Karadaku (mal)
Karadaku | |
|---|---|
Rajon Etnogjeorafik | |
 | |
| Shtetet | Dardania, Maqedonia e Veriut, Serbi |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 389 km2 (150 sq mi) |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | 50.000 |
| • Dendësia | 013/km2 (033/sq mi) |
Karadaku (maqedonisht dhe serbisht: Скопска Црна Гора Karadaku "Mali i Zi i Shkupit") është një varg malor dhe rajon etnogjeorafik në Maqedoninë e Veriut, Dardani dhe Serbi. Maja më e lartë është Ramno (1,651m) në Maqedoni të Veriut.
Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Karadaku shtrihet nga Gryka e Kaçanikut në perëndim - deri në Moravicen e Presheves dhe Gryka e Konçulit në lindje. Në veri shtrihet nga Morava e Binçës deri në Haraçinë në jug. Struktura e relievit është e fragmentuar për shkak të lumenjve të rajonit të cilët zbresin nga pikat e larta dhe mbartin material të gërryer. Për më tepër, përbërja gjeologjike e rajonit është e ndërlikuar pasi ka sedimente të reja në perëndim, shtresa mezozoike në mes dhe paleozoikun e vjetër.shtresa në lindje. Lumenjtë më të rëndësishëm janë Letnica, Golemareka, Karadaku, Pasjani, Lashtica dhe Llapushnica. 31% e rajonit përbëhet nga toka të punueshme, ndërsa 11% përbëhet nga kullota dhe livadhe. Për shkak të mungesës së ushqimit në dispozicion, mbajtja e bagëtive është e kufizuar. Karadaku përbëhet nga maja të larta malore që variojnë nga 700-1650 m. Malet mbulojnë rreth 389 km2 (150 mi katrorë) dhe përbëhen nga rreth 50,000 banorë, me një dendësi prej rreth 120 për km.
Komunat që shtrihen në rajon përfshijnë:
Dardania :
Kaçanik, Viti, Elez Han, Gjilan, Ranillug, Partesh, Kllokot
Serbia:
Maqedonia e Veriut:
Çuçer-Sandevë, Likovë, Haraçinë, Butel, Gazi Baba
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Koha Osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Gjatë periudhës osmane rajoni mbeti jashtë mundësive të administratës së rregullt civile osmane.[1] Pjesa dardane e rajonit u shndërrua në nahije nga osmanët dhe u quajt Karatonlu, ndërsa pjesa maqedonase u shndërrua në nahije dhe u quajt Karadak.[2] Në këtë periudhë në rajon u vendosën shumë fise shqiptare, kështu që rreth 8-10% e popullsisë shqiptare i përkiste fisit Berisha,[3] ndërsa pasardhësit e fisit Krasniqi u vendosën në fshatrat Goshincë, Sllupçan, Alashec dhe Runica.[4] Ka edhe pjesëtarë të fisit Mirdita dhe Sopi të cilët u vendosën në rajon.
Pas reformave të Tanzimatit në 1839 dhe shkarkimit të pashallarëve vendas, shqiptarët nga Karadaku dhe Shari, të udhëhequr nga Dervish Cara, ngritën krye në Haraçinë.[5] Në janar të vitit 1844 kryengritësit pushtuan Gostivarin dhe Tetovën. Në shkurt 1844 kryengritësit sulmuan dhe pushtuan të gjithë rajonin, dhe qytetet e Shkupit, Kumanovës, Preshevës, Bujanës, Vranjës dhe Leskocit.[6]
Gjatë mesit të viteve 1800, shqiptarët katolikë u dëbuan nga autoritetet osmane.[7][8]
Gjatë revoltës shqiptare të vitit 1910, luftëtarët shqiptarë nga Karadaku nën komandën e Idriz Seferit u rebeluan kundër osmanëve dhe arritën t'i mposhtin ata në betejën e Kaçanikut.[9][10] Në vitin 1912, shqiptarët u rebeluan përsëri dhe Luftëtarët nga Karadaku arritën të pushtonin Shkupin.[11][12]
Historia moderne[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rajoni u bë pjesë e Mbretërisë së Serbisë pas Luftës së Parë Ballkanike. Pas kësaj, rajoni u shndërrua në një fushë beteje midis forcave serbe të mbështetura nga çetnikët dhe kaçakët shqiptarë nën drejtimin e Idriz Seferit dhe Ajet Sopi Bllatës, si dhe kryengritësve maqedonas të IMRO-së.[13][14] Rajoni u pushtua nga Mbretëria e Bullgarisë gjatë Luftës së Parë Botërore dhe u bë pjesë e Mbretërisë së sapokrijuar të Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve pas përfundimit të saj.
Gjatë periudhës së ndërmjetme, shumë kolonizatorë serbë u vendosën në rajon.[15][16]
Pas pushtimit të Jugosllavisë në vitin 1941 rajoni iu dha Mbretërisë së Bullgarisë, e cila rezultoi në rezistencën shqiptare të udhëhequr nga Mulla Idriz Gjilani.[17][18] Kryengritja e Karadakut më vonë u shtyp kryesisht nga Bullgaria dhe forcat partizane jugosllave pas Operacionit Stracin-Kumanovë dhe Dardani, por luftimet me intensitet të ulët nën komandën e Hasan Ali Remnikut vazhduan deri në vitin 1951.
Gjatë Luftave Jugosllave, seperatistët serbë të mbështetur ngaJugosllavia kërkuan të krijonin një shtet të shkëputur serb të quajtur "Republika e Karadakut" në ket rajon.[19]
Nga viti 1998 deri në vitin 1999, gjatë Luftës së Dardanisë, "Zona Operative e Karadakut" e UÇK-së (e cila përfshinte gjithashtu pjesë të mëdha të Rajonit të Anamoravës) mbeti joaktive, kështu që rajoni pati më pak luftime se pjesët e tjera të Dardanisë.[20] Por nga viti 1999 deri në vitin 2001, gjatë kryengritjes shqiptare në Luginën e Preshevës dhe kryengritjes shqiptare në Maqedoni të Veriut, pjesët serbe dhe maqedonase të rajonit u bënë bastionet kryesore të organizatave separatiste shqiptare UÇK dhe UÇPMB dhe një bastion i nacionalizmit shqiptar, kështu që rajoni pa shumë konflikte të armatosur kundër forcave Jugosllavë dhe Maqedonasë.
Personalitete[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Artikulli Kryesor: Kategoria:Njerëz nga Karadaku
Fiset në Karadak[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ndryshe nga krahinat e tjera në Maqedoninë e Veriut me shumicë shqiptare, Karadaku ka qenë gjithmonë i banuar nga 12 fiset gegë dhe ka qenë vazhdimisht i qeverisur nga Kanuni i Lekë Dukagjinit.[21] Fisi Berisha është më i madhi në ket krahinë.[22] Fise të tjera të zakonshme përfshijnë Sopi, Krasniqi, Shala, Thaçi, Gashi dhe Kryeziu. Fisi Sopi, në veçanti, ka një histori të gjatë në këtë zonë dhe shquhet për një nënfis, gjë që është e pazakontë për Kosovën.[22] Përqendrimi i lartë i fiseve shqiptare në Karadak ka të ngjarë të rrjedh nga fakti se tre Nahijet që përbënin Karadakun nuk u pushtuan kurrë plotësisht nga osmanët, duke u lejuar atyre një farë autonomie brenda perandorisë.[1] Disa fise në ket krahinë, veçanërisht në Grykën e Karadakut dhe ne Kopilaqë, praktikuan kriptokatolicizmin deri në shekullin e 20-të, kur shumica përfundimisht u konvertuan në Islam.[23]
Berisha[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Beguncë, të gjithë banorët
- Binçë, 10 Shtëpi
- Debelldeh, të gjithë banorët
- Shushtë, të gjithë banorët
- Remnik, 9 Shtëpi
- Shashare, të gjithë banorët
- Lladovë, të gjithë banorët
- Llashticë, të gjithë banorët
- Tunaj (Dunavë), të gjithë banorët
- Pidiq, të gjithë banorët
- Haxhaj, të gjithë banorët
- Demiraj, të gjithë banorët
- Shurdhan, të gjithë banorët
- Stanqiq, 39 Shtëpi
- Nosale, 1 Shtëpi
- Llovca, 3 Shtëpi
- Bilincë, të gjithë banorët
- Burincë, të gjithë banorët
- Muçibaba, të gjithë banorët
- Zhegër, 63 Shtëpi (shumica e banorëve)
- Selishtë, të gjithë banorët
- Sllubicë, të gjithë banorët
- Çeliku, të gjithë banorët
- Uglarë, 8 Shtëpi
- Stublinë, të gjithë banorët
- Buhiç, të gjithë banorët
- Bukuroci, të gjithë banorët
- Caravajka, të gjithë banorët
- Depca, të gjithë banorët
- Ilinca, të gjithë banorët
- Kurbalia, të gjithë banorët
- Maxhera, të gjithë banorët
- Peçena, të gjithë banorët
- Ranatoci, 4 Shtëpi
- Sefer, të gjithë banorët
- Stanec, të gjithë banorët
- Rahovicë, 29 Shtëpi
- Letovicë, 24 Shtëpi
- Osllarë, 6 Shtëpi
- Allashec, 12 Shtëpi
- Vaksince, 23 Shtëpi
- Vishticë, 17 Shtëpi, 27 Shtëpi Arrëni (degë e fisit Berisha)
- Gllazhnja, 9 Shtëpi
- Goshincë, 24 Shtëpi
- Izvor, 18 Shtëpi
- Likovë, 21 Shtëpi
- Llojan, 10 Shtëpi
- Mateç, 29 Shtëpi
- Nikushtak, 58 Shtëpi
- Orizare, 27 Shtëpi
- Hotla, 22 Shtëpi
- Hërkoc, të gjithë banorët
- Strima, të gjithë banorët
- Tanushevc, 54 Shtëpi
- Brezë, 120 Shtëpi
- Grushina, 28 Shtëpi
- Majanca, të gjithë banorët
- Orllanca, të gjithë banorët
- Kërrbliq, të gjithë banorët
- Runjevë, të gjithë banorët
- Dimcë, 3 Shtëpi
- Neçac, 4 Shtëpi
- Paldenicë, të gjithë banorët
Thaqi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Remnik, 39 Shtëpi
- Skifteraj, 5 Shtëpi
- Zhegër, 1 Shtëpi
- Uglarë, 56 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Corrotica, të gjithë banorët
- Rainca, 76 Shtëpi
- Shoshaja, 15 Shtëpi
- Rahovicë, 16 Shtëpi
- Lluçan, të gjithë banorët
- Konçul, 12 Shtëpi
- Vaksince, 58 Shtëpi
- Llojan, 105 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Mateç, 1 Shtëpi
- Orizare, 20 Shtëpi
- Drenogllavë, të gjithë banorët
- Stagovë, të gjithë banorët
- Dimcë, 8 Shtëpi
Sopi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Binçë, 15 Shtëpi
- Buzovik, të gjithë banorët
- Lubishtë, të gjithë banorët
- Goden i Madh, të gjithë banorët
- Nosale, 9 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Llovca, 20 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Kokaj, të gjithë banorët
- Pograxhë, të gjithë banorët
- Bërçeci, të gjithë banorët
- Norça, të gjithë banorët
- Rainca, 27 Shtëpi
- Ranatoci, 7 Shtëpi
- Rahovicë, 27 Shtëpi
- Letovicë, 20 Shtëpi
- Nesalcë, 78 Shtëpi
- Osllarë, 5 Shtëpi
- Dobrosin, 44 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Sllupçan, 40 Shtëpi
- Grushina, 27 Shtëpi
- Lirishtë, 7 Shtëpi
- Gjurgjedell, 22 Shtëpi
- Nikoc, të gjithë banorët
- Neçac, 13 Shtëpi
- Dromjak, të gjithë banorët
Krasniqi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Lipovica, të gjithë banorët
- Mjakë, të gjithë banorët
- Skifteraj, 1 Shtëpi
- Goden i vogel, të gjithë banorët
- Zhegër, 4 Shtëpi
- Uglarë, 1 Shtëpi
- Ranatoci, 1 Shtëpi
- Rahovicë, 5 Shtëpi
- Letovicë, 1 Shtëpi
- Allashec, 26 Shtëpi
- Vaksince, 12 Shtëpi
- Gllazhnja, 31 Shtëpi
- Goshincë, 26 Shtëpi
- Izvor, 18 Shtëpi
- Likovë, 13 Shtëpi
- Mateç, 68 Shtëpi
- Hotla, 95 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Sllupçan, 33 Shtëpi
- Brezë, 42 Shtëpi
- Grushina, 10 Shtëpi
- Lirishtë, 3 Shtëpi
- Gjurgjedell, 26 Shtëpi
- Vërtomicë, të gjithë banorët
Gashi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Binçë, 7 Shtëpi
- Remnik, 29 Shtëpi
- Stubëll e Epërme, të gjithë banorët
- Stubëll e Poshtme, të gjithë banorët
- Vërnakollë, të gjithë banorët
- Vërnez, të gjithë banorët
- Skifteraj, 81 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Stanqiq, 26 Shtëpi
- Zhegër, 14 Shtëpi
- Shoshaja, 10 Shtëpi
- Rahovicë, 146 Shtëpi (afër të gjithë banorët)
- Bellanoc, të gjithë banorët
- Zllakuçani, të gjithë banorët
- Llojan, 4 Shtëpi
- Nikushtak, 25 Shtëpi
- Orizare, 20 Shtëpi
- Hotla, 8 Shtëpi
- Ropalcë, 6 Shtëpi
- Strazha, të gjithë banorët
Kryeziu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Zhegër, 4 Shtëpi
- Rainca, 15 Shtëpi
- Vaksince, 17 Shtëpi
- Sllupçan, 44 Shtëpi
- Tanushevc, 17 Shtëpi
Shala[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Nosale, 1 Shtëpi
- Bukoci, të gjithë banorët
- Garja, të gjithë banorët
- Rainca, 16 Shtëpi
- Letovicë, 25 Shtëpi
- Nesalcë, 18 Shtëpi
- Konçul, 34 Shtëpi
- Vishticë, 12 Shtëpi
- Likovë, 16 Shtëpi
- Mateç, 61 Shtëpi
- Nikushtak, 67 Shtëpi
- Brezë, 24 Shtëpi
- Grushina, 11 Shtëpi
Morina[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Gosponica, të gjithë banorët
- Rahovicë, 3 Shtëpi
Hoti[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Rahovicë, 4 Shtëpi
Kelmendi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Dobrosin, 4 Shtëpi
Bytyqi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Vaksince, 35 Shtëpi
- Ropalcë, 24 Shtëpi
Luma[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Gllazhnja, 25 Shtëpi
- Likovë, 13 Shtëpi
- Gjurgjedell, 4 Shtëpi
Mati[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Likovë, 73 Shtëpi
- Ropalcë, 21 Shtëpi
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b Lauer, Reinhard; Majer, Hans Georg (2013-12-12). Osmanen und Islam in Südosteuropa (në gjermanisht). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-026059-5.
- ^ "Nexhat Cocaj". Google Docs. Marrë më 2022-12-24.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Berisha, djepi iliro-arbnor i Alpeve shqiptare". Gazeta Dita (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 12 janar 2021. Marrë më 2022-05-25.
- ^ Naučno društvo Bosne i Hercegovine: Odjeljenje istorisko-filoloških nauka. Vëll. 26. 1965. fq. 199.
Arbanasa fisa Krasnića ima u selima: Gošnicu, Slupćanu, Alaševcu, Ruđincu.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ La Question Nationale En Europe Du Sud-Est: Genese, Emergence Et Développement de L'Identite Nationale Albanaise Au Kosovo Et En Macedoine Author Bashkim Iseni Publisher Peter Lang, 2008 ISBN 3-03911-320-8, ISBN 978-3-03911-320-0 p.174
- ^ Albanische Geschichte: Stand und Perspektiven der Forschung Volume 140 of Südosteuropäische Arbeiten Authors Oliver Jens Schmitt, Eva Anne Frantz Editors Oliver Jens Schmitt, Eva Anne Frantz Publisher Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2009 ISBN 3-486-58980-6, ISBN 978-3-486-58980-1 p. 168
- ^ Kott, Marilyn (2016). Catholic Kosovo: A Visitor's Guide to Her People, Churches, Historical Sites, and Her 1,900 Year Journey (në anglisht). ISBN 9781483435213.[lidhje e vdekur]
- ^ "NË STUBLLAVAQË GJURMËVE TË MARTIRËVE TË KARADAKUT". www.drita.info (në anglisht). 14 mars 2016. Arkivuar nga origjinali më 21 janar 2022. Marrë më 28 dhjetor 2022.
- ^ Elsie 2012, p. 403
- ^ Gawrych 2006, p. 177.
- ^ Pearsons 2004, p. 24
- ^ Skendi 1967, p. 436.
- ^ https://upload.wikimedia.org/wikibooks/sq/a/a9/Monografia-komplet-te-gjitha-kapitujt-nga-I--deri-IX.pdf Stampa:Bare URL PDF
- ^ Trotsky 1980, p. 117
- ^ Clark, Howard (2000). Civil resistance in Kosovo. Pluto Press. fq. 10. ISBN 9780745315690.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Qirezi 2017, p. 54
- ^ Elsie, Robert (2013). A Biographical Dictionary of Albanian History (në anglisht). Londër: I.B.Tauris. fq. 172. ISBN 9781780764313.
- ^ Elsie, Robert (2010-11-15). Historical Dictionary of Kosovo (në anglisht). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7483-1.
- ^ Phillips, John (2004-01-01). Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans (në anglisht). Yale University Press. ISBN 978-0-300-10268-0.
- ^ Schnabel, Albrecht; Gunaratna, Rohan (2006). Understanding and Managing Insurgent Movements (në anglisht). Marshall Cavendish Academic. ISBN 978-981-210-429-8.
- ^ Winterberger, Georg. Das Phänomen der Blutrache (PDF) (në english).
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Gjuhë e panjohur (lidhja) - ^ a b Elsie, Robert (2015-04-24). The Tribes of Albania: History, Society and Culture (në anglisht). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-85773-932-2.
- ^ Duijzings, Gerlachlus (2000). Religion and the Politics of Identity in Kosovo (në anglisht). C. Hurst. fq. 40. ISBN 978-1-85065-431-5.
|
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Kosovës është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |