Hartografia Nautike

Shembull harte nautike me elementet karakteristike

Hartografia Nautike, hartografia hidrografike apo hartat nautike është një paraqitje grafike e një rajoni detar ose pellgu tjetër ujor dhe bregdetit rrethues ose brigjeve të ndonjë lloji tjetër. Ajo është bashkësia e njohurive shkencore, teknike dhe artistike me synim paraqitjen simbolike, por të vërtetë të informacionve gjeografike në mbështetje të navigimit, në suporte të sheshta (harta) apo rruzullore (globa). Në varësi të shkallës së hartës, ajo mund të paraqesë thellësinë e ujërave (batimetria) dhe lartësinë e tokës (topografia), veçoritë natyrore të shtratit detar, hollësitë e vijës bregdetare, rreziqet e lundrimit, vendndodhjen e ndihmave natyrore apo njerëzore të navigimit, informacione mbi Fazat e detit dhe rrymat, hollësi vendore të Fushës magnetike të Tokës, si dhe struktura të bëra nga njerëzit si limanet, ndërtesat dhe urat.

Hartat Nautike janë mjete thelbësore për navigimin detar; shumë vende kërkojnë që mjetet lundruese, veçanërisht anijet tregtare, ti bartin ato me vete. Hartografia Nautike mund të marrë formën e hartave të shtypura në letër (harta navigacionale raster) ose të hartave të kompjuterizuara elektronike. Teknologjitë e fundit kanë bërë të disponueshme harta letër që shtypen "sipas kërkesës" me të dhëna hartografike që shkarkohen në kompanitë grafike komerciale në një kohë që mund të jetë nata e kaluar. Me shkarkime të përditshme, të dhënat kritike si lajmërimet vendore ndaj detarëve i shtohen fajllave të hartave sipas kërkesës në mënyrë që këto harta të jenë të përditësuara në kohën e shtypjes.

Historia

Periplët

Fillimi i librit Periplous tou Euxeinou Pontou nga Arriani i Nikomedisë, Johann Froben dhe Nicolaus Episcopius, Bazel 1533

Artikulli kryesor: Peripli

Peripli ose periplusi është një dokument dorëshkrimor që liston portet dhe vendreferimet bregdetare, në renditje dhe me largësi të përafërta të ndërmjetëve, që kapiteni i një anijeje mund të presë të gjejë përgjatë brigjeve. Në këtë kuptim, peripli ishte një llojë rregjistri që kryente të njëjtin qëllim si itinerarium-i i mëvonshëm romak i ndalesave rrugore. Megjithatë, lundërtarët grekë i shtonin shënime të shumëllojta, që, nëse ishin gjeografë profesionistë, siç shumë ishin, bëheshin pjesë e shtesave në gjeografinë greke.

Peripli i Himilkos sipas Ora Maritima të Avienusit

Forma e periplit është të paktën aq e vjetër sa historiani më i hershëm grek, joniani Hekateu i Miletit. Veprat e Herodotit dhe Tukididit përmbajnë pasazhe që duket se janë mbështetur në periple. Periplus është forma e latinizuar e fjalës greke περίπλους (periplous, nga kontraktimi i περίπλοος – periploos), që do të thotë "të lundrosh përqark".

Një peripël ishte gjithashtu një udhëzues i lashtë naval për manovrimin gjatë sulmit të triremat do ti dilnin nga krahët ose rrethonin mbrojtësit për ti sulmuar ata nga mbrapa.

Periplët Fenikas

Eksplorimet e Hano Lundrimtarit në Afrikë

• "'Lundrimi Fenikas Përqark Afrikës nën patronazhin e faraonit egjiptian Neko II, diku midis viteve 610 dhe 594 p.e.s.. Thuhet se ata e kryen lundrimin në tre vjet, duke lundruar nga Deti i Kuq përqark Afrikës duke u kthyer në grykëderdhjen e Nilit. Në këtë mënyrë ata mund të kenë qenë të parët që përshkojnë Rrugën e Kepit. Këtë lundrim e raporton edhe Herodoti, ndërsa Straboni, Polibi dhe Ptolemeu e vënë në dyshim këtë përshkrim. Kjo lidhet me veprimtarinë e ngjeshur të faraonit Neko II për të rritur fuqinë detare të Egjiptit, duke rekrutuar grekë jonianë të zhvendosur për ti futur në marinën e tij që vepronte si në Mesdhe, ashtu dhe në Detin e Kuq. Thuhet se Neko II kishte nisur punimet për ndërtimin e një kanali që të lidhte Nilin me Detin e Kuq, që do të përfundohej vetëm nën sundimin e mbretit pers Dari i Madh (522-486 p.e.s.), duke u bërë pararendësi i Kanalit modern të Suezit.
• Peripli i Himilko Lundrimtarit, pjesë të cilat janë ruajtur te Plini Plaku dhe Avienusi.
• Peripli i Hano Lundrimtarit, kolonist dhe eksplorator kartagjenas që eksploroi brigjet e Afrikës nga Maroku i tanishëm drejtuar në jug deri në Senegal në shekullin e VI ose të V p.e.s..

Toponimet dhe rrugët e Periplit të Detit Eritreas, shek. I p.e.s.

Periplët grekë

• Peripli i Skylaksit të Kariandës, në Karia, që thuhet se lundroi përgjatë Lumit Ind dhe pastaj në Suez me nismën e Darit të Madh. Ky udhëtim përmendet nga Herodoti dhe peripli i tij citohet nga Hekateu i Miletit, Aristoteli, Straboni dhe Avienusi.
• Përshkrimi nga Euthimenesi i Afrikës Perëndimore (rreth çerekut të tretë të shekullit të VI p.e.s.). Rrëfimet e tij të publikuara nuk kanë mbijetuar, por duket se kanë qenë të njohura, të paktën si dokument i dorës së dytë nga Plutarku.
• Peripli Masaliot, një përshkrim i rrugëve tregtare përgjatë brigjeve të Atlantikut Evropian, nga lundërtarë anonimë grekë nga Masalia (tani Marseja në Francë), me gjasa daton nga shekulli VI p.e.s., i ruajtur gjithashtu te Avienusi.
• Pitea i Masilies, (shekulli IV p.e.s.) Mbi Oqeanin (Περί του Ωκεανού), nuk ka mbijetuar; kanë mbetur vetëm disa pjesë të tij, të cituara ose perifrazuara nga autorët e mëvonshëm, duke përshfirë Strabonin, Diodor Sikuli, Plini Plaku dhe te Ora maritima e Avienusit.

Hartë e botës e paraqitur te Topografia e Krishterë e Kozmas Indokopleustit. Toka paraqitet në formë drejtkëndore e rrethuar nga Oqeani Botëror, shek. VI

• Periplusi i Pseudo-Skylaksit (Περίπλους τῆς θαλάσσης τῆς οἰκουμένης Εὐρώπης καὶ Ἀσίας καὶ Λιβύης, Periplus tes thallases tes eikumenes Europes kai Azias kai Libyes) i shkruar nga një autor i quajtur Pseudo Skylaks. Këtij peripli përgjithësisht i atribuohet një datë midis shekullit të IV dhe të III p.e.s..
• Peripli i Nearkut shqyrton zonën midis Indusit dhe Gjirit Persik nën urdhërat e Aleksandrit të Madh. Ai qe burim për Strabonin dhe Arrianin, mes të tjerëve.
• Mbi Detin e Kuq nga Agatharkidi. Fragmente të ruajtura te Diodor Sikuli dhe Foti I.
• Peripli i Skymnit të Hiosit që daton rreth vitit 110 p.e.s., nga i cili kanë mbijetuar vetëm disa fragmente.
• Peripli i Detit Eritreas ose Detit të Kuq (Περίπλους τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης, Períplous tē̂s Erythrâs Thalássēs) është shkruar nga një aleksandrin i helenizuar/romanizuar i shekullit të I të e.s.. Ai jep një itinerar bregdetar të Detit Eritreas (të Kuq), duke filluar nga porti i Berenice Trogloditikas. Përtej Detit të Kuq, dorëshkrimi përshkruan brigjet e Indisë deri në Lumin Gang si dhe brigjet e Afrikës (të quajtur Azania). Autori i panjohur i Periplit të Detit Eritreas pohon se Hipalosi, një marinar, njihte "erërat musonike" që e shkurtonin udhëtimin nga India në Detin e Kuq. Gjithashtu sipas dorëshkrimit, Briri i Afrikës quhej "Aromaton akron (Αρώματον ἄκρον, Kepi i Erëzave") apo Aromaton emporion (Ἀρωμάτων ἐμπόριον, Empori i Erëzave), ndërsa Jemeni modern ishte i njohur si "Vendi i Temjanit".
• Peripli i Detit Euksin (Περίπλους τοῦ Εὐξείνου Πόντου, Períplous toû Euxeínou Póntou, Periplus Ponti Euxini), një përshkrim i rrugëve detare përgjatë brigjeve të Detit të Zi, i shkruar nga Arriani (Αρριανός, Lucius Flavius Arrianus) në fillim të shekullit të II-të të e.s..
• Stadiasmus Maris Magni (Σταδιασμός ήτοι περίπλους της μεγάλης θαλάσσης) i shkruar nga një autor anonim rreth gjysmës së dytë të shekullit të III.
• Peripli i Detit të Jashtëm (Περιπλοισ τησ εΞω Θαλασσησ) i Marcianit të Heraklesë (Μαρκιανὸς Ἡρακλεώτης, Markianòs Hērakleṓtēs; Marcianus Heracleënsis) i cili përmend vende që nga Oqeani Atlantik deri në Kinë.
• Peripli i Detit të Brendshëm ((Περίπλους τῆς ἐντὸς θαλάττης, Periplūs tēs entos thalassēs) i Menipit të Pergamit (Μένιππος ὁ Περγαμηνός) që ka mbijetuar falë përfshirjes së një Epitomi të Periplit të Menipit nga Marciani i Heraklesë rreth vitit 400.
• Topografia e Krishterë (Χριστιανικὴ Τοπογραφία, Topographia Christiana) e Kozma Indikopleustit (Κοσμᾶς Ἰνδικοπλεύστης, që në shqip përkthehet Kozmai që lundroi në Indi) që në shekullin e VI, gjatë sundimit të Justinianit të I bëri disa udhëtime në Indi, të cilat i shkroi rreth vitit 550 në një manastir të Sinait.

Hartë nautike e vitit 1533

Mungesa e hartografisë para 1200-ës

Mungesa e dokumenteve nautike në shekujt para vitit 1200 u ka krijuar shumë vramendje studiuesve mbi faktin se pupujt pushtues, si fenikasit, grekët e lashtë dhe romakët, mund të mos kenë ndjerë nevojën e një hartografie nautike.

Një tezë e zhvilluar në vitet e fundit merr në konsideratë si humbjet për shkak të disa anije-fundosjeve dhe materialin e shkruar jetëshkurtër, ashtu dhe hipotezën që navigatorët e asaj epoke krijuan harta nautike përgjatë navigimeve, por nuk konsideronin se meritonin të ruheshin.

Portolanët

Shiko gjithashtu: Portolanët

Një portolan i Mesdheut, çereku i dytë i shek. të XIV. Mbajtur në Library of Congress, ku është artifakti më i vjetër origjinal, hartografik

Portolanët janë udhëzues, atlase ose harta nautike, të krijuara për herë të parë mes fundit të shekullit të XII dhe fillimit të shekullit të XIII në Mesdhe dhe më vonë të shtrirë për të përfshirë të edhe rajonet e tjera detare. Ata paraqesin lista sistematike portesh (prej nga vjen emri i tyre), largësitë mes tyre dhe drejtimet për të lundruar nga njëri te tjetri. Përshkruanin mbi të gjitha bregdetin mesdhetar, megjithëse përmbajnë edhe disa brigje atlantike.

Ata përfshinin informacione mbi largësitë, mënyrat për të hyrë nëpër porte, rreziqet, brigjet ranore, arrecifes y anclajes. Fjala portolan vjen prej italishtes portolano, që do të thotë "i lidhur me portet dhe limanet", të cilët të paktën që nga shekulli XVII përkufizohen si "një koleksion udhëzimesh lundrimi".

Mesdheu, mapamundi i Kreskesit, 1375

Paraprirësit e portolanëve qenë periplët e lashtë, që udhëzonin mësimin e kurseve të lundrimit dhe roteiros-it mesjetarë, që informonin vetëm për një itinerar të caktuar.

Teknologjia për përpunimin e kësaj teknike hartografike u zhvillua përreth zonës së gjenoveze, gjatë shekullit të XIII dhe e përhapur shumë shpejtë, në fillim në Venecie dhe Majorkë dhe pastaj, në shekullin e XV, në shumë qendra të tjera prodhimtarie.

Sipas historianëve të shekullit të XIX nga prejardhja dallohen këto familje kryesore portolanësh:

• Portolanët italianë, të zhvilluar kryesisht në Gjenova, Venecie dhe Romë.
• Portolanët spanjollë, me Palma de Majorkan si qendër kryesore të prodhimit.
• Portolanët portugezë besohet se rrjedhin nga ata spanjollë. Portolanët arabë nuk u njën deri në gjysmën e dytë të shekullit të XX.
• Portolanët islamikë, të zhvilluar midis hartografëve arabë, persë dhe turq.

Portolanët italianë

Portolan i vitit 1541

Shiko gjithashtu: Republikat Detare

Libri më i vjetër portolan i ruajtur është Liber de existencia riveriarum te forma maris nostri Mediterranei i shkruar në latinisht me gjasa në fillim të shekullit të XIII. Libri portolan pasues i ruajtur është Compaso de navigare, në italisht, nga mesi i shekullit të XIII, nga i cili ruhen dorëshkrime të ndryshme, më i vjetri i të cilëve daton nga fundi i të njëjtit shekull.

Seria pjellore e hatave portolane italiane nis në mesin e shekullit të XIII, me shembullin më të vjetër të njohur, Carta Pisana, që mbahet në Bibliothèque Nationale de France të Parisit. Carta di Cortona, një nga hartat më të vjetra nautike, të mbijetuara. Ajo u zbulua në vitin 1957 në Cortona të Italisë, anonime dhe e padatuar. Fillimisht e vlerësuar se i përket periudhës midis viteve 1232 dhe 1258, por sipas studiuesve më të fundit konsiderohet rreth vitit 1300, pothuajse bashkëkohëse, por pas Carta Pisana. Pjesa e mbijetuar mbulon vetëm Mesdheun Lindor, megjithëse duket se ka pasur një pjesë perëndimore të mesdheut që është prerë në ndonjë kohë. Ajo mbahet në Biblioteca dell’Academia Etrusca në Cortona, Itali, Port.105. Carta di Carignano i përket shekullit pasues, por e zhdukur nga Arkivi Kombëtar i Firences, ku ruhej prej shumë kohësh; veprat hartografike të gjenovezit Pietro Vesconte, ilustratori veprës së Marino Sanudo të Vjetrit; harta e Francisco Piziganos (1373), me ndikim stilistik nga Majorka; dhe ato të Beccario-s, Albino de Canepa-s dhe vëllezërve Benincasa, me prejardhje nga Ankona. Atlasi Luxoro i shekullit të XV, autorësia e të cilit mbetet anonime, mbahet në Biblioteca Civica Berio në Gjenova.

Republikat detare italiane

Italia, si rrjedhojë e pozicionit qëndror në brendësi të Basenit Mesdhetar, konsiderohet si vend-origjina e kësaj disipline, e dështmuar duke nisur nga Mesjeta e vonë. Epoka e Republikave Detare, në veçanti, qe një periudhë e lulëzuar për hartografinë nautike: harta më e vjetër e arritur deri sot, Carta Pisana, është krijuar në Pizë, Gjenovë ose Venecie, ndërsa hartat nautike të shekullit të XIV dhe XV që na kanë mbërritur i përkasin të gjitha shkollave të Gjenovës, të Venecies dhe të Ankonës.

Nga periudha ndërmjet shekullit të XIII dhe të XV kanë mbijetuar rreth 180 harta nautike, në shumicë të prodhimit italian, megjithëse nuk kanë elemente për ta vërtetuar përfundimisht këtë hipotezë, përveç përmendjes në inventare apo akte noteriale.

Hartografia pizane

Carta Pisana

Libri më i vjetër portolan i ruajtur është Liber de existencia riveriarum te forma maris nostri Mediterranei i shkruar në latinisht midis fundit të shekullit të XII dhe fillimit të shekullit të XIII. Autori i saj anonim paraqet teknikën e tij të mbledhjes së informacionit si inovative dhe tregon se, bashke me volumin, kishte ndërtuar një cartula mapamundi duke i vendosur referencat sipas pozicionit të drejtimit të erërave dhe sipas miljeve të largësisë së vendeve. Po ashtu tregon se kishte mbledhur informacionin duke nisur nga ato që i kanë thënë detarët dhe punonjësit e portit dhe se vepra është realizuar nga indikacionet e një kanoniku të katedrales së Pizës. Një studim matematik i fundit ka theksuar se të paktën një pjesë e informacionit të Liber de existencia riveriarum duket se vjen nga një hartë e krijuar pa përdorur busullën dhe ndërkohe e ndryshme nga hartat e mëvonshme portolane.

Harta më e vjetër nautike e arritur në ditët tona është Carta Pisana, një hartë anonime e pa datuar, por atribuar mesit të shekullit të XIII nga Raimondo Bacchisio Motzo, që vendosi një ndërvarësi mes kësaj harte dhe Compasso da navegare paraprirës. Harta u quajt ashtu se fillimisht u gjet në Piza, megjithëse më vonë shkoi në Bibliothèque nationale de France të Parisit. Nuk dihet me saktësi vendi ku u prodhua, por megjithatë, studiuesit mendojnë se vjen nga një nga Republikat Detare.

E dizenjuar me saktësi të madhe, harta, e orientuar drejtë lindjes, paraqet Detin Mesdhe duke përfshirë edhe Detin e Zi. Mesdheu faktikisht rezulton i mbushur me toponime pingul me brigjet, disa në të zezë, ndërsa të tjerët, ka të ngjarë më të rëndësishëm për epokën, në të kuqe.

Brigjet e Oqeanit Atlantik përtej Gjibraltarit rezultojnë skematike dhe jugu i Anglisë mezi njihet. Në qafën e pergamenës është vizatuar një shkallë largësish. Vizatimi përmban gjithashtu një rrjetë të dendur "rombesh" që ndërpriten me njëri-tjetrin duke nisur nga pikat e takimit të shpërndara rregullisht, duke formuar dy qarqe tangente, njëri në basenin perëndimor, ndërsa tjetri në atë lindor.

Hartografia gjenoveze

Artikulli kryesor: Republika e Gjenovës

Në Republika e Gjenovës i shpërndante hartografët për ti mbajtur dhe për të shmangur krijimin e nxënësve në teknikën e tyre. Por hartografët e kishin veçori lëvizshmërinë tipike të njerëzve të detit. Pietro Vesconte u spostua nga Gjenova për në Venecia, si dhe bashkëqytetari i tij Battista Agnese.

Hartografia veneciane

Republika e Venecies duhet të drejtonte ekonomikisht dhe politikisht territore të afërt dhe të largët, të gjitha buzë detit; për këtë motiv, në qytetin lagunor u krijua nevoja për të prodhuar harta nautike, që ishin njëkohësisht instrumente praktike dhe simbole të madhështisë dhe të fuqisë. Një prodhim i veçant qenë të ashtuquajturit isolari, të përbërë nga harta të ishujve të veçantë dhe nga arkipelagë, një një model të ndërmjetëm midis portolanëve dhe hartografisë historiko-përshkruese

Harta nautike e Mesdheut, nga hartografi ankonitan Grazioso Benincasa (1492)

Hartografia e Ankonës

Një shkollë po aq e rëndësishme hartografike u zhvillua në Republika e Ankonës, e cila u krijua nga hartografi Grazioso Benincasa, autor i të paktën njëzet e dy veprave të sigurta, të prodhuara në gjysmën e dytë të shekullit të XV. Midis tyre, harta e vitit 1492, e rëndësishme se bazohet në kërkime origjinale dhe se dëshmon njohuritë që zotëroheshin në vitin e zbulimit të Amerikës.

Hartografia nautike italo-jugore

Nga shekulli XVI edhe jugu italian nisi prodhimin e hartografisë nautike, kryesisht në Napoli dhe në Mesina, që qe qendër prodhimtare deri në shekullin e XVII, mbi të gjitha si pasojë e imagjinatës së hartografëve hebrejë të Majorkës.

Portolanët spanjollë

Portolan i 1439-ës nga Gabriel de Vallseca (Museu Maritim, Barcelona)

Spanjollët futën një risi në hartografinë nautike, me hartat gjeografike që kishin paraqitje të përbashkët stilistike të disa aksidenteve dhe vendndodhjeve. Kryevepra e portolanëve majorkinë është Atlasi Katalan i realizuar nga Abraham Kreskesi në vitin 1375 dhe i mbajtur në Bibliothèque Nationale de France të Parisit.

Abraham Kreskesi ishte një hebre majorkin në shërbim të Pedros së IV të Aragonës. Në "buxolarum-in" e tij, punishtja e tij e busullave magnetike, ai ndihmohej nga i biri Jafuda. Atlasi është një mapamundi, d.m.th. hartë botërore me rajonet e Tokës dhe popujt e ndryshëm që jetojnë aty. Vepra u bë me kërkesë të Princit Don Juan, i biri i Pedros së IV, dëshirues i një paraqitje besnike të botës nga perëndimi në lindje. Mapamundi përbëhet nga dymbëdhjetë fleta me tabela, të lidhura me njëra-tjetrën nga rrotulla dhe të mbështjella në pergamenë dhe në panele të palosshëm apo biombo. Secila tabelë ka përmasa 69 me 49 cm. Katër të parat janë plotësuar me tekste dhe tabela gjeografike, astronomike si dhe kalendare. Mapamundi më inovativ i Kreskesit është paraqitja e Azisë, që na Deti Kaspik deri në Kataj (Kina), në të cilën merr parasysh informacionin e Marko Polos, Jordanus Catalani etj.

Në shekullin e XIV, theksohet vepra e Guillem Soler, që kultivatoi të dy stilet, si thjeshtë nautik ashtu dhe nautik-gjeografik. Shekulli XV përkon me portolanin e famshëm nga Gabriel Vallseca, (1439), mbajtur në Museu Marítim de Barcelona, i shquar për shijen e tij të ekzekutimit dhe hollësitë e gjalla piktoreske, i maskuar nga një njollë boje e mbetur nga Frédéric Chopin dhe Zhorzh Sand.

Portolan i Jorge de Aguiar (1492), harta më e vjetër e njohur e nënshkruar dhe datuar me prejardhje portugeze (Beinecke Rare Book and Manuscript Library, Yale University, Nju Heven, ShBA)

Portolanët portugezë

Portolanët portugezë rrjedhin nga tradita majorkine dhe nuk i përmbushin kriteret e kërkuara si portolanë tradicionalë pas zgjerimit të horizonteve gjeografike nga portugezët dhe spanjollët. Ata kanë si veçori mbivendosjen e vijave astronomike të ekuatorit dhe tropikëve mbi rrjetin e vijave të erërave, duke vijuar të përpunohen përgjatë shekujve të XVI dhe XVII.

Rahnāmag-ët persë

Lundërtarët persë kishin prej kohësh udhëzuesit e tyre lundrues, të quajtur rahnāmag رهنامه në persishten e mesme (nga lʾs (rāh, “rrugë”) + nʾmk' (nāmag, “libër”). Prej kësaj rrjedh termi رَاهْنَامَج (rāhnāmaj), رَهْنَامَج (rahnāmaj), një huazim nga persishtja pahlavi, dhe رهنامه rahnāmeh). Ata listonin portet, vendreferimet bregdetare dhe largësitë përgjatë brigjeve.

Këta udhëzues lundrimi të shumë-cituar, tëë humbur datojnë të paktën nga shekulli XII. Disa prej tyre e përshkruanin Oqeanin Indian si "një det i vështir për tu përshkruar" dhe paralajmëronin se "rënia përqark e detit" e bënte të pamundur rikthimin.

Portolanët arabë

Janë ruajtur tre portolanë mesjetarë të shkruar në arabisht:

• Harta e Ahmed ibn Suleiman al-Tangi-t midis vitit 1413 dhe 1414.
• Harta e Ibrahim al-Tabib al-Mursit, e vitit 1461.
• Harta e Evropës Perëndimore, anonime dhe e padatuar, e ruajtur në Biblioteca Ambrosiana, që daton afërsisht nga shekulli XIV, ose shekulli XV.

Përveç këtyre ka një përshkrim të imtësishëm të një harte nautike arabe të Mesdheut te enciklopedia e egjiptianit Ibn Fadl Allah al-'Umari, e shkruar midis viteve 1330 dhe 1348. Ka gjithashtu përshkrime të kufizuara në rajone më të vegjël gjeografikë, në një vepër të Ibn Sa'id al Maghribi (shekulli XIII) dhe madje në veprën e Muhammed el-Idrisit (shekulli XII).

Bregdeti Adriatik nga Durrësi në veri të Karaburunit deri në Budva

Kitab-i Bahrije

Artikulli kryesor: Kitab-i Bahrije

Kitab-i Bahrije (كتاب بحرية, d.t.th. Libri i Detit) është një udhëzues navigacional i shkruar nga Piri Reisi, një hartograf, korsar dhe admiral osman. Ai përpiloi harta dhe shënime nga karriera e tij në det në atlasin më të hollësishëm portolan që ekziston. Kitab-i Bahrije kombinon informacion nga një gamë burimesh të përvojës vetjake të Piri Reisit. Bregdeti i Afrikës Veriore mbëtetet pak në burime të jashtme. Libri është gjithashtu një nga pak burimet primare të informacionit mbi Piri Reisin.

Brigjet dhe ishujt e Adriatikut

Ka dy versione të librit. Versioni i parë u hartua midis vitit 1511 dhe 1521, duke u paraqitur si një dhuratë për sulltan Sulejmanin Madhështor. Versioni i dytë i zgjeruar u prodhua si një porosi e Vezirit të Madh osman Ibrahim Pashë Pargaliut, i përfunduar në vitin 1526.

Të dy versionet fillojnë me një parathënie dhe i kushtohen sulltan Sulejmanit. Pjesa kryesore e të versioneve është një atlas nautik për Mesdheun. Kapituj të veçantë mbulojnë vendndodhje të ndryshme me hartat përkatëse portolanike. Piri Reisi thotë se ai përpiloi një atlas me harta të veçuara pasi imtësitë në secilën hartë janë të kufizuara nga hapsira e disponueshme. Në versionin e parë ka 130 kapituj, ndërsa në të dytin 210. Kapitujt fillojnë me Dardanelet dhe ecin në drejtim kundër-orar përreth Mesdheut. Hartat kanë busulla erërash që tregojnë Veriun në secilën faqe. Shkallë tregohet vetëm në përshkrimet tekstuale, jo me shirita shkalle. Simbolet standarde portolanike tregojnë rreziqe, si pikat për cektinat dhe kryqet për shkëmbinjtë. I shkruar kur lundërtarët osmanë mbështeteshin galiota dhe galera të shtytura me rrema, Kitab-i Bahrije pasqyron nevojat dhe kapacitetet e tyre. Ai jep informacione mbi ujërat bregdetare, limanet e sigurta, rreziqet dhe burimet e ujit të pijshëm.

Ishujt e Korfuzit dhe Paksosit pranë bregdetit shqiptar

Versioni i dytë ofron informacion mbi stuhitë, erërat, navigimin me busullë, navigimin nëpërmjet yjeve, leximin e portolanëve dhe oqeanëve. Ai komenton eksplorimet e fundit portugeze dhe spanjolle, duke përfshirë udhëtimet e Kristofor Kolombit në Amerikë dhe zbulimin e rrugës detare të Indisë nga Vasco da Gama. Përshkrimi i Amerikës përfshin edhe thashetheme fantastike. Libri paraqet përshkrimin e parë të imtësishëm osman të Oqeanit Indian, me vëmendje të veçantë kushtuar Hormuzit.

Libri e arriti famën vetëm pas vdekjes së autorit të tij. Dorëshkrime të njohura të mbijetuara janë të gjitha kopje të krijuara pas vitit 1550. Të paktën disa pjesë të librit janë përkthyer në anglisht, turqishten moderne, greqisht, frëngjisht, [[gjuha gjermane|gjermanisht dhe italisht.

Gjashtëqinda holandeze

Përputhja e një varg rrethanash të favorshme shoqërore dhe politike, që mbështetën mirëqenien dhe përtëritjen kulturore të Holandezëve në shekullin e XVII, i dha një nxitje të madhe veprimtarisë tipografike, ashtu si dhe gjeografisë dhe hartografisë, që gëzonin një shumësi autorësh, prodhimet e të cilëve, të pasuruara nga paraqitje të karakterit mitologjik dhe alegorik, shpesh të mbështjella me korniza në miniaturë ilustruese, përbënin shembuj të përkryer të artit grafik të periudhës.

Midis tyre, një nga përfaqësuesit e shquar të saj qe pa dyshim Petrus Plancius, hartografi zyrtar i Kompanisë Hollandeze të Indisë Lindore dhe prirës i zhvillimit detar dhe tregtar holandez; Me këta hartografë vihen përkrahë edhe grafistë të spikatur si, për shembull, Peter van den Keere, kunati i Jodocus Hondius. Për më tepër, Holanda ishte atdheu i Gerardus Mercator, që përcaktoi përmbledhjet hartografike me emërtimin Atlas, mbështetur te titani mitologjik i dënuar për të mbajtur në përjetësi rruzullin qiellor deri sa të binte në tokë, Atlasi por më vonë i paraqitur, si pasojë e një shtrembërimi të legjendës, me të gjithë rruzullin tokësor në shpinë.

Gjatë të gjithë shekullit të XVII skenari i hartografisë holandeze u mbizotërua nga familja, në krye të së cilës ishte Willem Janszoon Blaeu, në fillim sipërmarrës pranë astronomit të madh danez Tycho Brahe në observatorin e Hvenit, pastaj në vitin 1596 ideator i një laboratori në Amsterdam, me të cilin mori famë, në fillim si kostruktor instrumentesh dhe rruzujsh tokësorë dhe pastaj si prodhues dhe botues hartografik.

Në vitin 1604 Blaeu publikoi një hartë të Holandës dhe vitin tjetër një hartë botërore në 18 tabela dhe një hartë të Spanjës, ndërsa në vitin 1606 realizoi një planisferë në projeksion cilindrik dhe pas hartave murale dhe atlaseve të shumta, midis të cilëve Zeespiegel (Pasqyra e Detit): një udhërrëfyes në dy pjesë, drejtuar navigimit në detet veriore të lindjes dhe perëndimit, pastaj të përkthyer në anglisht dhe frëngjisht dhe të ripublikuar rreth vitit 1630 me shkallë më të madhe. Në vijim prodhoi Licht der Zeevaerdt (Flaka e Navigimit), që përfshin Detin Mesdhe: nga atëherë e në vazhdim u bë zakon kushtimi i pjesës së tretë të portolanëve in folio atij baseni.

Fama e tij bëri që të merte emërimin si hartograf i Kompanisë së Indisë Lindore, enti qeverisës që promovonte dhe kontrollonte zgjerimin territorial dhe tregtar në Vendet Lindore. Edhe në këtë detyrë prestigjoze e pasoi i biri, Jan, e emëruar hartograf i Kompanisë së Indisë Lindore në vitin 1633. Kompania i dha një nxitje të madhe hartografisë, duke punësuar hartografët dhe hidrografët më të mirë të periudhës, aq sa afër mesit të shekullit të XVIII hartografia mbulonte gati të gjithë rruzullin tokësor.

Hartat shkopinj të Ishujve Marshall

Në vitin 1862 një misionari amerikan qe i pari që foli se si banorët e Ishujve Marshall, lundrues të aftë mbi piroga me strukturë të jashtme kundërpeshore, përdornin prej kohësh të largëta konstruksione shkopinjsh druri të lidhur me njëri-tjetrin në funksionin e hartave nautike të quajtura mado dhe rebelith, që bartnin informacione përveç pozicionit të ishujve dhe të kohëve të përshkimit, edhe mbi erërat që mund të haseshin gjatë lundrimit. Këto harta përdoreshin në shkolla për tu memorizuar dhe pastaj për tu përdorur në navigimin astronomik.

Hartë nautike e limanit Warnemünde në Rostok Meklenburg-Pomerania e Perëndimit në Gjermani, paraqitur në OpenSeaMap

Harta elektronike dhe prej letre

Hartat nautike konvencionale shtypen në fletë të mëdha letre në një larmi shkallësh. Marinarët përgjithësisht bartin shumë harta për të mundësuar hollësi të mjaftueshme për zonat që mund të duhet të vizitojnë. Hartat navigacionale elektrike, që përdorin softuar kompjuterik dhe databaza elektronike për të mundësuar informacion navigimi, mund ti shtojnë ose në disa raste ti zëvendësojnë hartat prej letre, megjithëse shumë marinarë mbajnë harta letre si një bekap në rast se sistemi hartografik elektronik dështon.

Hartografia moderne në letër

Në shekullin e XX, duke nisur nga vitet '60 hartografia u zhvillua jo më përjashtimisht nën "institutet hidrografike", por nëpërmjet nismave të botuesve privatë. Në Francë u prodhuan hartat e quajtura Blondel, hartografi i të cilave Claude Vagnon qe i pari që i bashkoi hartat nautike me materiale të ndryshme tipografike nga harta e thjeshtë. Në fakt u prodhuan në plastikë të butë dhe të paraqitura të palosura në format A4; materiali prodhohej nga kompania Du Pont. Në vazhdim, botimin e vijoi shtëpia botuese "Librerie Maritime et d'Outre Mer" (Paris). Këto harta ishin gjithmonë në format të ngjashëm me atë të "instituteve hidrografike" me përmasa rreth 70 x 100 cm.

Në Itali, në vitin 1975 lindi Nauticard, një shtëpi botuese, hartografi i të cilës ishte arkitekti Franco Spagnuolo, që nisi prodhimin vetjak me harta të vogla nautike homonime, të projektuara për mjete të vogla lundruese. Megjithatë u interesuan çdo navigator që donte të zgjidhte hartat duke lexuar tabelat e shtypura në pjesën e mbrapme, pasi bartëte një udhëzues të të gjitha itinerareve dhe largësive të mundshme nga dhe drejtë çdo porti të secilës zonë të paraqitur. Formati 22 x 23 cm dhe shtypja në letra të plastifikuara me katër ngjyra u dhanë një sukses të gjerë. Produkti evoluoi në kohë me publikimin e e hartave të vërteta nautike në formatin 45 x 68 cm të shtypura drejtpërdrejtë në plastikë PVC. Këto harta ishin më të përditësuara, përkundrejtë hartave zyrtare, me të dhëna dhe vendndodhje portesh dhe limanesh të dobishme për argëtim dhe të vetmen mangësi kishin të qenët të përditësuar me Njoftimet e Marinarëve të Istituto Idrografico della Marina vetëm për shterimin e furnizimeve të magazinës, që u zëvendësun me ribotimin pasues, përshtatshmërisht të përditësuar. Ribotimi kryhej pas disa vjetëve dhe i kthente hartat jo gjithmonë të zëvendësueshme me hartografinë zyrtare.

Istituto Idrografico della Marina në vitin 2006 nisi prodhimin e hartave nautike për argëtim (zakonisht sportive), për të arritur fashën e lidhur me lundërtarët. Rrjedhin nga hartografia elektronike (Electronic Nautical Cartography, ENC) me synimin për të prodhuar më lehtësisht një hartografi të përditësuar çdo herë që del një botim i ri, duke i marë subjektet drejtpërdrejtë nga hartografia elektronike mbështetëse, dukshëm e përditësuar në kohë reale. Hartat kanë një format 35,5 x 50 cm (A3) dhe janë shtypur në të njëjtën letër si hartat e tjera zyrtare, të trajtuara përshtatshmërisht me një ngjyrosje pas shtypjes, që i kthen në rezistente ndaj agjentëve atmosferikë. Botohen në ballinë-pjesë e mbrapme si hartat e mëparshme të Nauticard-it, me subjekte të vazhduese. Por prodhimi kufizohet në shkallët 1:100.000 - 1:30.000. Sistemi has në një grykë shisheje në nevojën për të prodhuar gjithmonë furnizime për depon, që të mund ti shmanget kërkesave të tregut. Në fakt, këto harta janë subjekt i magazinimit dhe kështu të vjetërimit të të dhënave të paraqitura: botimet e ndryshme në vitin 2014 bartin të dhëna që variojnë midis viteve 2006 dhe 2012.

Në vitet më të afërt (2011) shtëpia botuese Nauticard rinisi nismën e saj me emrin Navimap, me një seri tërësisht të re hartash duke e tejkaluar problememin e përditësimit. Kjo seri hartash paraqitet në formatin 47,7 x 69,7 cm dhe shtypja bëhet gjithmonë në plastikë hidrofobike PVC. Hartograf është prapë arkitekti Franco Spagnuolo që ka përgatitur një seri të re, të etiketuar në mënyrë të drejtë sipas kërkesës. Qëllimi i ndjekur dhe arritur është të zgjidhet problemi i përditësimit duke shmangur magazinën dhe duke përditësuar vit për vit impiantet e shtypjes në 1 janar të çdo viti. Mbeti modeli i shtypjes ballinë-pjesë e mbrapme e përcaktuar si Double-Face duke futur mundësinë e zgjedhjes së subjekteve sipas parapëlqimeve të lundërtarit.

Hartografia elektronike

Përveç hartografisë nautike subjekt është edhe ajo që quhet hartografi elektronike, që rrjedh gjithmonë nga hartografia zyrtare, duke u digjitalizuar nga kjo e fundit me softuarë specialë për tu përdorur nga harduerë specifikë. Kjo ndodhte të paktën fillimisht. Tani shumë informacione, për shembull mbi shtratet detare, mbërrijnë drejtpërdrejtë në formë digjitale, kështu që shpesh proçedurat janë janë përmbysur, duke kaluar nga digjitale në shtypi, duke futur një përditësim të ENC (Electronic Navigational Chart) me shpejtësi të pamendueshme më parë. Për ti mundësuar përdoruesit shijimin e këtyre përparësive, NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration, prej disa vitesh, i hedh në treg hartat nautike nëpërmjet sistemit POD (Print On Demand) duke u siguruar kështu shtypjen gjithmonë të përditësuar të hartave nautike. Kompania italiane Navionics qe e para që e nisi këtë seri produktesh në vitin 1984, që në vijim do ti bashkohej konkurrentja C-Map në prodhimin botëror.

Institutet hidrografike botërore kanë përcaktuar në vijim një standard të hartografisë elektronike të përcaktuar si ECDIS (Electronic Chart Display and Information System) të instaluara në bordin e anijeve. Mbi mjetet e vogla lundruese (edhe argëtuese-sportive) pajisjet që përdorin ENC quhen ECS (Electronic Chart System), apo Chart Plotter ose ata që, papërshtatshmërisht quhen GPS, që mund të jenë të llojit detar apo, në mënyrë të tejthjeshtëzuar, smartfonë të pajisur me gjeolokalizatorë, megjithëse ENC-at që përdoren me ECS-a, duke mos qenë në përputhje me normën e Organizatës Ndërkombëtare Detare (IMO, International Maritime Organization), mbeten një ndihmës i hartave detyruese zyrtare.

Klasifikimi i hartave

Në bazë të shkallës së tyre hartat ndahen në:

• harta oqeanike: kanë një shkallë 1:3.000.000 ose më të vogël. Përdorin projeksionin Mercator.
• hartat e përgjithshme: kanë një shkallë midis 1:3.000.000 dhe 1:500.000. Të përdorura në navigimin në det të hapur dhe të papërshtatshme për lundrimin bregdetar, pasi nuk kanë shumë hollësi.
• harta bregdetare (apo të veçanta): kanë një shkallë midis 1:500.000 dhe 1:50.000. Shumë të imtësishme, janë të dobishme për lundrimin bregdetar.
• plane nautike: harta që përdorin projeksionin gnomonik, me shkallë të madhe, por që bartin numrin më të madh të mundshëm të imtësive bazuar në shkallën e tyre.

Të gjitha tipologjitë e hartave bartin gjatësinë dhe gjerësinë gjeografike, në të cilën ndarja e primëve është decimale dhe jo në sekonda. Përveç kësaj, paraqitet shkalla, përfaqësimi, projeksioni, deklinacioni magnetik me vitit në lidhje me vitin e referimit dhe izobatet. Paraqiten edhe sinjalizimet e përputhshme me shkallën dhe me një simbologji standard. Duke mos mundur të bart të gjitha sinjalizimet e pranishme, për lundrimin është e nevojshme të mbështetet edhe në portolanë, listën e fareve dhe shërbimet-radio për lundrimin.

Burimet e të dhënave

Hartat Nautike mbështeten në vrojtimet hidrografike dhe batimetrike. Duke qenë se vrojtimet kërkojnë shumë punë dhe kohë, të dhënat hidrografike për shumë zona të detit mund të jenë të vjetra dhe ndonjëherë të pabesueshme. Thellësitë maten në një shumëllojshmëri mënyrash. Historikisht është përdorur linja e sondimit. Në kohët e tanishme, për matjen e shtratit detar në det të hapur përdoret ekoskanimi. Kur matet thellësia e sigurtë e ujërave përgjatë një pengese të tërë, si një anije relikte, thellësia minimale e zonës së prekur kontrollohet nëpërmjet një gjatësie teli horizontal. Kjo siguron se hasja e zgjatimeve si direkët, nuk paraqesin rreziqe për mjetin lundrues mbi pengesën në fjalë.

Hartë e Administratës Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike të ShBA-së, ku tregohet Portorikoja, 1976

Publikimi

Hartat Nautike publikohen nga autoriteti i zyrave hidrografike kombëtare në shumë vende. Këto harta konsiderohen "zyrtare" në dallim nga ato të bëra nga botuesit komercialë. Shumë zyra hidrografike mundësojnë përditësime të rregullta, ndonjëherë javore të hartave të tyre nëpërmjet agjentëve të tyre të shitjes. Zyrat individuale hidrografike prodhojnë seri hartash kombëtare dhe seri hartash ndërkombëtare. Seria ndërkombëtare e hartave është një sistem botëror hartografik i bashkërenduar nga Organizata Ndërkombëtare Hidrografike, është po zhvillohet me qëllimin e bashkimit të sa më shumë sistemeve hartografike të jetë e mundur.

Ka gjithasthu edhe harta të botuara komercialisht, disa prej të cilave mund të bartin informacion shtesë për interesa të veçanta, si p.sh.: kapitenët e jahteve.

Korrigjimi i hartave

Natyra e rrugëve ujore të paraqitura nga një hartë mund të ndryshojë dhe ndihmat artificiale për navigimin mund të ndryshojnë me lajmërim të afërt. Kështu që hartat e vjetra ose të pakorrigjuara nuk duhet të përdoren për navigim. Çdo prodhues hartash nautike gjithashtu mundëson një sistem për ti informuar marinarët për ndryshimet që prekin hartën. Në ShBA, korrigjimet e hartës dhe njoftimet e botimeve të reja mundësohen nga agjensi të ndryshme qeveritare nëpërmjet Njoftimeve të Marinarëve, Njoftimeve të Marinarëve Vendorë, Përmbledhjeve të Korrigjimeve dhe Transmetimit të Njoftimeve të Marinarëve. Në Shtetet e Bashkuara, National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) gjithashtu ka një shtypshkrues partner që shtyp "sipas kërkesave" (print on demand, POD) harta të NOAA-s, që përmbajnë korrigjimet më të fundit dhe njoftime në kohën e shtypjes. Për ti njoftuar marinarët, transmetimet radio mundësojnë njoftimin paraprak të korrigjimeve urgjente.

Një mënyrë e mirë për të qëndruar në korrent është me një sistem karte rregjistrimi të korrigjimit të hartave dhe publikime. Duke përdorur këtë sistem, navigatori nuk përditëson menjëherë çdo hartë në paketë kur një mbërrin një Njoftim i ri për Marinarët, por krijon një kartë për çdo hartë dhe shënon çdo korrigjim në këtë kartë. Kur vjen koha për ta përdorur hartën, ai e tërheqë hartën dhe kartën e hartës, dhe kryen korrigjimet e shënuara në hartë. Ky sistem siguron që çdo hartë është korrigjuar përpara përdorimit. Një detar i kujdesshëm duhet të marrë një hartë të re nëse nuk kam mbajtur shënimet e korrigjimeve dhe harta e tij është më shumë se disa muaj e vjetër.

Sisteme të ndryshme digjitale të Njoftimit të Marinarëve janë të disponueshëm në treg, si Digitrace, Voyager, apo ChartCo, për të korrigjuar hartat e admiralitetit britanik ashtu si dhe hartat e NOAA-s. Këto sisteme mundësojnë vetëm korrigjimet e rëndësishme nëpërmjet e-mail-it apo shkarkimeve ueb, duke e pakësuar kohen e nevojshme për të gjetur korrigjimet për çdo hartë. Në të njëjtën kohë mundësohet gjurmimi për të ndihmuar korrigjimin. Ekzistojnë metoda të shumta dhe ndryshme për korrigjimin e hartave navigacionale elektronike.

Roja Bregdetare Kanadeze prodhon publikime Njoftimesh për Marinarët që i informojnë ata për çështjet e rëndësishme të sigurisë së lundrimit që prekin ujërat kanadeze. Këto njoftime elektronike publikohen në një bazë mujore dhe mund të shkarkohen nga uebsajti i Njoftime për Marinarët (Notices to Mariners, NOTMAR). Informacioni i Njoftime për Marinarët është formatuar për të thjeshtëzuar korrigjimin e hartave letër dhe publikimet navigacionale.

Logoja e Shërbimit Hidrografik Shqiptar

Në Shqipëri, botimi i hartave detare, vjetarëve, udhëzuesve të lundrimit e të sinjalistikës detare e drejton, organizon dhe përpunon Shërbimi Hidrografik Shqiptar, që është institucion tekniko–shkencor shtetëror në përbërje të Forcave Detare të Shqipërisë, që, sipas nenit 14 të "Kodit Detar të Republikës së Shqipërisë", kryen studime hidrografike dhe hidrologjike. Gjithashtu "Shërbimi Hidrografik Shqiptar" boton dhe pajis me dokumentacionin e nevojshëm detar te gjitha anijet shqiptare, si: anijet luftarake, të transportit, peshkimit e turizmit.

Në 3 maj 2022 Shqipëria u anëtarësua me të drejta të plota në Organizatën Ndërkombëtare të Hidrografisë (IHO). Sipas detyrimeve të anëtarësimit në IMO (Organizata Detare Ndërkombëtare) Shqipëria që nga viti 2018 i ka pajisur të gjitha anijet mbi 1500 tonë me harta elektronike...

Kufizimet

Në vitin 1973 anija kargo MV Muirfield (një anije tregtare e emërtuar sipas Muirfildit në Skoci) goditi një objekt të panjohur në Oqeanin Indian në ujëra të hartografuara në një thellësi jo më të madhe se 5,000 metra (16,404 këmbë), duke rezultuar në dëmtime të mëdha në kallumën e saj. Në vitin 1983, HMAS Moresby, një anije vrojtimi hidrografik e Marinës Mbretërore Australiane, vrojtoi zonën ku Muirfield-i ishte dëmtuar dhe hartografoi në hollësi një pengesë të panjohur më parë për navigimin, malin nëndetar Muirfield. Zbulimi dramatik aksidental i malit nëndetar Muirfield citohet shpesh si një shembull i kufizimeve në përpikmërinë vertikale i të dhënave gjeodezike të disa zonave largë bregut siç paraqiten në hartat nautike, veçanërisht në harta në shkallë të ulët.

Një incident i ngjashëm që përfshiu një anije pasagjerësh ndodhi në vitin 1992, kur anija e linjës Cunard, Queen Elizabeth 2 goditi një shkëmb nënujor pranë Ishullit Blok në Oqeanin Atlantik. Në nëntor 1999, anija gjysëm e zhytur e ngarkesave të rënda Mighty Servant 2 u përmbys dhe u fundos pasi goditi një majë të vetme të pa hartografuar graniti të izoluar nën ujë pranë Indonezisë. Pesë anëtarë të ekuipazhit vdiqën dhe Mighty Servant 2 u shpall tërësisht e humbur. Më së fundmi, në vitin 2005 nëndetësja USS San Francisco hasi në një mal nënujor të pa hartografuar rreth 560 kilometra (350 milje statutore) në jug të Guamit me një shpejtësi prej 35 nyje (40.3 mph; 64.8 km/h), duke pësuar dëmtim serioz dhe humbjen e një detari. Në shtator 2006 anija-platformë ato-elevatore Octopus ngeci në një mal nënujor të hartografuar brenda Ishujve Orkni (Skoci) ndërsa po tërhiqej nga rimorkiatori Harold. Dëmi me vlerë £1miljon paund sterlinash u iu shkaktua anijes-platformë duke i vonuar punimet për instalimin e një prototipi gjeneratori energjetik baticor. Siç pohohet në "Udhëzuesin e Marinarëve" dhe raportin pasues të aksidentit: "Asnjë hartë nuk është e pagabueshme. Çdo hartë është e prirë për të qenë e paplotë".

Një hartë nautike para Mercator-it e 1571-it, nga hartografi portugez Fernão Vaz Dourado (rr. 1520–1580). Ajo i përket të ashtuquajturit model harte të sheshtë, kur gjerësitë e vrojtuara dhe drejtimet magnetike janë skicuar drejtpërdrejtë në plan, me një shkallë konstante, sikur sipërfaqja e Tokës të ishte një plan i sheshtë (Arkivat Kombëtare Portugeze të Torre do Tombo, Lisbonë)

Projektimi hartografik, pozicionet dhe të dhënat

Artikulli kryesor: Projeksionet hartografike

Historikisht projeksioni i parë, i shpikur nga Marini i Tiros rr. vitit 100 të e.s. sipas Ptolemeut, ishte çfarë tani quhet projeksion cilindrik i baras-larguar (historikishit i qauajtur hartë e sheshtë, plate carrée, carta plana quadrada). Ndërsa është shumë e përshtatshme për detet e vegjël si Egjeu, është i papërshtatshëm për dete më të mëdhenj se Mesdheu apo oqeanin e hapur, megjithëse eksploratorët e hershëm duhet ta përdornin atë në mungesë të një më të mire.

Projeksioni Mercator tani përdoret në shumicën dërrmuese të hartave nautike. Meqë projeksionet Mercator është konformal, d.m.th., të dhënat në hartë janë identike me këndet përkatëse në natyrë, kurset e skicuara në hartë mund të përdoreshin drejtpërdrejtë si udhëzues pilotimi në timon.

Hartë elektronike e Ngushticës së Beringut

Projeksioni gnomonik përdoret për harta që synojnë skicimin e rrugëve të qarkut të madh. NOAA përdor projeksionin polikonik për disa nga hartat e saj të Liqenet e Mëdha, në shkallë të mëdha dhe të vogla.

Pozicionet e vendeve të paraqitura në hartë mund të maten nga shkallët e gjatësisë dhe gjerësisë gjeografike në skajet e hartës, të lidhura me Sistemin Gjeodezik si "Sistemi Gjeodezik Botëror 84".

Një trajektore navigimi është këndi horizontal midis drejtimit të një objekti dhe veriut ose një objekti tjetër, si kursi i një anijeje apo një leximi i një busulle në një vendreferimi. Në hartat nautike, kreu i hartës është gjithmonë veriu i vërtetë, në vend të veriut magnetik, drejtë të cilit shënon treguesi i një busulle. Shumica e hartave përfshijnë busullën e erërave] që paraqet ndryshimin midis veriut magnetik dhe atij të vërtetë.

Gjithësesi, përdorimi i projeksionit Mercator ka disavantazhe. Ky projeksion treon vijat e gjatësisë si paralele. Në rruzullin real, vijat e gjatësisë takohen pasi i afrohen polit të veriut ose atij jugor. Kjo nënkupton se largësitë lindje–perëndim zmadhohen në gjerësi të madhe. Për ta mbajtur projeksionin të përputhshëm, projeksioni e rrit largësinë e paraqitur midis vijave të gjerësisë (largësitë veri–jug) në përpjesëtim; kështu një katror tregohet si një katror kudo në hartë, por një katror në Rrethin Arktik duket shumë më i madh se sa një katror me të njëjtën madhësi në ekuator. Në përdorimin praktik, kjo është më pak problem sesa duket. Një minutë gjerësi është, për qëllime praktike, një milje detare. Largësia në milje detare në këtë mënyrë mund të matet në shkallëzimin e gjerësive të shtypura në anën e hartës.

Hartë nautike e etiketuar automatikisht

Imtësitë në një hartë nautike

Agjensitë hidrografike të shumë vendeve publikojnë një "Hartë 1", që shpjegon të gjitha simbolet, termat dhe shkurtimet e përdorura në hartat që ata prodhojnë si për përdorim vendas ashtu dhe ndërkombëtar. Çdo vend fillon me simbologjinë bazë të specifikuar në standardin INT 1 të Oraganizatës Hartografike Ndërkombëtare, dhe pastaj lejohet të shtosh simbolet e tij shtesë në hartat vendase, që gjithashtu shpjegohen në versionin e tyre të Hartës 1. Anijet tipikisht kërkohen të mbajnë kopje të Hartës 1 me hartat e tyre prej letre.

Etiketat

Hartat nautike duhet të etiketohen me informacion navigacional dhe thellësie. Ka pak paketa softuerike komerciale që etiketojnë automatikisht vendosjen për çdo lloj harte. Sistemet moderne e bëjnë hartat elektronike konsistente me specifikimet e Organizatës Ndërkombëtare të Hidrografisë S-52, të nxjerra nga organizata (International Hydrographic Organization, IHO).

Informacioni i pilotimit

Përdorimi i ngjyrave në hartat britanike të admiralitetit

Harta përdor simbole për të mundësuar informacione pilotimi rreth natyrës dhe pozicionit të veçorive të dobishme për navigatorët, si informacione për shtratin e detit, shënjat detare dhe vendreferimet. Disa simbole përshkruajnë shtratin e detit me informacione si thellësia e tij, materialet, ashtu dhe pengesat e mundshme lundruese, si reliktet e anijeve të mbytura. Simbole të tjera tregojnë pozicionin dhe veçoritë e ndihmave navigacionale si bovat, dritat, faret, veçoritë bregdetare dhe tokësore, si dhe strukturat që janë të dobishme për gjeopozicionimin. Shkurtimi "ED" zakonisht përdoret për të etiketuar vendndodhjet gjeografike, ekzistenca e të cilave është e dyshimtë.

Ngjyrat dallojnë midis veçorive të bëra nga njeriu, tokës së thatë, shtratit të detit që del në sipërfaqe gjatë zbaticave dhe shtratit të detit që është gjithmonë nën ujë si dhe tregues të thellësisë së ujit.

Hollësi të një hartet të NOAA-s së ShBA-së, që tregon një zonë limani

Thellësitë dhe lartësitë

Thellësitë që maten tregohen nëpërmjet numrave të paraqitur në hartë. Thellësitë në hartat e publikuara në pjesën më të madhe të botës përdorin njësinë metrike. Hartat e vjetra, ashtu si dhe ato të publikuara nga Qeveria Federale e Shteteve të Bashkuara, mund të përdorin këmbën ose fathomët. Thellësia e izovijave tregon formën e relievit nënujor. Zonat e ngjyrosura të detit theksojnë ujëra të cekëta dhe pengesa të rrezikshme nënujore. Thellësitë maten nga zeroja hidrografike, që lidhet me nivelin vendor të detit. Zeroja hidrografike varion sipas standardit të përdorur nga secila zyrë hidrografike. Në përgjithësi, prirja është drejtë përdorimit të zbaticën më të ulët astronomike (lowest astronomical tide, LAT), zbaticën më të ulët të parashikuar në ciklin e plotë baticor, por në zonat jo baticore dhe në disa zona baticore përdoret niveli i detit (Mean Sea Level, MSL).

Lartësitë, p.sh.: një far, përgjithësisht jepen në lidhje me nivelin më të lartë mesatar të baticor (mean high water spring, MHWS). Pengesat vertikale, p.sh.: nën një urë ose kabëll, jepen në lidhje me baticën më të lartë astronomike (highest astronomical tide, HAT). Harta duhet të tregojnë se çfarë zeroje hidrografike është në përdorim.

Përdorimi i HAT për lartësitë dhe LAT për thellësitë, nënkuptojnë se marinari mund të shikojë nxitimthi në hartë për të siguruar se kanë hapsirë të mjaftueshme për të kaluar një pengesë, megjithëse ata mund ta kenë përllogaritur lartësinë e baticës për sigurinë e tyre.

Informacioni baticor

Rrymat baticore dhe rrymat e forta kanë simbole të veçanta hartografike. Informacioni i rrjedhës baticore mund të jetë treguar duke përdorur diamantet baticore, që tregojnë shpejtësinë dhe drejtimin e rrjedhës baticore gjatë çdo ore të ciklit baticor.

Shiko edhe

• Hartografia Iberike 1400-1600
• Shkencat Nautike Iberike 1400–1600
• Tabula Peutingeriane
• Itinerarium
• Projeksionet hartografike
• Studimet Detare
• Operacionet Nautike
• Republikat Detare
• Bathimetria
• Konventa e Kombeve të Bashkuara për Ligjin e Detit
• Nautika
• Thalasokracia
• Fuqia Detare
• Komanda e Deteve
• Peripli
• Historia e Navigimit
• Lundrimi Përqark Botës
• Portolanët

• Portali i Gjeografisë

Bibliografia

• Amir D. Aczel (2001). The Riddle of the Compass: The Invention that Changed the World (në anglisht). Orlando: Harcourt Books. ISBN 978-015100506-2.
• Marco Aime (2008). "I cartografi delle Marshall". Il primo libro di antropologia (në italisht). Einaudi. fq. 234. ISBN 978-88-06-18920-4.
• Luís de Albuquerque (1975). "Origens da navegação astronomica". Estudos de História (në portugalisht). Vëll. III. A navegação astronomica. Universidade Coimbra – Biblioteca Geral 1. fq. 3–57. GGKEY:7186FCQBHS5.
• Corradino Astengo (2000). La cartografia nautica mediterranea dei secoli XVI e XVII (në italisht). Gjenova: Erga. fq. 107. ISBN 978-88-8163-204-6.
• Jorge Álvarez (3 tetor 2018). "La expedición egipcio-fenicia que circunnavegó África hace más de 2.500 años". La Brújula Verde (në spanjisht).
• Caterina Balleti; Renato Gibin; Caterina Gottardi; Evangelos Livieratos (2021). "Preliminary numerical investigations on the "Liber de Existencia Riveriarum et Forma Maris Nostri Mediterranei"" (PDF). e-Perimetron (në anglisht). 16 (1): 15–26.
• Giovanni Brancaccio (1991). Geografia, cartografia e storia del Mezzogiorno (në italisht). Guida Editori. ISBN 88-7835-121-0.
• Pierre Briant; Amélie Kuhrt, red. (6 korrik 2015). "Persian Wars: the Persian Viewpoint". Oxford Research Encyclopedia of Classics (në anglisht). Oxford University Press. doi:10.1093/acrefore/9780199381135.013.4890. ISBN 978-0-19-938113-5.
• British Admiralty; Hydrographic Office (1999). "R. D. Peddle". The Mariner's Handbook (në anglisht). Hydrographer of the Navy. ISBN 978-070771123-2.
• British Admiralty; Hydrographic Office (2006). Annual Summary of Admiralty Notices to Mariners: Correct to 23 December 2006 (në anglisht). Hydrographer of the Navy. ISBN 978-070774045-4.
• Nigel Calder (2003). How to Read a Navigational Chart: A Complete Guide to the Symbols, Abbreviations, and Data Displayed on Nautical Charts (në anglisht). International Marine / Mcgraw-Hill. ISBN 978-0-07-137615-0.
• Nigel Calder (2008). How to Read a Nautical Chart: A Captain’s Quick Guide (në anglisht). McGraw-Hill Professional. ISBN 978-0-07-159288-8.
• Mónica Herrera Casais (2008). "The 1413-14 Sea Chart of Ahmad al-Ţanjī". përmbledhur nga Emilia Calvo; Mercè Comes; Roser Puig; Mónica Rius (red.). A Shared Legacy: Islamic Science East and West. Homage to Prof. J.M. Millàs Vallicrosa (në katalonisht). Barcelona: Universitat de Barcelona. fq. 283–307.
• Patrick Gautier Dalché (1995). Carte Marine et Portulan au XII^e Siècle. Le Liber de Existencia Reveriarum et Forma Maris Nostri Mediterranei (Pise, circa 1200) (në frëngjisht). Romë: École Française de Rome, Palais Farnèse. ISBN 2-7283-0335-5.
• Ali Akbar Dehkhoda; Mohamad Moʻin (1958–1966). "Rahnāma". Loghat-namehʻi Dehkhoda (në persisht). Teheran: Tehran University Press. OCLC 1474012005.
• Aubrey Diller, red. (1952). "Menippi Periegeseos Periplus". The Tradition of the Minor Greek Geographers (në anglisht). American Philological Association. fq. 147–164.
• Jean-Charles Ducène (1 qershor 2013). "Le portulan arabe décrit par Al-'Umari" (PDF). Monde des Cartes (në frëngjisht) (216): 81–90.
• Anila Duka; Ndriçim Sadikaj (2021). "Quasiconformal Mappings in Ship Modeling" (PDF). Buletini Shkencor (në shqip dhe anglisht). Universiteti "Ismail Qemali" Vlorë. 2 (4): 186–189. ISSN 2310-6719.
• Felipe Fernandez-Armesto (2001). Civilizations: Culture, Ambition, and the Transformation of Nature (në anglisht). Nju Jork: Free Press. ISBN 0-7432-0248-1.
• Alvise Fon (1972). "Cartografia nautica". Il Mare: Grande Enciclopedia Illustrata (në italisht). Vëll. 3, Carto–Deca. Novara: Istituto Geografico De Agostini S.P.A. fq. 8. EAN 9788840229409.
• Joaqim Alves Gaspar (2019). "The Liber de existencia riveriarum (ca.1200) and the birth of nautical cartography". Imago Mundi (në anglisht). 71 (1). doi:10.1080/03085694.2019.1529898.
• Juan Vernet Ginés (1962). "The Maghreb Chart in the Biblioteca Ambrosiana". Imago Mundi (në anglisht). 16: 1–16.
• Thomas D. Goodrich (2004). "The maps of the Kitab-i Bahriye of Piri Reis". Piri Reis Sempozyumu (në anglisht). Istanbul Military Museum. Arkivuar nga origjinali më 16 maj 2015.
• Paul Hepworth (2005). "Production and Date of the Walters' "Kitab-i Bahriye"". The Journal of the Walters Art Museum (në anglisht). 63: 73–80. ISSN 1946-0988. JSTOR 20650882.
• Marciani i Heraklesë (1927). Wilfred Harvey Schoff (red.). Periplus of the Outer Sea, East and West, and of the Great Islands Therein (në anglisht). Filadelfia: Commercial Museum. OCLC 5303996.
• George Wynn Brereton Huntingford, red. (1980). The Periplus of the Erythraean Sea, by an unknown author: With some Extracts from Agatharkhides 'On the Erythraean Sea' (në anglisht). Përkthyer nga George Wynn Brereton Huntingford. Londër: The Hakluyt Society. ISBN 978-0-904180-05-3.
• Kozma Indikopleusti (2010). John Watson McCrindle (red.). The Christian Topography of Cosmas, an Egyptian Monk (në anglisht). Përkthyer nga John Watson McCrindle. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-01295-9.
• Skylaksi i Kariandës (1983). Michael L. Allain (red.). The Periplous of Skylax of Karyanda (në anglisht). Ann Arbor.
• Shefqet Kërcelli (21 gusht 2015). "Shërbimi Hidrografik Shqiptar, arritje dhe përgjegjësi në realizimin e detyrave të ditës" (PDF). Ushtria. Ministria e Mbrojtjes së Shqipërisë. 69 (33 (82634)): 3.
• George Kish (1978). A Source Book in Geography (në anglisht). Kembrixh: Harvard University Press. ISBN 0-674-82270-6.
• Agatharkidi i Knidit (1980). "Extracts from Agatharkhides 'On the Erythraean Sea' as epitomised by Photios". përmbledhur nga George Wynn Brereton Huntingford (red.). The Periplus of the Erythraean Sea, by an unknown author: With some Extracts from Agatharkhides 'On the Erythraean Sea' (në anglisht). Përkthyer nga George Wynn Brereton Huntingford. Londër: The Hakluyt Society. fq. 177–196. ISBN 978-0-904180-05-3.
• Joachim Lelewel (1836). Pythéas de Marseille et la géographie de son temps (në frëngjisht). Bruksel: Joseph Straszéwicz.
• Xinru Liu (2010). The Silk Road in World History (në anglisht). Nju Jork: Oxford University Press. ISBN 978-0-195-33810-2.
• Hano Lundërtari (1864). Konstandinos Simonides (red.). The Periplus of Hannon, king of the Karchedonians, concerning the Lybian parts of the earth beyond the Pillars of Herakles (në anglisht). Trübner & Co.
• Hano Lundërtari (1882). "Hannoni Carthaginiensium Regis Periuplus: Earum Quæ sunt ultra Herculis Columnas Libycarum Terræ Partium quem etiam dedicavit in Saturni delubro, exhibeutem hæcce". përmbledhur nga Karl Müller (red.). Geographi Graeci minores. E Codicibus Recognovit, Prolegomenis, Annotatione, Indicibus Instruxit, Tabulis Æri Incisis Illustravit (në latinisht). Vëll. 1. Firmin-Didot. fq. 1–14.
• Hekateu i Miletit (1896). Giacomo Tropea (red.). Ecateo da Mileto ed i frammenti della Periegesis (në italisht). Tipografia D'Amico.
• Karl Müller, red. (1882). "Anonymi Stadiasmus Sive Periuplus Maris Magni". Geographi Graeci minores. E Codicibus Recognovit, Prolegomenis, Annotatione, Indicibus Instruxit, Tabulis Æri Incisis Illustravit (në latinisht). Vëll. 1. Firmin-Didot. fq. 427–514.
• Arrian Nikomedi (2003). Aidan Liddle (red.). Arrian: Periuplus Ponti Euxini (në anglisht dhe Ancient Greek). Përkthyer nga Aidan Liddle. Bloomsbury Academic. ISBN 978-185399661-0.
• Specifications for Chart Content and Display Aspects of ECDIS; Publication S-52 (PDF) (Reportazh) (në anglisht). Monako: International Hydrographic Organization (Organizata Hidrografike Ndërkombëtare). qershor 2015.
• INT 1 Symbols and Abbreviations used on Paper Charts (PDF) (Reportazh) (në anglisht) (bot. 8-të). International Hydrographic Oraganization. 2020.
• Stefano Pollastri (2018). "Navigazione". Patente Nautica entro le 12 miglia: Testo tecnico - didattico (në italisht). S.tP. fq. 79. ISBN 978-882959448-1.
• James Poskett (2022). Orizzonti, Una storia globale della scienza (në italisht). Përkthyer nga Alessandro Manna. Torino: Giulio Einaudi Editore. fq. 137. ISBN 978-8806-25148-2.
• Nicholas Purcell (1999). "Scymnus of Chios, author". përmbledhur nga Simon Hornblower; Antony Spawforth (red.). Oxford Classical Dictionary (në anglisht) (bot. i 3-të). Oxford University Press. fq. 1374. ISBN 978-019522408-5.
• Nicholas Purcell (1999). "Himilco of Carthage, pioneering Atlantic navigator". përmbledhur nga Simon Hornblower; Antony Spawforth (red.). Oxford Classical Dictionary (në anglisht) (bot. i 3-të). Oksford: Oxford University Press. fq. 707. ISBN 978-019522408-5.
• Nicholas Purcell (1999). "Periploi, 'voyages around'". përmbledhur nga Simon Hornblower; Antony Spawforth (red.). Oxford Classical Dictionary (në anglisht) (bot. i 3-të). Oksford: Oxford University Press. fq. 1141. ISBN 978-019522408-5.
• Angelo Solomon Rappoport (1903). "V. The Water Ways of Egypt". History of Egypt from 330 B.C. to the Present Time (në anglisht). Vëll. 3. Londër: The Grolier Society. fq. 235–290.
• Kodi Detar i Republikës së Shqipërisë (PDF) (Reportazh). Republika e Shqipërisë. 8 korrik 2004.
• Kenneth S. Sack (1999). "Agatharchides of Cnidus, Greek historian, geographer, and Peripatetic philosopher, c. 215–after 145 BCE". përmbledhur nga Simon Hornblower; Antony Spawforth (red.). Oxford Classical Dictionary (në anglisht) (bot. i 3-të). Oxford University Press. fq. 36. ISBN 978-019522408-5.
• George Sand (1843). Oeuvres complètes de George Sand (në frëngjisht). Perrotin. fq. 69–.
• Orietta Selva (shtator 2013). "Lo stato della cartografia veneziana tra XV e XVIII secolo: emblema di potere e strumento di pianificazione territoriale". Bollettino dell'Associazione Italiana di Cartografia (në italisht) (148): 69–87. ISSN 0044-9733.
• Yuval Shahar (2004). Josephus Geographicus: The Classical Context of Geography in Josephus (në anglisht). Mohr Siebeck. ISBN 3-16-148256-5.
• Shkëlqim Sinanaj (2014). "Vlerësimi i anijeve dhe mbrojtja e mjedisit detar në gjirin e Vlorës" (PDF). Buletini Shkencor. Universiteti "Ismail Qemali" Vlorë. 1 (2). ISSN 2310-6719.
• Pseudo Skylaksi (2011). Graham Shipley (red.). Pseudo-Skylax's Periplous: The Circumnavigation of the Inhabited World: Text, Translation and Commentary (në anglisht). Përkthyer nga Graham Shipley. Bristol Phoenix Press. ISBN 978-190467582-2.
• Svat Soucek (1992). "Islamic Charting in the Mediterranean" (PDF). përmbledhur nga John Brian Harley; David Woodward (red.). Cartography in the Traditional Islamic and South Asian Societies (në anglisht). Vëll. 2. Çikago: University of Chicago Press. fq. 263–272.
• Eric Herbert Warmington; Antony Spawforth (1999). "Pytheas, Greek navigator, c. 310–306 BCE". përmbledhur nga Simon Hornblower; Antony Spawforth (red.). Oxford Classical Dictionary (në anglisht) (bot. i 3-të). Oksford: Oxford University Press. fq. 1285. ISBN 978-019522408-5.
• Eric Herbert Warmington; Jean-François Salles (1999). "Scylax of Caryanda". përmbledhur nga Simon Hornblower; Antony Spawforth (red.). Oxford Classical Dictionary (në anglisht) (bot. i 3-të). Oksford: Oxford University Press. fq. 1374. ISBN 978-019522408-5.
• Henry Smith Williams (1904). "VII. Phœnician Comerce – Sea Trade". The Historians' History of the World: Israel, India, Persia, Phoenicia, Minor Nations of Western Asia (në anglisht). Vëll. 2. The Trow Press. fq. 326–329.
• William Vincent, red. (1889). The Voyage of Nearchus and the Periplus of the Erythrean Sea (në anglisht). Përkthyer nga William Vincent. Oxford University Press.

Lidhje të jashtme

• The Medieval and Early Modern Nautical Chart: Birth, Evolution and Use, Projekti akademik i financuar nga Kwshilli Kwrkimor Evropian me bazw nw Lisbonw. Ata zhvillojnw dhe mirwmbajnw MEDEA-CHART Database, njw motor i sofistikuar kwrkimor dhe agregator i tw dhwnave tw hershme nautike.
• "Storia della cartografia nautica" (në italisht). Arkivuar nga origjinali më 24 maj 2011.
• "Come leggere la carta nautica, guida e glossario su Nautica On Line" (në italisht). Arkivuar nga origjinali më 6 janar 2011.
• Online version of Chart No.1 w[ith "Symbols, Abbreviations and Terms" used in nautical charts
• Gabriel de Vallseca (1439). Portolan Chart of Gabriel de Vallseca, 1439 (Hartë) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 23 shkurt 2009. Marrë më 28 shkurt 2025.{{cite map}}: Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)
• Nautical charts available online (Nautical Free)
• Online Nautical Charts Viewer
• "Le carte nautiche della Biblioteca Nazionale di Napoli" (në italisht). Arkivuar nga origjinali më 2 gusht 2008.