Bibla Hebreje
Bibla Hebreje, Tanaku apo Miqra (Hebraisht: תָּנָ״ךְ, Tānāḵh)[1] është koleksioni kanonik i shkrimeve të shenjta hebreje, duke përfshirë Teuratin, Nevi'imin dhe Ketuvimin. Degë të ndryshme të judaizmit dhe samaritanizmit kanë mbajtur versione të ndryshme të kanunit, duke përfshirë tekstin e Septuagintës së shekullit të 3-të të përdorur nga Judaizmi i Tempullit të Dytë, gjuhën siriane Peshitta, Torahun samaritan, rrotullat e Detit të Vdekur dhe së fundmi Masoretiken mesjetare të shekullit të 10-të. teksti i krijuar nga masoretët i përdorur aktualisht në Judaizmin Rabinik modern.[2] Termat "Bibël Hebreje" ose "Kanun Hebraik" shpesh ngatërrohen me tekstin masoretik, megjithatë, ky është një version mesjetar dhe një nga disa tekste të konsideruara autoritare nga lloje të ndryshme të judaizmit gjatë historisë. Teksti masoretik modern është kryesisht në hebraisht biblik, me disa pasazhe në aramaisht biblik (në librat e Danielit dhe Ezdras, dhe vargu Jeremia 10:11).[3]
Forma autoritative e Biblës moderne hebraike e përdorur në Judaizmin Rabinik është Teksti Masoretik (shek. 7-10 të e.s.), i cili përbëhet nga 24 libra, të ndarë në kapituj dhe pesuqim (vargje). Bibla hebraike u zhvillua gjatë periudhës së dytë të tempullit, pasi hebrenjtë vendosën se cilat tekste fetare ishin me origjinë hyjnore; Teksti Masoretik, i përpiluar nga skribët dhe studiuesit hebrenj të Mesjetës së Hershme, përfshin 24 librat hebraikë dhe aramaikë që ata i konsideronin autoritativ. Judenjtë e helenizuar greqishtfolës të Aleksandrisë prodhuan një përkthim greqisht të Biblës Hebraike të quajtur "Septuaginta", që përfshinte libra të identifikuar më vonë si Apokrifa, ndërsa samaritanët prodhuan botimin e tyre të Torës, Pentateukun Samaritan. Sipas studiuesit dhe gjuhëtarit biblik holandez-izraelit Emanuel Tov, profesor i Studimeve të Biblës në Universitetin Hebraik të Jerusalemit, të dy këto botime të lashta të Biblës Hebraike ndryshojnë ndjeshëm nga Teksti Masoretik mesjetar.[2]
Përveç Tekstit Masoretik, studiuesit modernë biblikë që kërkojnë të kuptojnë historinë e Biblës Hebraike përdorin një sërë burimesh. Këto përfshijnë Septuagintën, përkthimin Peshitta në gjuhën siriane, Pentateukun Samaritan, koleksionin e Rrotullave të Detit të Vdekur, Targum Onkelos dhe citate nga dorëshkrimet rabinike. Këto burime mund të jenë më të vjetra se Teksti Masoretik në disa raste dhe shpesh ndryshojnë nga ai. Këto dallime kanë krijuar teorinë se një tekst tjetër, një Urtekst i Biblës Hebraike, ka ekzistuar dikur dhe është burimi i versioneve që ekzistojnë sot. Megjithatë, një Urtekst i tillë nuk është gjetur kurrë dhe se cili nga tre versionet e njohura zakonisht (Septuagint, Teksti Masoretik, Pentateuku Samaritan) është më i afërt me Urtekstin është debatuar.[4]
Ka shumë ngjashmëri midis Biblës Hebraike dhe Testamentit të Vjetër të Krishterë. Testamenti i Vjetër Protestant ka të njëjtat libra si Bibla Hebraike, por librat janë të renditur në renditje të ndryshme. Kishat katolike, ortodokse lindore, ortodokse orientale dhe asiriane përfshijnë librat Deuterokanonikë, të cilët nuk përfshihen në disa versione të Biblës Hebraike. Në Islam, Tevrati (arabisht: توراة) identifikohet jo vetëm me Pentateukun (pesë librat e Moisiut), por edhe me librat e tjerë të Biblës Hebraike.
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Dictionary.com | Meanings & Definitions of English Words". Dictionary.com (në anglisht). Marrë më 2025-02-16.
- ^ a b Martín-Contreras, Elvira; Miralles-Maciá, Lorena (2014-12-10). The Text of the Hebrew Bible: From the Rabbis to the Masoretes (në anglisht). Vandenhoeck & Ruprecht. ISBN 978-3-525-55064-9.
- ^ "Jeremiah 10 / Hebrew - English Bible / Mechon-Mamre". mechon-mamre.org. Marrë më 2025-02-16.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Shanks, Hershel (1992). Understanding the Dead Sea scrolls : a reader from the Biblical archaeology review. Internet Archive. New York : Random House. ISBN 978-0-679-41448-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)