Theodhor Haxhifilipi
Theodhor Haxhifilipi i njohur si Dhaskal Tod'hri (Elbasan, 1730 - 1805) ka qenë mësues, përkthyes dhe hartues i një alfabeti unik të gjuhës shqipe i njohur si Alfabeti i Todrit,[1] si dhe ka përkthyer disa ungjijë dhe dy fabula të Ezopit.
Jeta[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
U lind në lagjen Kala të Elbasanit, i biri i kujunxhiut Filip.[2] Mësimet e para i kreu në shkollën greke në Elbasan dhe më pas ndoqi Akademinë e Voskopojës. I ati, Haxhi Filipi, e dërgoi në shkollën greke që lulëzonte asokohe në Voskopojë. Pas kësaj bëhet mësues në shkollën greke të Elbasanit. Gjatë viteve 1751 - 1801 ka mbajtur Kodikun e Shën Mërisë të kishës së Kalasë.
Duke qenë i shtyrë nga dëshira që kishin elbasanasit për të thënë uratat në gjuhën shqipe në kishë, Todri i hyri përkthimit të librave të kishës ortodokse, duke krijuar edhe një alfabet të posaçëm me 53 shkronja. Pas vitit 1801, Dhaskal Todri, shkoi në Evropë dhe atje me ndihmën e shqiptarëve, bëri gati shkronjat që i duheshin për shtypjen e dorëshkrimit të tij. Ai u nis per në Voskopojë që t'i shtypte në shtypshkronjë, por Patrikana e Stambollit [3] e cila ishte kundër çdo gjuhe tjetër, sidomos kundër gjuhës shqipe, bëri të mundur vrasjen e Dhaskal Tod'hri, gjë që u prezantua si vrasje për arsye grabitjeje. Në vitin 1827 veprat e tij u dogjën publikisht. Albanalogu Johann Georg von Hahn që prej vitit 1850, në një artikull, e më pas në librin "Albanesische Studien" të vitit 1854 alfabetin e konsideronte si shumë të lashtë, të derivuar nga pellazgët.[4] Në vitin 1899, studiuesi shqiptar Gjergj Pekmezi, nga Univeristeti i Vjenës, kishte vërtetuar se ky alfabet ishte nga shekulli i XVIII-të. Sot Theodor Haxhifilipi ose Dhaskal Todhri konsiderohet, dëshmori i parë i shkollës shqipe.
Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në kujtim dhe nderim të kontributit të tij për arsimin, gjuhën dhe shkollën shqipe, në vitin 1978 është xhiruar filmi artistik me titull Udha e shkronjave. Gjithashtu, një shkollë e mesme në qytetin e Elbasanit mban emrin e tij.
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Yll Rugova (2022). Malte Bruni dhe fillimi i studimeve mbi alfabetet origjinale të gjuhës shqipe. In Studimet për Shqiptarët në Francë, ASHAK Prishtina, pp. 571–2
- ^ Hysa, Mahmud (1995). Autorë dhe tekste nga letërsia e vjetër shqiptare. Vëll. 2. Flaka e vëllazërimit. fq. 86.
- ^ Baku, Pasho, red. (2011). "Haxhifilipi, Teodor". Enciklopedia universale e ilustruar. Tiranë: Shtëpia Botuese Bacchus. fq. 403. OCLC 734077163.
- ^ https://archive.org/stream/ahy9953.0001.001.umich.edu#page/n29/mode/2up