Foto Xhavella

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Foto e Xhavella

Foto Xhavella, gr. Φώτος Τζαβέλας ose Φώτος Τζαβέλλας [1] (lindur më 1770 në Soula, vdiq në nëntor 1809 në Korfuz [2] ) - prijësi i suliotëve gjatë mbrojtjes kundër ushtrisë së Ali Pashës . Një nga djemtë e Lambro Xhavellas [3] dhe Mosko Xhavellas (1760-1803) [4] [5] .

Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fotos Xhavella dhe familja e tij i përkisnin familjes Τζαβελαίοι (Xhavella) - një klan nga Soula në Epir [6] [7] . Babai i tij Lambro Xhavellas ishte udhëheqësi i Sulit. Në verën e vitit 1792, i riu Fotos, së bashku me 70 sulitë nën komandën e Lambros Xhavelas, u takuan me ushtrinë e Ali Pashës në lidhje me aleancën e bërë nga Ali Pasha, e cila do t'i jepte shkëlqim garave sportive. Nën pretekstin e këtyre profesioneve, suliotët fillimisht u çarmatosën dhe më pas u burgosën në Janinë . Me gjithë në moshën e tij të re, Fotos i mbështeti shokët e tij të burgosur deri në fitoren e suliotëve dhe shkëmbimin e të burgosurve me Ali Pashën [8] . Fotos u bë udhëheqës i komunitetit ushtarak të Sulit pas vdekjes së babait të tij Lambros [9] 2 qershor 1800 Ali Pasha lëvizi trupat në afërsi të Soulës dhe pushtoi 2 fshatra të braktisura pa luftë dhe rrethoi Qafën. Të komanduar nga Xhavella, ata thyen rrethimin, duke vrarë 3000 ushtarë të Aliut dhe duke humbur 70 dhe rreth 100 të plagosur. Si pasojë, Aliu u arratis në Janinë [10] . Pas disa muajsh, Aliu përsëriti sulmin, por përsëri trupat e tij u shkatërruan. Më pas Ali Pasha i rrethoi suliotët për t'i lënë uria, por suliotët e thyen kordonin e trupave të tij për muaj të tërë. Fillimisht u organizua në mënyrë të organizuar. Më vonë, kur u mbaruan ushqimi dhe ditën e kishin të pamundur të ecnin nën zjarrin e trupave të Aliut, natën dhe vetëm ata kaluan kordonin me lesh gri dhie, duke u zvarritur në tokë, me armët e tyre të papastra. që të mos shkëlqenin, lëvizën nën kulla, topa me njerëz, kështu që rrethuesit filluan t'i quanin demonë të natës [11] .

Pas 10 muajsh nuk kanë mundur t'i thyejnë, por uria ka bërë që imuniteti i tyre të bjerë dhe ata janë sëmurë. Më pas Xhavella ra dakord me ofertën e armëpushimit me kushtin e vënies së 24 pengjeve në duart e Aliut, i cili i burgosi në Janinë . Rrethimi, megjithatë, jo vetëm që nuk u ça, por edhe dyfishoi numrin e rrethuesve [12] . Pas një viti të rrethimit, Suliotët humbën rreth 100 njerëz. I përballur me urinë dhe nevojën për mbrojtje të mëtejshme, Xhavella dërgoi invalidët dhe të moshuarit në Korfuz . Megjithatë uria në fshatin Qafa e rrethuar ishte aq e madhe sa suliotët hanin bar të gatuar me pak miell. Foto dërgoi rreth 160 persona për ushqim në Pargën aty pranë, me të cilat ata u kthyen pavarësisht rrethimit. Me të dëgjuar këtë, Ali Pasha vendosi dënime aq të rënda ndaj ushtrisë së tij, sa që pati një kryengritje dhe një aleancë të përkohshme midis disa shqiptarëve dhe suliotëve. Mirëpo, Aliu i dha ryshfet ose u grind me shqiptarët dhe pushtoi fortesën e Delvinit me tradhti dhe vrau disa nga pengjet, duke shantazhuar familjet e të tjerëve, përfshirë Xhavellën [13] . Në atë kohë, Foto ia kaloi pushtetin murgut Samuel që mbërriti në Qafa dhe ai vetë luftoi si ushtarak, duke treguar trimërinë e tij personale. Në atë kohë, Selimi III urdhëroi Aliun të bënte një armëpushim me suliotët dhe Aliu kërkoi që ata të dëbonin Foton e paepur dhe të ndërtonin një kala për turqit. Ai gjithashtu dërgoi një rival të mundshëm, Xhavellas, tek ata [14] . Duke marrë parasysh këto kushte, Murgu Samuel shkoi në Kunghi dhe Foto tha: Unë do të iki! - Duke i dhënë shumë herë gjakun dhe jetën mëmëdheut, nuk dua ta dëmtoj me praninë time, por zot, ruaje me kujdes thesarin që po të them: lirinë dhe mëmëdheun [15] . Pas kësaj ai dogji shtëpinë që të mos qëndronte armiku në të dhe njoftoi kthimin e tij kur suliotët kishin nevojë, pastaj u largua nga Qafa. Aliu e ftoi menjëherë dhe e vonoi armëpushimin. Fotos ishte kundër largimit të tij në Janinë, por, me nxitjen e suliotëve, ai shkoi të dëgjonte nga Ali Pasha, pas një feste të mrekullueshme, se do të dorëzonte të gjithë Sulën. Fotos nuk pranoi, por pranoi të nxirrte nga Qafa ata që do të donin të dilnin me të. Duke u kthyer në Qafa, ai tregoi dredhinë e Aliut dhe sesi ishte zotuar të kthehej në Janinë, vetëm i vetëm. Ai u burgos menjëherë.

Në atë kohë, një anije franceze me ndihmë për Sulën bëri që Selimi III të ndryshonte politikën, i cili urdhëroi Aliun të shfaroste Sulën, një fshat me atë emër që ra nga tradhtia. Ende të liruar për të njëjtin qëllim, stenda vendosën të çonin të papërshtatshëm për të luftuar nga Qafa [16], por ky synim u rishikua dhe Qafa ra nga tradhtia. Vetëm Kunghi me murgun Samuel dhe Xhavella u mbrojtën aq shumë sa Ali Pasha u nis sërish për në Janinë. Megjithatë, në Kunghi nuk kishte vetëm mungesë ushqimi, por edhe ujë, dhe aq shumë vdiqën sa suliotët iu drejtuan Xhavellas për një dorëzim nderi dhe rrethues Kunghi Vely Pasha, djali i Aliut, ra dakord me të me kusht që të linte atdheun e tij. [17] .

Megjithë ndjekjen e urdhëruar nga Aliu, Xhavellas udhëhoqi shumicën e suliotëve në mesin e dhjetorit 1803 në Pargë [18], nga ku u nisën për mërgim në Korfuz dhe në ishujt e tjerë të Jonit [19], ku shumë prej tyre gjetën shërbim në ushtrinë vendase. [20] . Fotos vdiq në Korfuz në nëntor 1809 [21] . Thashethemet thuhej se ai u helmua me urdhër të Ali Pashës nga agjentët e tij [22] ose nga rivalët e tij nga Suliko. Dihet se në atë kohë ai ishte vetëm 35 vjeç. Në vitin 1822, shumë Suliotë u kthyen nga ishujt në Greqinë kontinentale dhe luajtën një rol të rëndësishëm në luftën greke për pavarësi.

Fotos kishte dy djem: i madhi quhej Νικόλαος, i transkriptuar: Nikolaos (1790-1872) [23] [24], dhe i vogli Κίτσος, transkriptuar: Kitsos (1800-1855) [25] [26] . Ata të dy morën pjesë në luftimet për pavarësinë greke, Kitsos më vonë ishte një adjutant i mbretit Otto dhe kryeministrit të Greqisë [27] [24] .

Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Figura e tij u prezantua e përkujtuar nga monumente, përfshirë. në vendlindjen e tij Soula [28] dhe në filmat:

  • Zalongo është një kastro tis lefterias, në versionin anglisht të titulluar Zalongo, Kalaja e Lirisë nga viti 1959, me regji nga Stelios Tatasopoulos, dhe bazuar në një skenar të Teodoros Tembos, roli i Fotos u luajt nga Dzawelas Karusos [29] ;
  • Suliotët e vitit 1972, me regji të Dimitris Papakonstadis, nga skenari i Panos Kontellis dhe Mihalis Peranthis (romancier), rolin e Fotos e luajti Christos Kalavrouzos [30] .
  • Eugène Yemeniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 30–45/1876 (dostępne także na Wikiźródłach).
  • Tzavellas Fotos, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 147–148.
  • Ch. Perraivos Ιστορία του Σουλίου και Πάργας..., t. A, oficyna wydawnicza Φ. Καραμπίνη και Κ. Βάφα, 1857 (dostępne także on-line).
  • Eκπαιδευτικἠ Ελληνικἠ Εγκυκλοπαίδεια – Παγκοσμιο Βιογραφικο Λεξικο, Εκδοτικη Αθηνων, 1991, Tom 9a, s. 101.
  • Małgorzata Borowska (wybór, przekład, wstęp i komentarz) antologia: Gminna pieśń Greków (tom 2 w serii „Arcydzieła Literatury Nowogreckiej”), Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną Uniwersytetu Warszawskiego i Wydawnictwo DiG, Warszawa, 2004, rozdział: „Cykl kleftycki”, III cykl pieśni, pieśni 26: „Boje Suliotów”, s. 88–91 (o Moscho i Lambrosie – 26a, s. 88–89, o ich synu Fotosie – 26b, s. 89–90, zastosowana tamże transkrypcja nazwiska to Dzawela i Dzawelas, ze względu na osadzenie w historii tożsamość osób jest jednak pewna).

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ W publikacji Eugène Yemeniz imię pisane jest jako Photos. Nazwisko pisane jest zarówno przez jedno „l” (λ), jak i dwa; w podanej publikacji pisane jest przez dwa. Podobnie w haśle Tzavellas, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 147.
  2. ^ Photos Tzavellas na http://www.ancestry.com/.
  3. ^ Lambros Dzawelas żył w latach 1745–1795 lub 1796 (- Lambros Tzavellas, [w:] Eκπαιδευτικἠ Ελληνικἠ Εγκυκλοπαίδεια – Παγκοσμιο Βιογραφικο Λεξικο, Εκδοτικη Αθηνων, 1991, Tom 9a, s. 100.). W latach 1750–1792 (-Lambros Tzavellas na http://www.ancestry.com/). 1792 jako rok śmierci wynika też z Eugène Yeméniz w Bohaterach Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 31 z 29 VII 1876, s. 72.
  4. ^ Women in World History. A Biographical Encyclopedia – .
  5. ^ Jego rodzeństwo to:
  6. ^ Tzavellas, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 147.
  7. ^ Związki rodowe czy klany Suliotów zwane były farami, główne fary to: Dzawelasowie i Bodzarisowie (– Monika Woźna-Kazantzidis „Markos Botsaris w greckich i polskich utworach romantycznych” w: Małgorzata Borowska, Maria Kalinowska, Katarzyna Tomaszuk (red.) „Filhelenizm w Polsce – wybrane tematy.”, Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego i Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2012, s. 68.).
  8. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 31 z 29 VII 1876, s. 72.
  9. ^ W roku 1792 – Eugène Yeméniz w Bohaterach Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 31 z 29 VII 1876, s. 72, podaje, że nastąpiło to w wyniku decyzji Lambrosa Dzawelasa na łożu śmierci: W chwili skonu Lampros Tsawellas polemarka oddający ducha, zwołał wszystkich wodzów. Z męzkiem pożegnaniem podniósł swój uświęcony życiem oręż, i oddał go w ręce swego syna. Zrozumiano ten ruch umierającego, i Fotos, obwołany wodzem polemarką Souli, czyli, jak wynika z daty śmierci Lambrosa, w roku 1792. W roku 1795 lub 1796 – Lambros Dzawelas, [w:] Eκπαιδευτικἠ Ελληνικἠ Εγκυκλοπαίδεια – Παγκοσμιο Βιογραφικο Λεξικο, Εκδοτικη Αθηνων, 1991, Tom 9a, s. 100.
  10. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 32 z 5 VIII 1876, s. 90–91.
  11. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 32 z 5 VIII 1876, s. 91.
  12. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 105.
  13. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 108; i nr 34 z 19 VIII 1876, s. 119.
  14. ^ Christos Botzaris był synem przywódcy rywalizującego z Tzawellasami klanu osiadłego w Souli, zatem konkurentem do przewodzenia Suliotom. Na wzmożenie rywalizacji między klanami wpłynęło uczynienie Fotosa Dzawelasa przywódcą mimo młodego wieku.
  15. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 108; i nr 34 z 19 VIII 1876, s. 107.
  16. ^ O ciężkim położeniu oblężonych Suliotów świadczy też prośba w liście wysłanym przez Suliotów w lutym 1803 r. do Aleksandra I, wówczas cesarza rosyjskiego, później też króla polskiego, o następującej treści (list został znaleziony przez G. Arsza w archiwum rosyjskiego MSZ, a pochodzi z czasów, gdy kierował nim ks. Adam Jerzy Czartoryski – G. Arsz, dossier 5003, s. 19–21, Албания и Эпир в конце 18-го начале 19-го веков. <Albania i Epir w końcu XVIII i początku XIX wieku>; opublikowany został m.in. w pracy greckiego historyka D. Fotiadisa, Δημήτρη Φωτιάδη, Ιστορία, Μελισσα 1971, tom 21 Α, s. 334.): Cesarzu! Użal się nad dziesięcioma tysiącami dusz prawosławnych, oblężonych w górach Suli, z których 1500 ciągle walczy. Tylko trofeami na wrogach trzymamy się przy życiu i jeszcze nie umarliśmy. Innej pomocy, Władco, nie prosimy, tylko prochu, ołowiu i chleba.
  17. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 106.
  18. ^ Mnich Samuel z 5 Suliotami wysadzili się w powietrze, podpalając zapasy prochu w Kunghi. Kutzonitzas, wcześniej jeden ze zwolenników kapitulacji, poprowadził część Suliotów do Zalongos. Za: Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 34 z 19 VIII 1876, s. 120.
  19. ^ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 34 z 19 VIII 1876, s. 120.
  20. ^ Wojsko powołane dla obrony Wysp Jońskich, wówczas znajdujących się pod kontrolą rosyjską, było pod takąż zwierzchnością. Po Pokoju w Tylży Wyspy Jońskie wróciły do Francji, która, pamiętając o oblężeniu Prewezy w 1798 roku przez Alego Paszę i o losie francuskich jeńców, przejęła zwierzchność nad legią grecką. Wraz ze swymi rodakami Fotos trafił w ten sposób pod dowództwo francuskie – stąd wzmianki o Rosji i Francji w: Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 34 z 19 VIII 1876, s. 120.
  21. ^ Podawana jest data 12 listopada 1809 roku, ale też 4 listopada 1809.
  22. ^ D. Fotiadisa, Δημήτρη Φωτιάδη, Ιστορία, tom 21, Μελισσα 1971, tom Α, s. 328.
  23. ^ Tzavellas Nikolajos, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 148.
  24. ^ a b Hasło Τζαβέλας na portalu Golden-greece.
  25. ^ Tzavellas Kitsos, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 148.
  26. ^ Porównaj z artykułem w angielskiej wersji Wikipedii o Kitsosie Tzavellasie.
  27. ^ Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 148.
  28. ^ Popiersie Fotosa Dzawelasa w Souli.
  29. ^ Informacje o „Zalongo, to kastro tis lefterias” w bazie Filmweb.pl.
  30. ^ Informacje o „Souliotes” w bazie Filmweb.pl.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Foto_Xhavella&oldid=2467417"