Arkitektura e kishave në Shqipëri : shek. VII-XV
Arkitektura e Kishave në Shqipëri (Shek. VII-XV)
Arkitektura e kishave në Shqipëri nga shekulli VII deri në XV [1] është një fushë e pasur dhe e ndërlikuar që reflekton ndikime të ndryshme kulturore, fetare dhe historike, kryesisht nga Perandoria Bizantine dhe më vonë nga Perandoria Osmane. Libri "Arkitektura e kishave në Shqipëri: shek. VII-XV" i autorit Aleksandër Meksi, me redaktim nga Lumturi Prizreni dhe përkthim në anglisht nga Zef Simoni, ofron një analizë të hollësishme të këtij fenomeni arkitektonik në rajonin shqiptar.
Gjatë periudhës së shekujve VII-XV, Shqipëria ishte pjesë e Perandorisë Bizantine, dhe më pas e Perandorisë Osmane. Kjo periudhë e gjatë përfshin transformime të rëndësishme historike, fetare dhe kulturore që u reflektuan në arkitekturën e kishave. Ndikimet bizantine janë të dukshme në përdorimin e kupolave, planimetritë kryqore dhe dekorimet me mozaikë dhe afreske.
Stilet arkitekturore
1. Stili Bizantin
Stili bizantin është dominues në arkitekturën e kishave shqiptare gjatë kësaj periudhe. Karakteristikat kryesore përfshijnë përdorimin e kupolave, ndërtimin e mureve me tulla të kuqe dhe gurë, si dhe dekorimet me afreske të pasura. Kisha të tilla si Kisha e Shën Kollit në Mesopotam (shek. XII) janë shembuj të shkëlqyer të këtij stili.
2. Kishat e tipit bazilikal
Gjatë shekujve të parë të periudhës bizantine (shek. VII-X), kishat shpesh kishin një planimetri bazilikale, me një sallë të gjatë të ndarë në tre ose pesë nef. Ky tip ndërtimi kishte qëllim praktik dhe liturgjik, duke ofruar hapësirë për komunitetin e besimtarëve dhe për procesionet fetare.
3. Kishat me plan kryqor me kupolë
Nga shekulli X e më tej, arkitektura bizantine në Shqipëri evoluoi drejt një forme më komplekse, ku dominonte plani kryqor me kupolë. Kjo strukturë, ku kupola vendoset mbi një bazë të ndërtuar në formë kryqi, është një nga tiparet kryesore të arkitekturës bizantine dhe e ilustron përsosjen teknike dhe estetike të mjeshtrave të asaj kohe.
Karakteristikat arkitekturore dhe estetike
- Materialet dhe Teknikat e Ndërtimit: Kishat mesjetare në Shqipëri ndërtoheshin me materiale lokale si gurë dhe tulla, dhe shpesh kishte një përzierje të teknikave romake dhe bizantine. Kombinimi i gurëve dhe tullave krijonte një estetikë unike dhe rezistencë ndaj kushteve të motit.
- Afresket dhe Mozaikët: Dekorimi i brendshëm i kishave shpesh përbëhej nga afreske me motive biblike dhe shenjtorë të krishterë, një traditë që i përket artit bizantin. Mozaikët, të cilët ishin të përhapur në periudhën e hershme, gjithashtu mbushnin sipërfaqet e mureve dhe kupolave.
- Ikonostasi: Në shumë kisha, ikonostasi, një mur ndarës me ikona që ndan altarin nga pjesa e besimtarëve, është një element thelbësor. Ai përfaqësonte një ndarje të shenjtë dhe shpesh ishte i stolisur me ikona të pikturuara me mjeshtëri të lartë.
Shembuj të kishave të rëndësishme
- Kisha e Shën Kollit, Mesopotam
E ndërtuar në shekullin XII, kjo kishë është një nga monumentet më të rëndësishme të stilit bizantin në Shqipëri. Kisha përmban elemente karakteristike të arkitekturës bizantine, si kupola dhe dekorimet e hollësishme të mureve.
- Kisha e Shën Mërisë, Apolloni
E ndërtuar mbi themelet e një tempulli pagan, kjo kishë përfaqëson një ndërthurje interesante midis traditave të lashta dhe atyre bizantine. Elementet arkitektonike të saj tregojnë një shkallë të lartë të ndikimit bizantin në këtë zonë.
Me fillimin e pushtimit osman në shekullin XV, zhvillimi i arkitekturës kishtare në Shqipëri pësoi ndryshime të mëdha. Shumë kisha u shkatërruan ose u transformuan në xhami, ndërsa ato që mbijetuan ruajtën disa elemente të stilit origjinal bizantin, por gjithashtu pasqyruan ndikime të reja arkitektonike dhe kulturore.
Arkitektura e kishave në Shqipëri gjatë periudhës mesjetare është një dëshmi e rëndësishme e trashëgimisë kulturore dhe fetare të rajonit. Përmes ndërtimit dhe dekorimit të këtyre kishave, shqiptarët jo vetëm që shprehën devocionin e tyre fetar, por gjithashtu ndërthurën elemente të ndryshme kulturore dhe historike, duke krijuar një identitet të veçantë arkitektonik që mbetet i dukshëm edhe sot.
Libri i Aleksandër Meksit është një kontribut i rëndësishëm për studiuesit dhe publikun e gjerë që kërkojnë të kuptojnë më mirë këtë aspekt të historisë së arkitekturës shqiptare. Ai ofron një analizë të detajuar të formave dhe teknikave ndërtuese, si dhe të zhvillimeve artistike që kanë ndikuar në ndërtimin dhe dekorimin e kishave mesjetare në Shqipëri.
Referenca bibliografike
- Meksi, Aleksandër. Arkitektura e kishave në Shqipëri: shek. VII-XV. Red. Lumturi Prizreni; përkth. në anglisht Zef Simoni. Tiranë: Uegen, 2004.