Filozofia lindore

Filozofia lindore (e quajtur edhe filozofi aziatike ose filozofi orientale) përfshin filozofitë e ndryshme që kanë origjinën në Azinë Lindore dhe Jugore, duke përfshirë filozofinë kineze, filozofinë japoneze, filozofinë koreane dhe filozofinë vietnameze, të cilat janë dominuese në Azinë Lindore; dhe filozofinë indiane (përfshirë filozofinë hindu, filozofinë xhainiste, filozofinë budiste ), të cilat janë dominuese në Azinë Jugore, Azinë Juglindore, Tibet, Japoni dhe Mongoli.

Filozofia lindore është një term i përgjithshëm që përfshin traditat filozofike të zhvilluara në Azi, kryesisht në Indi, Kinë, Japoni dhe rajone të tjera të Azisë Lindore dhe Jugore. Ajo karakterizohet nga një qasje holistike ndaj jetës, duke integruar etikën, metafizikën, shpirtëroren dhe mënyrën e jetesës në një sistem të bashkuar mendimi. Ndryshe nga filozofia perëndimore, e cila shpesh fokusohet në analizën logjike dhe racionalizmin, filozofia lindore i kushton rëndësi të madhe përvojës së drejtpërdrejtë, harmonisë me natyrën dhe zhvillimit të brendshëm.

Filozofia Indiane

Filozofia indiane ka një traditë të pasur që shtrihet mijëra vjet më parë dhe përfshin si shkolla ortodokse (që pranojnë autoritetin e Vedas) ashtu edhe ato heterodokse. Disa nga sistemet më të rëndësishme përfshijnë:

• Vedanta – një filozofi e bazuar në Upanishadët, e cila thekson njohjen e unitetit mes shpirtit individual (Atman) dhe shpirtit universal (Brahman).
• Samkhya – një shkollë dualiste që dallon mes materies (Prakriti) dhe ndërgjegjes (Purusha).
• Joga – një sistem praktik dhe filozofik që synon çlirimin shpirtëror përmes disiplinës mendore dhe trupore.
• Buddhizmi – themeluar nga Siddhartha Gautama (Buda), ai refuzon autoritetin e Vedas dhe përqendrohet në katër të vërtetat fisnike dhe rrugën tetëfishe drejt ndriçimit.
• Jainizmi – një filozofi që thekson ahimsën (mosdhunën) dhe asketizmin e rreptë.
• Materializmi Lokayata (Carvaka) – një qasje skeptike dhe ateiste që mohon jetën pas vdekjes dhe shpirtin.

Filozofia Kineze

Në Kinë, filozofia ka pasur një ndikim të madh në zhvillimin e kulturës dhe qeverisjes. Disa nga shkollat më të rëndësishme janë:

• Konfucianizmi – i zhvilluar nga Konfuci, ai thekson rëndësinë e virtytit moral, respektit për hierarkinë dhe edukatën si themeli i një shoqërie të qëndrueshme.
• Taoizmi – i lidhur me Laozi dhe Zhuangzi, kjo filozofi promovon jetën në harmoni me Tao (Rrugën) dhe thekson spontanitetin, thjeshtësinë dhe rrjedhshmërinë natyrore të gjërave.
• Legalizmi – një qasje pragmatike që promovon ligje të rrepta dhe disiplinë për të siguruar rendin në shtet.
• Mohizmi – i themeluar nga Mozi, përqendrohet në universalizmin moral dhe utilitarizmin.
• Zen Buddhizmi – një degë e Buddhizmit që u zhvillua në Kinë dhe Japoni, duke u përqendruar në përvojën e drejtpërdrejtë dhe meditimin.

Filozofia Japoneze dhe Koreane

Filozofia japoneze shpesh ka integruar mendimet kineze, budiste dhe indigjene, duke krijuar një sintezë unike:

• Zen Buddhizmi – një qasje që thekson meditimin (zazen) dhe përvojën e drejtpërdrejtë për të arritur ndriçimin.
• Bushido – filozofia morale e samurajve, e bazuar në besnikërinë, nderin dhe vetëkontrollin.
• Shintoizmi – një besim indigjen japonez që thekson harmoninë me natyrën dhe adhurimin e kamive (shpirtrave hyjnorë).

Në Kore, filozofia është ndikuar nga konfucianizmi, budizmi dhe taoizmi, por me një theks të veçantë në etikën familjare dhe rolin e shtetit.

Karakteristikat Kryesore të Filozofisë Lindore

1. Holizmi – Në vend që të ndahet në kategori të ndara, filozofia Lindore shpesh e sheh realitetin si një tërësi të pandashme.
2. Harmonia me natyrën – Shumë nga këto shkolla theksojnë jetën në përputhje me rregullat natyrore dhe universale.
3. Praktika dhe përvoja – Për dallim nga filozofia Perëndimore, e cila fokusohet te analiza konceptuale, në Lindje rëndësi ka përvoja e drejtpërdrejtë dhe praktikat shpirtërore.
4. Moraliteti dhe sjellja – Shumica e filozofive Lindore kanë një fokus të fortë në etikën personale dhe përgjegjësinë sociale.

Filozofia Lindore ka ndikuar thellë në mendimin bashkëkohor, veçanërisht në fushat e psikologjisë, meditimit, etikës dhe ekofilozofisë, duke mbetur një burim i pashtershëm mençurie për ata që kërkojnë një kuptim më të thellë të jetës.

Shih edhe

• Filozofia e lashtë
• Filozofia perëndimore

Referime

• Bowker, John (2000), The Concise Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Flood, Gavin D. (1996), An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Flood, Gavin (2008). The Blackwell Companion to Hinduism. John Wiley & Sons. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Georgis, Faris (2010), Alone in Unity: Torments of an Iraqi God-Seeker in North America, Dorrance Publishing, ISBN 978-1-4349-0951-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gomez, Luis O. (2013), Buddhism in India. In: Joseph Kitagawa, "The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture", Routledge, ISBN 978-1-136-87590-8, arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2023, marrë më 27 janar 2016 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Harvey, Andrew (2001), Teachings of the Hindu Mystics, Shambhala, ISBN 978-1-57062-449-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hiltebeitel, Alf (2007), Hinduism. In: Joseph Kitagawa, "The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture". Digital printing 2007, Routledge, ISBN 978-1-136-87590-8, arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2023, marrë më 27 janar 2016 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Jones, Constance; Ryan, James D. (2006), Encyclopedia of Hinduism, Infobase Publishing, ISBN 978-0-8160-7564-5, arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2023, marrë më 31 tetor 2020 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Knott, Kim (1998). Hinduism: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-160645-8. Arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2023. Marrë më 10 shkurt 2023. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kamil Zvelebil (1973), The Smile of Murugan: On Tamil Literature of South India, Leiden: E.J. Brill, ISBN 978-90-04-03591-1, arkivuar nga origjinali më 5 prill 2023, marrë më 7 mars 2018 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lockard, Craig A. (2007), Societies, Networks, and Transitions. Volume I: to 1500, Cengage Learning, ISBN 978-0-618-38612-3, arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2023, marrë më 27 janar 2016 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Mohan Lal (1992), Encyclopaedia of Indian Literature: Sasay to Zorgot, Sahitya Akademi, ISBN 978-81-260-1221-3 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• P.S. Sundaram (1990). Kural (Tiruvalluvar). Penguin Books. ISBN 978-93-5118-015-9. Arkivuar nga origjinali më 5 prill 2023. Marrë më 7 korrik 2022. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kaushik Roy (2012). Hinduism and the Ethics of Warfare in South Asia: From Antiquity to the Present. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-01736-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Swamiji Iraianban (1997). Ambrosia of Thirukkural. Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-346-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• W. J. Johnson (2009). A dictionary of Hinduism. Oxford Reference. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-01-98610-25-0. Arkivuar nga origjinali më 28 korrik 2021. Marrë më 12 mars 2021. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• M. S. Purnalingam Pillai (2015). Tamil Literature. Chennai: International Institute of Tamil Studies. fq. 75. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Narayanan, Vasudha (2009), Hinduism, The Rosen Publishing Group, ISBN 978-1-4358-5620-2, arkivuar nga origjinali më 3 korrik 2023, marrë më 27 janar 2016 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Nath, Vijay (mars–prill 2001), "From 'Brahmanism' to 'Hinduism': Negotiating the Myth of the Great Tradition", Social Scientist, 29 (3/4): 19–50, doi:10.2307/3518337, JSTOR 3518337 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Osborne, E (2005), Accessing R.E. Founders & Leaders, Buddhism, Hinduism and Sikhism Teacher's Book Mainstream, Folens Limited {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Samuel, Geoffrey (2010), The Origins of Yoga and Tantra. Indic Religions to the Thirteenth Century, Cambridge University Press {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Sharma, Arvind (2003). The Study of Hinduism. University of South Carolina Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)