Dukati i Jyliçit

Dukati i Jyliçit
*Herzogtum Jülich*
*Hertogdom Gulik*
Dukati i Jyliçit Herzogtum Jülich; Hertogdom Gulik
rr. 1003–1794
	Emblema
	Harta e Qarkut të Rinit të Poshtëm–Vestfalisë rr. 1560, ; Dukati i Jyliçit i theksuar në të kuqe
Statusi	Feud shtetëror i Perandorisë Gjermaniko-Romake
Kryeqyteti	Jyliç; 50°55′N 06°21′E / 50.917°N 6.350°E
Gjuhët e përbashkëta	Ripuarianisht
Qeverisja	Dukat
Epoka historike	Mesjeta klasike, Mesjeta e vonë, Rilindja dhe Periudha e hershme moderne
• Gerhardi I, konti i parë	1003
• Ngritur në statusin e dukatit	1356
• Bashkimi me Bergun	1423
• Bashkimi me Klevesin; dhe Bergun	1521
• Zotërimi nga; Palatinat-Nojburgu	1614
• Aneksimi nga Franca	1794
• Bashkimi me Prusinë dhe Holandën	1815
Paraprirë nga	Pasuar nga
	Lotharingia e Poshtme
Departamenti i Roerit

Dukati i Jyliçit (Herzogtum Jülich; Hertogdom Gulik; Duché de Juliers) përbënte një feud shtetëror brenda Perandorisë Gjermaniko-Romake nga shekulli XI (1003) deri në shekullin e XVIII (1794). Dukati gjendej në perëndim të Lumit Rin dhe kufizohej me Elektoratin e Këlnit në lindje dhe me Dukatin e Limburgut në perëndim. Ai kishte territore në të dy anët e lumit Rur, përreth kryeqytetit të tij, Jyliçit – provinca e mëparshme Romake Iuliacum – në Rinlandin e Poshtëm. Dukati u bashkua me Kontenë e Bergut përtej Rinit në vitin 1423 dhe nga atëherë e në vazhdim u bë i njohur si Jyliç-Bergu. Më vonë ai u bë pjesë e Dukateve të Bashkuara të Jyliç-Kleves-Bergut.

Territori i tij gjendet në Gjermaninë e tanishme (pjesë e Rinit Verior-Vestfalisë dhe Rainland-Palatinate) dhe në Holandën e tanishme (pjesë e provincës së Limburgut), me popullsinë e tij që ndanë të njëjtin dialekt limburg.

Historia

Kontea

Në shekullin e IX njëfarë Matfrid ishte kont i Jyliçit (pagus Juliacensis).^[1] Përmendja e parë e një konti në gaun e Jyliçit në Lorenën e Poshtme, është Gerhardi I, në vitin 1003; nipi i tij, Gerhardi III filloi ta quante veten kont i Jyliçit në vitin 1081.

Vilhelmi IV, i cili u bë kont në vitin 1219, e zgjeroi në mënyrë domethënëse territorin dhe në vitin 1234 i dha Jyliçit privilegjet qytetare. Nga viti 1240, zgjerimi i tij territorial krijoi konflikte në anën lindore të territorit të tij me arkipeshkvin e Këlnit, Konrad von Hokshtaden, trupat e të cilit, pesë vjetë më vonë do të kryenin shkatërrime në qytet.

Djali i Vilhelmit të IV, Valramit (kont nga viti 1278, deri në vitin 1297) mbeti një kundërshtar i ashpër i peshkopatës, duke mbështetur Johanin e I, dukën e Brabantit në Betejën e Uorringenit në vitin 1288 kundër arkipeshkvit Sigfridi II i Vesterburgut. Valrami u pasua nga vëllai i tij më i vogël, kont Gerhardi V, i cili u bë me mbretin gjerman Adolfi i Nasaut, kundër rivalit të tij, Albertit të I të Habsburgut.Gerhardi arriti ti mbante territoret pasi Adolfi i Nasaut e humbi Betejën e Golhajmit në vitin 1298 dhe në vitin 1314 mbështeti kurorëzimin e Ludvigut të IV të Vitelsbahut në qytetin e afërt të Akenin, edhe një herë kundër vullnetit të peshkopit të Këlnit.

Dukati

Gerhardi vdiq në vitin 1328. Djali i tij i madh e pasoi atë si konti Vilhelmi V.^[2] Djali i më i vogël i Gerhardit, Valrami u bë arkipeshkëv i Këlnit në vitin 1332. Në vitin 1336, kont Vilhelmi mori titullin e margravit nga perandori Ludvigu IV, ndërsa në vitin 1356, perandori Karli IV i Luksemburgut e ngriti Vilhelmin e V në rangun e dukës. Djali i tij, dukë Vilhelmi II, megjithatë, u ngatërrua në një luftë të ashpër hakmarrëse me gjysmë-vëllain e perandorit, Venceslaun e Luksemburgut, dukë i Brabantit, të cilin ai e mundi në Betejën e Baesvajlerit në vitin 1371.^[3]

Në vazhdim, historia e Jyliçit u ndërlidh ngushtësisht me atë të fqinjëve të tij: Dukatet e Klevesit dhe Bergut, ashtu si dhe të Gueldersit dhe Kontenë e Markut: Dukë Vilhelmi II ishte martuar me Marien, bijën e dukë Reginaldit të II të Gueldersit dhe vetë dukeshë pas vdekjes së gjysmë-vëllait të saj, Reginaldit të III të Gueldersit në vitin 1371. Vilhelmi II e zgjidhi konfliktin me Derën perandorake të Luksemburgut dhe djali i tij, Uilliami III i trashëgoi të dy dukatet, në vijim duke u bërë Vilhelmi I i Gueldersit dhe Jyliçit.

Harta e dukateve të Jyliçit, Bergut dhe Klevesit, si dhe Kontesë së Markës, 1648

Në vitin 1402, dukë Vilhelmi I i Gueldersit dhe Jyliçit vdiq pa një fëmijë të ligjshëm. Ai u pasua nga vëllai i tij më i vogël, Reinaldi IV, dukë i Gueldersit dhe Jyliçit, i cili vdiq gjithashtu pa trashëgimtarë në vitin 1423. Zotërimet e Gueldersit zgjodhën Arnoldin e Egmondit si dukë, ndërsa Jyliçi u bashkua me Bergun, duke i kaluar Adolfit, dukës së Jyliç-Bergut, i cili i përkiste një dege më të re dhe i cili e mori Bergun nëpërmjet martesës me një nga pasardhëset e tij.^[1]

Në vitin 1511, dukë Johani III i Klevesit e trashëgoi Jyliçin dhe Bergun nëpërmjet martesës me Marian e Jyliç-Bergut, vajzës së dukës së fundit, Vilhelmit të IV. Ajo trashëgoi zotërimet e të atit: Jyliçin dhe Bergun me Kontenë e Ravensbergut. Nga viti 1521, Jyliç-Bergu dhe Klevesi formuan Dukatet e Bashkuara të Jyliç-Kleves-Bergut^[1] në një bashkim personal nën dukë Johanin e III.^[4]

Kur duka i fundit i Jyliç-Kleves-Bergut vdiq pa trashëgimtarë të drejtpërdrejtë, në vitin 1609, shpërtheu Lufta e Pasimit të Jyliçit. Ajo do të përfundonte Traktatin e vitit 1614 të Ksantenit, i cili i ndau dukatet midis Palatinat-Nojburgut dhe Margraviatit të Brandenburgut. Jyliçi dhe Bergu i kaluan kontit palatin Volfgang Vilhelmit të Nojburgut dhe pas dukës së fundit të Palatinat-Nojburgut (gjithashtu elektor i Palatinatit nga viti 1685) Karli III Filipi vdiq pa fëmijë në vitin 1742, kont Karl Theodori i Palatinat-Sulzbahut (pas vitit 1777 gjithashtu dukë i Bavarisë) do të trashëgonte Jyliçin dhe Bergun.

Në vitin 1794, Franca Revolucionare do ta pushtonte Dukatin e Jyliçit (Duché de Juliers), i cili u bë pjesë e Departamenti Francez i Roerit. Traktati i Lunevilit në vitin 1801, do ta njihte zyrtarisht dhënien e Jyliçit Francës. Në vitin 1815, duke pasuar mundjen e Napoleonit, dukati u bë pjesë e provincës prusiane^[1] të Jyliç-Kleves-Bergut (pas vitit 1822, pjesë e provincës prusiane të Rinit), përveç qyteteve të Sittard-it dhe Tegelenit, të cilat u bënë pjesë e Mbretërisë së Bashkuar të Holandës.

Sunduesit

Kontët e Jyliçit

1003–1029: Gerhardi I, kont në Jylishgau
1029–1081: Gerhardi II
1081–1128: Gerhardi III, kont i Jyliçit
1128–1142: Gerhardi IV
1142–1176: Vilhelmi I
1176–1207: Vilhelmi II
1207–1219: Vilhelmi III
1219–1278: Vilhelmi IV
1278–1297: Valrami
1297–1328: Gerhardi V
1328–1356: Vilhelmi V, margrav që nga viti 1336, dukë që nga viti 1356, si Vilhelmi I

Dukët

— 1393–1423 në bashkim me Gueldersin, që nga viti 1423 me Bergun, që nga viti 1437, me Ravensbergun —

1356–1361: Vilhelmi I (më parë konti i Jyliçit)
1362–1393: Vilhelmi II
1393–1402: Vilhelmi III, gjithashtu dukë i Guelderssit që nga viti 1377
1402–1423: Reginaldi
1423–1437: Adolfi
1437–1475: Gerhardi
1475–1511: Vilhelmi IV

Dera La Mark, dukët

— Që nga viti 1521, pjesë e Dukateve të Bashkuara të Jyliç-Kleves-Bergut —

1511–1539: Johani
1539–1592: Vilhelmi V
1592–1609: Johan Vilhelmi I

Dera e Vitelsbahut, dukët

— Në bashkim me Bergun dhe Palatinat-Nojburgut, pas vitit 1690 gjithashtu me Elektoratin e Palatinatit, nga viti 1777 gjithashtu me Bavarinë —

1614–1653: Volfgang Vilhelmi
1653–1679: Filip Vilhelmi
1679–1716: Johan Vilhelmi II
1716–1742: Karli III Filipi
1742–1794: Karl Theodori

Qytetet

Dukatit të Jyliçit i përkisnin mjaft qytete dhe bashki: — Jylici; Dyreni; Mynsterajfeli; Euskirsheni; Nidegeni; Berghajmi; Kasteri; Grevenbroishi; Mynshengladbahu; Dahleni; Dylkeni; Linishi; Randerathi; Brygeni; Syktelni; Aldenhoveni; Hajmbahu; Monshau; Vasenbergu; Hajnsbergu; Gangelti; Gajlenkirsheni; Valdfeukti; Sitardi; Sustereni; Sinzigu;Tegeleni; Remageni.

Njerëz të shquar nga Dukati i Jyliçit

Rabini Isaac ben Meir i Durenit, rabin, autor i Shaarei Dura (shekulli XIII)
Carl Joseph Begas, piktor, i ati i skulptorit gjerman Reinhold Begas (1794–1854)
Gottfried Ludolf Camphausen, bankier dhe politikan, kryeministër i Prisisë (1803–1890)
Ana e Klevesit, fisnike, mbretëreshë bashkëshorte e Anglisë, gruaja e katërt e Henrit të VIII (1515–1557)

Peter Gustav Lejeune Dirichlet, matematikan (1805–1859)
Statius von Düren, skulptor terrakote (1520–1570)
Hendrick Goltzius, stampues, vizatues dhe piktor (1558–1617)
Hermann Heinrich Gossen, ekonomist (1810–1858)
Herman op den Graeff, udhëheqës i bashkësisë Menonite (1585–1642)
Friedrich Joseph Haass, fizikan, "doktori i shenjtë i Moskës" (1780–1853)
Arnold fon Harf, udhëtar dhe shkrimtar (1471–1505), autor i fjalorthit të famshëm, 1496, një nga dokumentet më të vjetra të shqipes
Karl Heinzen, autor revolucionar (1809–1880)
Henriette Jügel, piktore (1778–1850)
Maria e Jyliç-Bergut, fisnike, dukeshë e Jyliç-Bergut, e ëma e Sibilës, Anës dhe Amalias (1491–1543)

Hermann Löher, shkrimtar (1595–1678)
Nikolaus von Maillot de la Treille, ushtarak që mbante rangun e gjeneral lejtnantit, ministër i Luftës së Mbretërisë së Bavarisë (1774–1834)
Heinrich von der Mark, ushtarak me rangun e gjeneral lejtnantit, ministër i Luftës së Mbretërisë së Bavarisë (1782–1865)
Jacob Masen, prift jezuit, historian, dramatist dhe teolog (1606–1681)
Gerardus Mercator, gjeograf, kozmograf dhe hartograf, prindërit e të cilit ishin me origjinë nga Gangelti në Dukatin e Jyliçit (1512–1594)
Jean-François Oeben, kabinete-bërës, një nga ebanistët më të shquar, autor i Bureau du Roi dhe gjyshi nga mamaja i Eugène Delacroix
Goschwin Nickel, prift jezuit, gjenerali-superior i dhjetë i Shoqërisë së Jezuit (1582–1664)
Shën Irmgarda]], shenjtore (1000–1065 ose 1082/1089)

Johann Wilhelm Schirmer, piktor (1807–1863)
Carl Caspar von Siebold, anatomist, kirurg, obstetë dhe profesor, i konsideruar si themeluesi i kirurgjisë akademike moderne (1736–1807)
Friedrich Spee, prift jezuit, profesor dhe poet (1591–1635)
Peter Stumpp, fermer dhe, sipas dëshmive, serial killer i akuzuar si njeri-ujk (rr. 1535–1589)
Chrétien Urhan, violinist, violist, organist dhe kompozitor (1790–1845)
Johann von Werth, gjeneral i kalorësisë në Luftën Tridhjetë Vjeçare (1591–1652)
Johann Weyer, mjek dhe okultist (1515–1588)
Vilhelmi I i Gueldersit dhe Jyliçit, dukë i Gueldersit dhe Jyliçit, i njohur për veprimtaritë e tij ushtarake dhe sjelljen luftarake (1364–1402)

Shiko edhe

Referime

1 2 3 4 Hugh Chisholm, red. (1911). "Jülich, Duchy of". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Vëll. 15: Italy – Kyshtym (bot. i 11-të). Cambridge University Press. fq. 549–550.
↑ Walther Möller (1995) [1922]. Stammtafeln westdeutscher Adelsgeschlechter im Mittelalter (në gjermanisht). Vëll. 1. Darmshtadt: Verlag Degener & Co. fq. 14.
↑ Vaughan, Richard (2009). Philip the Bold (në anglisht). The Boydell Press. fq. 209.
↑ Haude, Sigrun (2000). In the Shadow of "Savage Wolves": Anabaptist Münster and the German Reformation During the 1530s (në anglisht). Brill. fq. 72.

Bibliografia

Hugh Chisholm, red. (1911). "Jülich, Duchy of". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Vëll. 15: Italy – Kyshtym (bot. i 11-të). Cambridge University Press. fq. 549–550.
Haude, Sigrun (2000). In the Shadow of "Savage Wolves": Anabaptist Münster and the German Reformation During the 1530s (në anglisht). Brill.
Walther Möller (1995) [1922]. Stammtafeln westdeutscher Adelsgeschlechter im Mittelalter (në gjermanisht). Vëll. 1. Darmshtadt: Verlag Degener & Co.
Vaughan, Richard (2009). Philip the Bold (në anglisht). The Boydell Press.

Lidhje të jashtme

[EB1911-1] 1 2 3 4 Hugh Chisholm, red. (1911). "Jülich, Duchy of". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Vëll. 15: Italy – Kyshtym (bot. i 11-të). Cambridge University Press. fq. 549–550.

[2] Walther Möller (1995) [1922]. Stammtafeln westdeutscher Adelsgeschlechter im Mittelalter (në gjermanisht). Vëll. 1. Darmshtadt: Verlag Degener & Co. fq. 14.

[3] Vaughan, Richard (2009). Philip the Bold (në anglisht). The Boydell Press. fq. 209.

[4] Haude, Sigrun (2000). In the Shadow of "Savage Wolves": Anabaptist Münster and the German Reformation During the 1530s (në anglisht). Brill. fq. 72.

[1]

[2]

[3]

[4]