Filozofia e lashtë
Filozofia e lashtë përfshin sistemet e mendimit dhe shkollat filozofike të zhvilluara nga kohët e hershme deri në fundin e Antikitetit, rreth shekullit V pas erës sonë. Ajo lindi si një përpjekje për të kuptuar natyrën e botës, njeriun, dijen dhe moralin përmes arsyes dhe reflektimit kritik, duke e dalluar nga shpjegimet mitologjike ose fetare.[1]
Vështrim i përgjithshëm
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Mendimi i mirëfilltë filozofik, në varësi të njohurive origjinale individuale, u ngrit në shumë kultura afërsisht në të njëjtën kohë. Karl Jaspers e quajti periudhën intensive të zhvillimit filozofik që fillon rreth shekullit të 7-të pes dhe përfundon rreth shekullit të 3-të pes një Epokë Aksiale në mendimin njerëzor.[1]
Në filozofinë perëndimore, përhapja e krishterimit në Perandorinë Romake shënoi fundin e filozofisë helenistike dhe futi në fillimet e filozofisë mesjetare, ndërsa në Lindjen e Mesme, përhapja e Islamit përmes Perandorisë Arabe shënoi fundin e filozofisë së vjetër iraniane dhe solli në fillimet e filozofisë së hershme islame.[2]
Filozofia e lashtë perëndimore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Filozofia perëndimore e ka fillesën në Greqinë e lashtë, rreth shekullit VI p.e.s., me filozofët para-sokratikë si Thalesi, Anaksimandri dhe Herakliti, të cilët u përpoqën të shpjegonin realitetin përmes parimeve natyrore. Platoni dhe Aristoteli formësuan mendimin filozofik nëpërmjet teorive të tyre mbi idetë, etikën, logjikën dhe politikën. Stoicizmi, epikurianizmi dhe skepticizmi ishin shkolla të mëdha filozofike të periudhës helenistike, të cilat patën ndikim të madh në botëkuptimet e mëvonshme.[3]
Filozofia e lashtë lindore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në Lindjen e Lashtë, filozofia u zhvillua në mënyrë të pavarur në Kinë dhe Indi. Konfuci, Lao Tzu dhe Mozi themeluan mendime mbi etikën, harmoninë shoqërore dhe rrugën e natyrës (Tao). Në Indi, filozofia hindu dhe budiste trajtoi konceptet e dharma-s, karma-s dhe moksha-s, duke zhvilluar logjikë të sofistikuar dhe metoda meditative.[4][5]
Trashëgimia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Filozofia e lashtë shërbeu si bazë për mendimin modern, duke ndikuar në shkencat, etikën, politikën dhe sistemet arsimore. Aristoteli u bë themelues i logjikës formale, ndërsa Platoni frymëzoi shumë koncepte metafizike. Ndikimi i filozofëve lindorë është i dukshëm në etikën dhe praktikën shpirtërore në shumë kultura aziatike.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Greek Philosophy for Kids
- Ancient Philosophy Internet sources
- The Impact of Greek Culture on Normative Judaism from the Hellenistic Period through the Middle Ages c. 330 BCE- 1250 CE
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b Luchte, James, Early Greek Thought: Before the Dawn, in series Bloomsbury Studies in Ancient Philosophy, Bloomsbury Publishing, London, 2011. ISBN 978-0567353313
- ^ Georg Wilhelm Friedrich] Hegel (1996) [1892 Kegan Paul]. Elizabeth Sanderson Haldane, ed. Vorlesungen über die Geschichte der Philosophie Hegel's Lectures on the History of Philosophy, 3 vols.. Humanities Press International.
- ^ Reale, Giovanni; Catan, John R. (1986), A History of Ancient Philosophy: From the Origins to Socrates (në anglisht), SUNY Press, ISBN 0-88706-290-3
- ^ Philip G. Kreyenbroek: "Morals and Society in Zoroastrian Philosophy" in "Persian Philosophy". Companion Encyclopedia of Asian Philosophy: Brian Carr and Indira Mahalingam. Routledge, 2009.
- ^ Mary Boyce: "The Origins of Zoroastrian Philosophy" in "Persian Philosophy". Companion Encyclopedia of Asian Philosophy: Brian Carr and Indira Mahalingam. Routledge, 2009.