Etërit Themelues të Shteteve të Bashkuara

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Deklarata e Pavarësisë, një pikturë e vitit 1819 nga John Trumbull që përshkruan Komitetin e Pesë duke paraqitur draftin e tyre në Kongresin e Dytë Kontinental më 28 Qershor 1776[1]

Etërit Themelues të Shteteve të Bashkuara, ose thjesht Etërit Themelues ose Themeluesit, ishin një grup udhëheqësish amerikanë që bashkuan Trembëdhjetë Kolonitë, drejtuan luftën për pavarësi nga Britania e Madhe dhe ndërtuan një kornizë qeverisje për Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbi parimet republikane gjatë dekadave të fundit të shekullit të 18-të.

Historiani Richard B. Morris në vitin 1973 identifikoi shtatë figurat e mëposhtme si Etërit Kryesorë Themelues: John Adams, Benjamin Franklin, Alexander Hamilton, John Jay, Thomas Jefferson, James Madison, dhe George Washington bazuar në rolet kritike dhe thelbësore që ata luajtën në formacion të qeverisë së re të vendit.[2][3] Adams, Jefferson dhe Franklin ishin anëtarë të Komitetit të Pesë që hartuan Deklaratën e Pavarësisë. Hamilton, Madison dhe Jay ishin autorë të The Federalist Papers, duke mbrojtur ratifikimin e Kushtetutës. Kushtetutat e hartuara nga Jay dhe Adams për shtetet e tyre përkatëse të New York (1777) dhe Massachusetts (1780) u mbështetën shumë kur krijuan gjuhë për Kushtetutën e SHBA-ve.[4] Jay, Adams dhe Franklin negociuan Traktatin e Parisit (1783) që do t'i jepte fund Luftës Revolucionare Amerikane.[5] Washington ishte komandanti i përgjishëm i Ushtrisë Kontinentale dhe ishte president i Konventës Kushtetuese. Të gjithë kishin role shtesë të rëndësishme në qeverinë e hershme të Shteteve të Bashkuara, me Washington, Adams, Jefferson dhe Madison që shërben si president. Jay ishte shefi i parë i drejtësisë së kombit, Hamilton ishte Sekretari i parë i Thesarit dhe Franklin ishte diplomati më i vjetër i Amerikës, dhe më vonë udhëheqësi qeveritar i Pensilvanisë.

Termi Etërit Themelues ndonjëherë përdoret më gjerësisht për t'iu referuar Nënshkruesve të versionit të stampuar të Deklaratës së Pavarësisë në vitin 1776, megjithëse katër themelues të rëndësishëm - George Washington, John Jay, Alexander Hamilton dhe James Madison - nuk ishin nënshkrues. Nënshkruesit nuk duhet të ngatërrohen me termin Framers; Framers përcaktohen nga Arkivat Kombëtare si ata 55 individë që u emëruan të ishin delegatë të Konventës Kushtetuese të vitit 1787 dhe morën pjesë në hartimin e Kushtetutës së propozuar të Shteteve të Bashkuara. Nga 55 Kornizë, vetëm 39 ishin nënshkrues të Kushtetutës. Dy grupime të mëtejshme të Etërve Themelues përfshijnë: 1) ata që nënshkruan Shoqatën Kontinentale, një ndalim tregtar dhe një nga breshëritë e para kolektive të kolonistëve që protestojnë kundër kontrollit britanik dhe Aktet e patolerueshme në 1774, dhe 2) ata që nënshkruan Artikujt e Konfederatës, dokumenti i parë kushtetues i SHBA.

Shprehja Themeluesit e Etërve është një emërtim i shekullit të 20-të, shpikur nga Warren G. Harding në vitin 1916.[6]

Historiku shoqëror dhe të përbashkëtat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Edukimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shumë nga Etërit Themelues morën pjesë ose u diplomuan në kolegjet koloniale, më e rëndësishmja Kolumbia e njohur në atë kohë si "King's College", Princeton i njohur fillimisht si "Kolegji i Nju Xhersit", Kolegji Harvard, College of William and Mary, Kolegji Jeil dhe Universiteti i Pensilvanisë. Disa më parë ishin shkolluar në shtëpi ose kishin marrë udhëzime të hershme nga tutorë privatë ose akademi. Të tjerët kishin studiuar jashtë vendit. Ironikisht, Benjamin Franklin, i cili kishte pak arsim zyrtar vetë, në fund të fundit do të themelonte Kolegjin e Filadelfias bazuar në modelet evropiane (1740); "Penn" do të kishte shkollën e parë mjekësore (1765) në trembëdhjetë kolonitë ku përfundimisht do të jepte mësim një Themelues tjetër, Benjamin Rush.

Me një numër të kufizuar të shkollave profesionale të krijuara në SHBA, Themeluesit gjithashtu kërkuan diploma të përparuara nga institucionet tradicionale në Angli dhe Skoci të tilla si Universiteti i Edinburgut, Universiteti i Shën Andreut dhe Universiteti i Glasgout.

Demografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shumica dërmuese kanë lindur në Trembëdhjetë Kolonitë. Por të paktën nëntë kanë lindur në pjesë të tjera të Perandorisë Britanike:

Shumë prej tyre ishin zhvendosur nga një koloni në tjetrën. Tetëmbëdhjetë kishin jetuar, studiuar ose punuar në më shumë se një koloni: Baldwin, Bassett, Bedford, Davie, Dickinson, Few, Franklin, Ingersoll, Hamilton, Livingston, Alexander Martin, Luther Martin, Mercer, Gouverneur Morris, Robert Morris, Lexo, Sherman, dhe Williamson.

Disa të tjerë kishin studiuar ose udhëtuar jashtë vendit.

Profesionet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Etërit Themelues praktikuan një gamë të gjerë profesionesh me status të lartë dhe të mesëm, dhe shumë ndoqën më shumë se një karrierë njëkohësisht. Ata nuk ndryshonin në mënyrë dramatike nga Besnikët, përveçse ishin përgjithësisht më të rinj dhe më pak të moshuar në profesionet e tyre.

  • Deri në tridhjetë e pesë përfshirë Adams, Hamilton, Jefferson, Madison dhe Jay u trajnuan si avokatë megjithëse jo të gjithë ushtronin profesionin e avokatit. Disa kishin qenë edhe gjyqtarë vendorë.
  • Washington u trajnua si një topograf para se të bëhej komandant i një ushtrie të vogël.
  • Në kohën e kongresit, 13 burra ishin tregtarë: Blount, Broom, Clymer, Dayton, Fitzsimons, Shields, Gilman, Gorham, Langdon, Robert Morris, Pierce, Sherman dhe Wilson.
  • Broom dhe Pak ishin fermerë të vegjël.
  • Franklin, McHenry dhe Mifflin ishin tërhequr nga përpjekjet aktive ekonomike.
  • Franklin dhe Williamson ishin shkencëtarë, përveç aktiviteteve të tyre të tjera.
  • McClurg, McHenry, Rush dhe Williamson ishin mjekë.
  • Johnson dhe Witherspoon ishin presidentë kolegji.

Financat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Disa prej tyre ishin të pasur ose kishin burime financiare që varionin nga të mirat në të shkëlqyerat, por ka themelues të tjerë që ishin më pak se të pasur. Në tërësi ata ishin më pak të pasur se Besnikët.

  • Shtatë ishin spekullatorë të mëdhenj të tokës: Blount, Dayton, Fitzsimmons, Gorham, Robert Morris, Washington dhe Wilson.
  • Njëmbëdhjetë spekuluan në letra me vlerë në një shkallë të gjerë: Bedford, Blair, Clymer, Dayton, Fitzsimons, Franklin, King, Langdon, Robert Morris, Charles Cotesworth Pinckney dhe Sherman.
  • Shumë të ardhura rrjedhin nga plantacione ose ferma të mëdha që ata zotëronin ose administronin, të cilat mbështeteshin në punën e burrave dhe grave të skllavëruar veçanërisht në kolonitë e jugut: Bassett, Blair, Blount, Davie, Johnson, Butler, Carroll, Jefferson, Jenifer , Madison, Mason, Charles Pinckney, Charles Cotesworth Pinckney, Rutledge, Spaight dhe Washington.
  • Tetë nga burrat morën një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave të tyre nga zyrat publike: Baldwin, Blair, Brearly, Gilman, Livingston, Madison dhe Rutledge.

Gra dhe fëmijë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vetëm katër (Baldwin, Gilman, Jenifer dhe Alexander Martin) ishin beqarë gjatë gjithë jetës. Shumë nga gratë e Etërve Themelues, si Eliza Schuyler Hamilton, Martha Washington, Abigail Adams, Sarah Livingston Jay, Dolley Madison, Mary White Morris and Catherine Alexander Duer, ishin gra të forta që dhanë kontribute të tyre të rëndësishme në luftën për liri.[11]

Sherman lindi familjen më të madhe: 15 fëmijë nga dy gra. Të paktën nëntë (Bassett, Brearly, Johnson, Mason, Paterson, Charles Cotesworth Pinckney, Sherman, Wilson dhe Wythe) u martuan më shumë se një herë. George Washington, i cili u bë i njohur si "Babai i vendit të tij",[12] nuk kishte fëmijë biologjikë, megjithëse ai dhe gruaja e tij rritën dy fëmijë nga martesa e saj e parë dhe dy nipërit e mbesat.

Jetëgjatësia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mosha e vdekjes së Etërve Themelues

Shumë nga Etërit Themelues ishin nën moshën 40 vjeç në kohën e nënshkrimit të Deklaratës së Pavarësisë në vitin 1776: Aaron Burr ishte 20 vjeç, Alexander Hamilton ishte 21 vjeç, Gouverneur Morris ishte 24 vjeç. Më të vjetrit ishin Benjamin Franklin, 70 vjeç dhe Samuel Whittemore, 81.[13]

Disa Etër Themelues jetuan deri në vitet nëntëdhjetë, duke përfshirë: Paine Wingate, i cili vdiq në moshën 98 vjeç; Charles Carroll i Carrollton, i cili vdiq në moshën 95 vjeç; Charles Thomson, i cili vdiq në 94; William Samuel Johnson, i cili vdiq në moshën 92 vjeç; dhe John Adams, i cili vdiq në moshën 90 vjeç. Midis atyre që jetuan në të tetëdhjetat e tyre ishin Benjamin Franklin, Samuel Whittmore, John Jay, Thomas Jefferson, James Madison, John Armstrong Jr, Hugh Williamson dhe George Wythe. Përafërsisht 16 vdiqën ndërsa ishin në të shtatëdhjetat e tyre dhe 21 në të gjashtëdhjetat e tyre. Tre (Alexander Hamilton, Richard Dobbs Spaight dhe Button Gwinnett) u vranë në duele. Dy, John Adams dhe Thomas Jefferson, vdiqën në të njëjtën ditë, 4 korrik 1826.

Themeluesit e fundit të mbetur, të quajtur poetikisht "I Fundit i Romakëve", jetuan mirë në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Nënshkruesi i fundit i mbijetuar i Deklaratës së Pavarësisë ishte Charles Carroll i Carrollton, i cili vdiq në vitin 1832. Anëtari i fundit i mbijetuar i Kongresit Kontinental ishte John Armstrong Jr, i cili vdiq në vitin 1843. Ai e fitoi këtë dallim në vitin 1838 me vdekjen e vetëm delegat tjetër i mbijetuar, Paine Wingate.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ "American Revolution: Key to Declaration of Independence" (në anglisht). Marrë më 6 prill 2017.
  2. ^ Richard B. Morris, Seven Who Shaped Our Destiny: The Founding Fathers as Revolutionaries (New York: Harper & Row, 1973).
  3. ^ Kettler, Sarah. "The Founding Fathers: Who Were They Really?" (në anglisht). Biography. Marrë më 5 prill 2017.
  4. ^ "About America, The Constitution of the United States" (PDF) (në anglisht). World Book. Marrë më 17 shtator 2017.
  5. ^ PBS NewsHour (4 korrik 2015). "Forgotten Founding Father" (në anglisht).
  6. ^ Jill Lepore, The Whites of Their Eyes: The Tea Party’s Revolution and the Battle Over American History (Princeton: Princeton University Press, 2010), 16.
  7. ^ "The Alma Maters of Our Founding Fathers" (në anglisht). 2 korrik 2015. Arkivuar nga origjinali më 4 korrik 2018. Marrë më 7 prill 2017.
  8. ^ Aibgail Forget. "Hamilton and Jay: Get the Low Down on Columbia's Founding Fathers" (në anglisht). Columbia Alumni Association. Marrë më 11 janar 2020.[lidhje e vdekur]
  9. ^ "A Brief History of Columbia" (në anglisht). Columbia University. 2011. Arkivuar nga origjinali më 17 maj 2016. Marrë më 14 prill 2011.
  10. ^ "The University of Glasgow Story James Wilson" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 23 prill 2021. Marrë më 26 mars 2018.
  11. ^ Griswold, Rufus (1855), The Republican Court, or, American Society in the Days of Washington, D. Appleton & Co.
  12. ^ George Washington's Mount Vernon. "Father of His Country" (në anglisht). Marrë më 6 prill 2017.
  13. ^ Andrlik, Todd. "How Old Were the Leaders of the American Revolution on July 4, 1776?" (në anglisht).
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Etërit_Themelues_të_Shteteve_të_Bashkuara&oldid=2637022"