e diplomatit anglez". Ylli Press. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Mustafa, Avzi (9 korrik 2009). "Kongresi i Elbasanit, vepër me rëndësi për historinë e arsimit dhe të gjuhës shqipe". VOA. Arkivuar nga origjinali më 5 mars 2016. Marrë më 23 nëntor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)