Shko te përmbajtja

Herakleosi

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Herakleosi
Perandor i romakëve
Monedhë solidus i Herakleos në moshën 35–38, i prerë në Kostandinopojë midis viteve 610 dhe 613
Perandor romako-lindor
Mbretërimi5 tetor 610 –
11 shkurt 641
ParaardhësiFokasi
PasardhësiHerakleos Konstandini,
Heraklonasi
Bashkë-perandorëKostandini III (613–641),
Heraklonasi (638–641)
Lindurrr. 575[1][2]
Kapadokia, Perandoria Bizantine
Vdiq11 shkurt 641 (65 vjeç)
Kostandinopojë, Perandoria Bizantine
Bashkëshorti/jaFabia Eudokia,
Martina
Pasardhës direktEudoksia Epifania,
Herakleos Konstandini,
Heraklonasi,
David Tiberiosi,
Joan Athalarikos (i jashtë ligjshëm)
Regnal name
Imperator Caesar Flavius Heraclius Augustus
Αὐτοκράτωρ καῖσαρ Φλάβιος Ἡράκλειος αὐγουστος[a]
DinastiaHerakleosiane
AtësiaHerakleos i Vjetri
AmësiaEpifania
FejaKrishtërimi Kalçedon
Monothelitizmi

Herakleosi (greqisht: Ἡράκλειος Herakleios; rreth 575 - 11 shkurt 641) ishte perandor bizantin nga viti 610 deri në vitin 641. Ngritja e tij në pushtet filloi në vitin 608, kur ai dhe babai i tij, Herakleosi i Vjetër, ekzarku i Afrikës, udhëhoqën një revoltë kundër uzurpatorit jo-popullor Fokas.

Mbretërimi i Herakleosit u shënua nga mjaft fushata ushtarake. Në vitin kur Herakleosi erdhi në pushtet, perandoria kërcënohej nga drejtime të shumta. Herakleosi mori menjëherë drejtimin e Luftës Bizantine–Sasanide të viteve 602–628. Betejat e para të fushatës përfunduan me humbje për bizantinët; ushtria perse luftoi duke hapur rrugën drejtë Bosforit, por Kostandinopoja qe e mbrojtur nga mure të padepërtueshme dhe një marinë e fortë dhe Herakleosi qe në gjendje ta shmangte humbjen tërësore. Së shpejti ai nisi reformat për të rindërtuar dhe forcuar ushtrinë. Herakleosi i dëboi persët nga Azia e Vogël dhe u fut thellë në territorin e tyre, duke i mundur ata vendosmërisht në vitin 627 në Betejën e Ninivesë. Mbreti pers Khosrou II u përmbys dhe u ekzekutua nga djali i tij Kavadi II, i cili shpejt paditi për një traktat paqeje, duke rënë dakord të tërhiqej nga i gjithë territori i pushtuar. Në këtë mënyrë marrëdhëniet paqësore u rivendosën mes dy perandorive të tejet të rraskapitura.

Por Herakleosi humbi shumë nga tokat e tij të sapo rimarra nga pushtimet myslimane ndaj Kalifatit Rashidunas. Duke dalë nga Gadishulli Arabik, myslimanët shpejtë pushtuan Perandorinë Sasanide. Në vitin 634 myslimanët marshuan në Sirinë Romake, duke mundur vëllanë e Herakleosit, Teodorin. Brenda një periudhe të shkurtër kohe, arabët pushtuan Mesopotaminë, Armeninë dhe Egjiptin.

Herakleosi hyri në marrëdhënie diplomatike me kroatët dhe serbët në Ballkan. Ai u përpoq të riparonte skizmën në kishën e krishterë në lidhje me monofizitët, duke promovuar një doktrinë kompromisi të quajtur Monotelitizëm. Kisha e Lindjes (e quajtur zakonisht Nestoriane) ishte gjithashtu e përfshirë në proces.[4] Përfundimisht, ky projekt i bashkimit u refuzua nga të gjitha palët e mosmarrëveshjes.

Solidus i artë i Herakleosit dhe babait të tij me rroba konsullore, prerë gjatë revoltës së tyre kundër Fokasit

Herakleosi ishte djali i madh i Herakleos të Vjetrit dhe Epifanisë, nga një familje me origjinë të mundshme armene[5][6] me nënën e tij, Epifania me gjasa nga Kapadokia.[7][8] Walter Kaegi e konsideron origjinën armene të Heralkeosit të mundshme dhe spekulon se me gjasa ai ishte bilingual (armenisht dhe greqisht) nga një moshë e hershme, por edhe kjo nuk është e sigurtë.[5] Sipas historianit armen të shekullit të VII Sebeos, Herakleosi ishte i lidhur me dinastinë Arsacide të Armenisë.[9] Elizabeth Redgate e konsideron origjinën e tij armene me shumë gjasa.[10] Në një letër, Priskus, një gjeneral që kishte zëvendësuar Herakleos të Vjetrin, i shkruante atij të largohej nga ushtria dhe kthehej në qytetin e tij në Armeni. Përtej kësaj, ka pak informacion specifik të njohur për prejardhjen e tij. Babai i tij ishte një gjeneral kryesor gjatë luftës së perandorit Mauric me Bahram Çobinin, uzurpator i Perandorisë Sasanide, gjatë vitit 590.[11] Pas luftës, Maurici e caktoi Herakleosin e Vjetër në pozicionin e Ekzarkut të Afrikës.[12]

Revolta kundër Fokasit dhe ngjitja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 608, Herakleosi i Vjetër hoqi dorë nga besnikëria e tij ndaj perandorit Fokas, i cili kishte përmbysur Mauricin, gjashtë vjet më parë. Rrebelët nxorën monedha që tregonin të dy Herakleosit të veshur si hypatos, megjithëse asnjëri prej tyre nuk pretendonte në mënyrë të qartë titullin perandorak në këtë kohë. Kushëriri më i vogël i Herakleosit, Nicetasi, nisi një pushtim tokësor të Egjiptit; deri në vitin 609, ai kishte mundur gjeneralin Bonos të Fokasit, duke siguruar provincën. Ndërkohë, Herakleosi i ri lundroi drejt lindjes me një forcë tjetër përmes Siçilisë dhe Qipros.[13]

Ndërsa iu afrua Konstandinopojës, ai kontaktoi me udhëheqës të shquar dhe planifikoi një sulm për të përmbysur aristokratët në qytet, dhe shumë shpejtë organizoi një ceremoni ku ai u kurorëzua dhe u vlerësua si perandor. Kur arriti në kryeqytet, eksubitorët, një njësi elite e Gardës Perandorake e udhëhequr nga dhëndri i Fokasit, Priskus, dezertoi në favor të Herakleosit dhe ai hyri në qytet pa ndonjë rezistencë serioze. Kur Herakleosi e kapi Fokasin, ai e pyeti "Kështu ke qeverisur, mjeran?" Fokasi u përgjigj – "Dhe a do të sundosh ti më mirë?" –aq e zemëroi Herakleosin, saqë i preu në vend kokën Fokasit.[14] Më vonë iu morën organet gjenitale sepse Fokasi kishte përdhunuar gruan e Fotisit, një politikan i fuqishëm në qytet.[15]

Më 5 tetor 610, Herakleosi u kurorëzua për herë të dytë, këtë herë në Kapelën e Shën Stefanit brenda Pallatit të Madh.[16] Pastaj ai u martua me Fabian, e cila mori emrin Eudokia. Pas vdekjes së saj, në vitin 612, ai u martua me mbesën e tij, Martina në vitin 613; kjo martesë e dytë u konsiderua inçestuale dhe ishte shumë jopopullore. Në mbretërimin e dy djemve të Herakleosit, Martina përçarëse do të bëhej qendra e pushtetit dhe intrigave politike. Megjithë urrejtjen e përhapur për Martinën në Kostandinopojë, Herakleosi e çoi atë në fushata me të dhe refuzoi përpjekjet e patriarkut Sergius për të parandaluar dhe zgjidhur më vonë martesën.[17]

Lufta Bizantine–Sasanide e viteve 602–628

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Herakleosi me djalin e tij Herakleos Kostandinin në vitet 613–616 (mosha 38–41).

Avantazhi fillestar pers

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjatë fushatave të tij ballkanike, perandori Mauric dhe familja e tij u vranë nga Fokasi në nëntor 602, pas një kryengritje.[18] Khosrou II i Perandorisë Sasanide ishte rikthyer në fronin e tij nga Maurici dhe ata kishin mbetur aleatë deri në vdekjen e këtij të fundit. Pas kësaj, Khosrou shfrytëzoi rastin për të sulmuar Perandorinë Bizantine dhe për të ripushtuar Mesopotaminë.[19] Khosrou kishte në oborrin e tij një njeri që pretendonte të ishte djali i Mauricit, Theodosius dhe Khosrou kërkoi që bizantinët ta pranonin këtë Theodosius si perandor.

Lufta fillimisht shkoi sipas planit të persëve, pjesërisht për shkak të shtypjes brutale të Fokasit dhe krizës së trashëgimisë që pasoi, ndërsa gjenerali Herakleos dërgoi nipin e tij Niketas për të sulmuar Egjiptin, duke mundësuar djalin e tij Herakleos më të ri të pretendonte fronin në vitin 610.[20] Fokas, një sundimtar jopopullor, i cili në burimet historike përshkruhet pa ndryshim si "tiran" (në kuptimin e tij origjinal të fjalës, d.m.th. mbret i paligjshëm nga rregullat e trashëgimisë), përfundimisht u rrëzua nga Herakleosi, i cili lundroi në Kostandinopojë nga Kartagjena me një ikonë të vendosur në krye të anijes së tij.[21][22]

Në atë kohë, persët kishin pushtuar Mesopotaminë dhe Kaukazin dhe në vitin 611 ata kapërcyen Sirinë dhe hynë në Anatoli. Një kundërsulm i madh i udhëhequr nga Herakleosi, dy vjet më vonë u mund vendosmërisht jashtë Antiokisë nga Shahrbarazi dhe Shahini dhe pozicioni romak u shemb; persët shkatërruan pjesë të Azisë së Vogël dhe pushtuan Kalçedoninë përtej Konstandinopojës në Bosfor.[23]

Gjatë dekadës vijuese, persët ishin në gjendje të pushtonin Palestinën dhe Egjiptin (nga mesi i vitit 621 e gjithë provinca ishte në duart e tyre)[24] dhe të shkatërronin Anatolinë,[25] ndërsa avarët dhe sllavët përfituan nga situata për të kapërcyer Ballkanin, duke e çuar perandorinë në prag të shkatërrimit. Në vitin 613, ushtria perse mori Damaskun me ndihmën e hebrenjve, pushtoi Jeruzalemin në vitin 614, duke dëmtuar Kishën e Varrit të Shenjtë dhe duke marë Kryqin e Vërtetë dhe më pas kapur Egjiptin në vitin 617 ose 618.[26]

Kur Sasanidët arritën në Kalçedoni në vitin 615, ishte në këtë pikë, sipas Sebeos, që Herakleosi u tërhoq dhe ishte gati për të lejuar që Perandoria Bizantine të bëhej një shtet klient pers, madje duke lejuar Khosroun e II të zgjidhte perandorin.[27] Në një letër të dërguar nga ambasadorët e tij, Herakleosi e njihte perandorinë perse si superiore, e përshkruante veten si "djali i bindur i Khosrout të II, një i cili është i etur për të kryer shërbimet e qetësisë tuaj në të gjitha gjërat", dhe madje e quajti Khosroun e II "perandori suprem".[28]

Megjithatë, Khosrou II e refuzoi ofertën e paqes dhe arrestoi ambasadorët e Herakleosit.[29] Me persët në portën e Kostandinopojës, Herakleosi mendoi ta braktiste qytetin dhe ta zhvendoste kryeqytetin në Kartagjenë, por figura e fuqishme e kishës, Patriarku Sergius e bindi atë të qëndronte. I sigurt pas mureve të Kostandinopojës, Herakleosi ishte në gjendje të bënte thirrje për paqe në këmbim të një haraçi vjetor prej një mijë talentesh ari, një mijë talentesh argjendi, një mijë rroba mëndafshi, një mijë kuaj dhe një mijë virgjëresha për mbretin pers.[30] Paqja e lejoi atë të rindërtonte ushtrinë e perandorisë, duke shkurtuar shpenzimet jo-ushtarake, duke zhvlerësuar monedhën dhe duke shkrirë, me mbështetjen e Patriarkut Sergi, thesaret e Kishës për të mbledhur fondet e nevojshme për të vazhduar luftën.[31]

Kundër ofensiva dhe ripërtëritja bizantine

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Portret i stilit mesjetar i kerubinit dhe Herakleosit duke marë nënshtrimin e Khosrau II; pllakatë nga një kryq (Champlevé smalt qelqor mbi bakër të praruar).
Kerubini dhe Herakleosi duke marë nënshtrimin e Khosrout II; pllakatë nga një kryq (smalt Champlevé mbi bakër të praruar, 1160–1170, Paris, Luvër). Kjo është një alegori pasi Khosrou nuk ia paraqiti kurrë personalisht Herakleosit.

Më 5 prill 622, Herakleosi u largua nga Kostandinopoja, duke ia besuar qytetin Sergjit dhe gjeneralit Bonos si regjentë të djalit të tij. Ai mblodhi forcat e tij në Azinë e Vogël, ndoshta në Bitini dhe pasi e ringjalli moralin e tyre të thyer, ai nisi një kundërsulm të ri, i cili do të merte karakterin e një lufte të shenjtë; një imazh akeiropoietos i Krishtit u mbajt si një standard ushtarak.[31][32][33][34]

Ushtria romake mori drejtimin e Armenisë, i shkaktoi një humbje një ushtrie të udhëhequr nga një shef arab aleat pers dhe më pas arriti një fitore mbi persët nën Shahrbarazin.[35] Herakleosi do të qëndronte në fushatë për mjaft vjet.[36][37] Më 25 mars 624[38] ai përsëri u largua nga Kostandinopoja me gruan e tij, Martina dhe dy fëmijët e tij; pasi festoi pashkët në Nikomedia më 15 prill, ai bëri fushatë në Kaukaz, duke arritur një seri fitoresh në Armeni kundër Khosrout dhe gjeneralëve të tij Shahrbarazit, Shahinit dhe Shahraplakanit.[39][40] Në të njëjtin vit, visigotët patën sukses në rimarrjen e Kartagjenës, kryeqytetin e provincës perëndimore bizantine të Spanjës, duke rezultuar në humbjen e një prej provincave të vogla, që ishin pushtuar nga ushtritë e Justinianit I.[41] Në vitin 626 avarët dhe sllavët, të mbështetur nga një ushtri perse e komanduar nga Shahrbarazi, rrethuan Konstandinopojën, por rrethimi përfundoi me dështim (fitorja iu atribuua ikonave të Virgjëreshës, të cilat drejtoheshin në procesion nga Sergius rreth mureve të qytet),[42] ndërsa një ushtri e dytë perse nën Shahinin pësoi një humbje tjetër dërrmuese nga vëllai i Herakleosit, Teodori.

Herakleosi në vitet 629–632 (54–57 vjeç), me djalin e tij Konstandinin.

Me shpërbërjen e përpjekjeve perse të luftës, Herakleosi qe në gjendje të vinte gokturqit e Khaganatit Perëndimor Turk, nën Ziebelin, i cili pushtoi Transkukazinë Perse. Herakleosi shfrytëzoi përçarjet brenda Perandorisë Perse, duke e mbajtur Shahrbarazin neutral, duke e bindur që Khosrou ishte xhelozuar ndaj tij dhe kishte urdhëruar ekzekutimin e tij. Në fund të vitit 627 ai filloi një ofensivë dimërore në Mesopotami, ku, pavarësisht nga braktisja e aleatëve të tij turq, ai i mundi persët nën Rhahzadhin në Betejën e Ninivesë.[43] Duke vazhduar në jug përgjatë Tigrit, ai plaçkiti pallatin e madh të Khosrout në Dastagird dhe u parandalua nga sulmimi i Ktesifonin vetëm nga shkatërrimi i urave mbi Kanalin Nahravan. I diskredituar nga kjo seri disfatash, Khosrou u përmbys dhe u vra në një grusht shteti të udhëhequr nga djali i tij Kavadi II, i cili bëri thirrje menjëherë për paqe, duke rënë dakord të tërhiqej nga të gjitha territoret e pushtuara.[44] Në vitin 629 Herakleosi e rivendosi Kryqin e Vërtetë në Jeruzalem në një ceremoni madhështore.[22][45][46]

Herakleosi duke adhuruar ikonën e Maries para fushatës kundër persëve. Skenë nga Kronika e Manasses, shek. XII

Herakleosi mori për vete titullin antik pers të "Mbretit të Mbretërve" pas fitores së tij. Më vonë, duke filluar në vitin 629, ai e emërtoi veten si Basileus, fjala greke për "sovran" dhe ky titull u përdor nga perandorët bizantinë për 800 vitet e ardhshme. Arsyeja që Herakleosi zgjodhi këtë titull mbi termat e mëparshëm romakë si Augustus, nga disa studiues iu atribua origjinës së tij armene.[47]

Fitorja e Herakleosit ndaj persëve i dha fund një lufte që vazhdonte me ndërprerje për gati 400 vjetë dhe çoi në paqëndrueshmëri në Perandorinë Perse. Kavadi II vdiq vetëm disa muaj pasi mori fronin, duke zhytur Persinë në disa vite trazirash dinastike dhe luftë civile. Ardashiri III, aleati i Herakleosit Shahrbarazi dhe vajzat e Khosrout, Borana dhe Azarmidokht të gjithë u ngjitën në fron brenda disa muajve nga njëra-tjetra. Vetëm kur Jazdgerdi III, një nip i Khosrout II, pasoi në fron në vitin 632, duke gjetur atje stabilitetin. Por deri në atë kohë Perandoria Sasanide ishte çorganizuar rëndë, pasi ishte dobësuar nga vitet e luftës dhe grindjeve civile për trashëgiminë e fronit.[48][49] Lufta kishte qenë shkatërruese dhe i la bizantinët në një gjendje shumë të dobësuar. Brenda disa vitesh të dy perandoritë u vërshuan nga sulmi i arabëve,[50] të cilët ishin bashkuar rishtas nga Islami, dhe çuan përfundimisht në pushtimin mysliman të Persisë dhe rënien e Dinastisë Sasanide në vitin 651.[51]

Një hartë me lëvizjet e trupave Myslimane-Bizantine nga shtatori 635 deri thjeshtë para zhvillimit të Betejës së Jarmukut
Lëvizja e trupave arabo-bizantine nga shtatori 635 deri pak para zhvillimit të Betejës së Jarmukut

Luftërat bizantino-arabe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Deri në vitin 629, profeti islamik Muhamed i kishte bashkuar të gjitha fiset e Gadishullit Arabik, më parë të përçarë për të paraqitur një sfidë serioze ushtarake për bizantinët ose persët. Tani të animuar nga konvertimi i tyre në islam, ata përbënin një nga shtetet më të fuqishme në rajon.[52] Konflikti i parë midis bizantinëve dhe myslimanëve ishte Beteja e Mu'tahit në shtator 629. Një forcë e vogël përleshëse myslimane sulmoi provincën e Arabia Petraea në përgjigje të vdekjes së ambasadorit mysliman nga duart e guvernatorit romak ghasanid, por u zmbrapsën. Për shkak se angazhimi ishte një fitore bizantine, nuk kishte asnjë arsye të dukshme për të bërë ndryshime në organizimin ushtarak të rajonit.[53] Gjithashtu, bizantinët kishin pak përvojë në fushën e betejës me arabët, dhe madje edhe më pak me ushtarë të zellshëm të bashkuar nga një profet. Edhe Stratexhikoni i Mauricit, një manual lufte i vlerësuar për larminë e armiqve që mbulon, nuk e përmend luftën kundër arabëve në asnjë gjatësi.[54]

Zelli fetar i ushtrisë arabe, e cila ishte një zhvillim i ri që pasonte ngjitjen e Islamit, përfundimisht do të kontribuonte në suksesin e fushatave të tyre kundër bizantinëve.[55] Vitin tjetër myslimanët filluan një ofensivë në Arabah, në jug të Liqenit Tiberias, duke marrë Al Karakun. Inkursjone të tjera depërtuan në Negev, duke arritur deri në Gaza.[56] Beteja e Jarmukut në vitin 636 rezultoi në një humbje dërrmuese për ushtrinë më të madhe bizantine; brenda tre vjetësh, Levanti ishte humbur përsëri. Në kohën e vdekjes së Herakleosit në Konstandinopojë, më 11 shkurt 641, pjesa më e madhe e Egjiptit gjithashtu kishte rënë.[57]

Territoret e rekuperuara nga fitorja e tij ndaj persëve u eliminuan prapë nga pushtimet islamike. Duke parë mbrapa në mbretërimin e Herakleosit, studiuesit e kanë vlerësuar atë me shumë arritje. Ai e zgjeroi perandorinë dhe riorganizimi i tij i qeverisë dhe ushtrisë ishin suksese të mëdha. Përpjekjet e tij për harmoni fetare dështuan, por ai arriti të kthente Kryqin e Vërtetë, një nga reliktet më të shenjta të krishtera, në Jeruzalem.

Pikturë idealizuese e një beteje midis ushtrisë së Herakleosit dhe persëve nën Khosroun e II rr. 1452
Beteja midis ushtrisë së Herakleosit dhe persëve nën Khosroun e II. Afresk nga Piero della Francesca, rr. 1452

Megjithëse fitimet territoriale të prodhuara nga fitorja e tij ndaj persëve u humbën nga përparimin i myslimanëve, Herakleosi ende renditet në mesin e perandorëve të mëdhenj romakë. Reformat e tij në qeveri e ulën korrupsionin që kishte zënë vend gjatë mbretërimit të Fokasit dhe ai riorganizoi ushtrinë me shumë sukses. Në fund të fundit, ushtria e reformuar perandorake ndaloi myslimanët në Azinë e Vogël dhe e mbajti Kartagjenën për 60 vjet të tjera, duke kursyer një bërthamë nga e cila mund të rindërtohej fuqia e perandorisë.[58]

Rimëkëmbja e zonave lindore të Perandorisë Romake Lindore nga persët ngriti edhe një herë problemin e unitetit fetar duke u përqëndruar në të kuptuarit e natyrës së vërtetë të Krishtit. Shumica e banorëve të këtyre krahinave ishin miafizitë që e refuzuan Këshillin e Kalçedonisë.[59] Herakleosi u përpoq të promovonte një doktrinë kompromisi të quajtur Monotelitizëm, por kjo filozofi u refuzua si heretike nga të dy palët e mosmarrëveshjes. Për këtë arsye, Herakleosi u konsiderua si një sundimtar heretik dhe i keq nga disa shkrimtarë të mëvonshëm fetarë. Pasi provincat miafizite u humbën në fund ndaj myslimanëve, monoteletizmi e humbi më tepër arsyen e ekzistencës së tij dhe u braktis përfundimisht.[60]

Një nga trashëgimitë më të rëndësishme të Herakleosit ishte ndryshimi i gjuhës zyrtare të perandorisë nga latinishtja në greqisht në vitin 610.[61][62][63][64][65] Kroatët dhe serbët e Dalmacisë Bizantine filluan marrëdhëniet diplomatike dhe vartësitë me Herakleosin.[66] Serbët, të cilët jetuan për pak kohë në Maqedoni, u bënë foederati dhe u pagëzuan me kërkesën e Herakleosit (para vitit 626).[67] Me kërkesën e tij, Papa Gjoni IV (640–642) dërgoi mësues dhe misionarë të krishterë te Duka Porga dhe kroatët e tij, të cilët praktikonin paganizmin sllav.[68] Ai gjithashtu krijoi zyrën e sakellarios, një kontrollues i thesarit.[69]

Deri në shekullin e XX-të atij i atribuohej krijimi i sistemit tematik, por studimet moderne tani tregojnë më shumë për vitet 660, nën Konstansin II.[70]

Shekulli XV, pikturë mesjetare spanjolle, që tregon Herakleosin mbi kalë duke kthyer Kryqin e Vërtetë në Jeruzalem, anakronikisht i shoqëruar nga Shën Helena
Herakleosi kthen Kryqin e Vërtetë në Jeruzalem, i shoqëruar në mënyrë anakronike nga Shën Helena. shek. XV, Spanjë

Edward Gibbon, në The History of Decline and Fall of Roman Empire, shkroi: «Nga karakteret e rëndësishme në histori, ai i Herakleosit është një nga më të jashtëzakonshmit dhe inkonsistentët. Në vitet e para dhe të fundit të mbretërimit të tij të gjatë, perandori duket se qe skllav i përtacisë, kënaqësisë ose besëtytnisë, spektator i pakujdesshëm dhe i pafuqishëm i fatkeqësive publike. Por mjegullat e trishta të agimit dhe mbrëmjes ndahen nga ndriçimi i diellit mesditor; Arkadi i pallatit u ngrit Çezar i fushëbetejës; dhe nderi i Romës dhe Herakleosit u kap lavdishëm nga veprat dhe trofetë e gjashtë fushtave aventuroze. [...] Që nga kohët e Shipionit dhe Hanibalit, asnjë sipërmarrje e guximshme nuk ishte provuar para atyre që kreu Herakleosi për shpëtimin e perandorisë.»[71]

Rikuperimi i Kryqit të Vërtetë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Herakleosi u kujtua për një kohë të gjatë në mënyrë të favorshme nga kisha perëndimore për rimëkëmbjen e tij me reputacion të Kryqit të Vërtetë nga persët. Ndërsa Herakleosi iu afrua kryeqytetit pers gjatë fazave të fundit të luftës, Khosrou iku nga rezidenca e tij e preferuar, Dastagirdi afër Bagdadit, pa ofruar rezistencë. Ndërkohë, disa nga të funksionarë të rëndësishëm persë liruan djalin e madh të Khosrout, Kavadin e II, i cili ishte burgosur nga i ati dhe e shpallën mbret natën e 23-24 shkurtit 628.[72] Sidoqoftë, Kavadi ishte i sëmurë për vdekje dhe ishte në ankth që Herakleosi të mbronte djalin e tij të mitur Ardeshirin. Pra, si një gjest i vullnetit të mirë, ai i dërgoi Kryqin e Vërtetë me një negociator në vitin 628.[44]

Pas një turneu në perandori, Herakleosi e ktheu kryqin në Jeruzalem më 21 mars 629 ose 630.[73][74] Për të krishterët e Evropës Perëndimore mesjetare, Herakleosi ishte "kryqtari i parë". Ikonografia e perandorit u shfaq në shenjtëroren në Mont Saint-Michel (rreth vitit 1060),[75] dhe më pas u bë e njohur, veçanërisht në Francë, Gadishullin Italian dhe Perandorinë e Gjermaniko-Romake.[76] Historia u përfshi në Legjendën e Artë, përmbledhjen e famshme të hagiografisë në shekullin e XIII-të dhe ai ndonjëherë shfaqet në art, si në seksionin Historia e Kryqit të Vërtetë të afreskeve të pikturuara nga Piero della Francesca në Arezzo, dhe një sekuencë e ngjashme në një pjesë altari të vogël nga Adam Elsheimer (Städel, Frankfurt). Të dyja këto shfaqin skena të Herakleosit dhe nënës së Kostandinit I, Shën Helenës, tradicionalisht përgjegjëse për gërmimin e kryqit. Skena e treguar zakonisht është Herakleosit që mbart kryqin; sipas Legjendës së Artë, ai këmbënguli ta bënte këtë kur hyri në Jeruzalem, kundër këshillës së patriarkut. Në fillim, kur ai ishte në kalë (treguar më lart), barra ishte shumë e rëndë, por pasi ai zbriti dhe hoqi kurorën e tij, ajo u bë për mrekulli e lehtë, dhe porta e qytetit me hekura u hap me dëshirën e saj.[77]

Tradita lokale sugjeron që Kolosi i Vjetër Antik i Barletës përshkruan Herakleosin.[78]

Disa studiues nuk pajtohen me këtë rrëfim, profesor Konstandin Zuckerman duke arritur deri sa të sugjerojë se Kryqi i Vërtetë në të vërtetë ishte humbur dhe se druri që përmbahej në shenjtëroren e vulosur ende të vulosur, të sjellë në Jeruzalem nga Herakleosi në vitin 629 ishte i rremë. Në analizën e tij, mashtrimi u krijua për t'i shërbyer qëllimeve politike të Herakleosit dhe ish armikut të tij, gjeneralit pers Shahrbaraz.[79]

Letër e pretenduar dërguar nga Muhamedi për Herakleosin, perandorin e bizantit; riprodhim i marë nga Majid Ali Khan, Muhammad The Final Messenger Islamic Book Service, New Delhi (1998).

Këndvështrimi islamik ndaj Herakleosit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në Suren 30, Kur'ani u referohet luftërave Romako-Sasanide si vijon:

30: 2 Romakët janë mundur 3 Në tokën më të afërt. Por ata, pas humbjes së tyre, do të kapërcejnë. 4 në disa vjet.[80]

Në historitë islame dhe arabe Herakleosi është i vetmi perandor romak që diskutohet gjatë.[81] Për shkak të rolit të tij si perandori romak në kohën kur u shfaq Islami, ai u kujtua në letërsinë arabe, të tilla si hadithi islamik dhe sira.

Në traditën myslimane ai shihet si një sundimtar i drejtë, me devotshmëri të madhe, i cili kishte kontakte të drejtpërdrejta me forcat islamike në zhvillim.[82] Studiuesi i shekullit të XIV, Ibn Kathir (vd. †1373) shkoi edhe më tej, duke deklaruar se "Herakleosi ishte një nga njerëzit më të mençur dhe ndër mbretërit më të vendosur, të zgjuar, të thellë dhe me mendime. Ai i drejtoi romakët me një udhëheqje dhe shkëlqim të madh."[81] Historianë të tillë si Nadia Maria El-Cheikh dhe Lawrence Conrad vërejnë se historitë islamike shkojnë deri atje sa pretendojnë se Herakleosi e njohu islamin si besimin e vërtetë dhe Muhamedin si profetin e tij, duke krahasuar islamin me krishtërimin.[83][84] [85]

Versioni origjinal i letrës që pretendohet se Muhameti ja dërgoi Herakleosit

Historianët islamikë shpesh citojnë një letër që ata pretendojnë se Herakleosi i shkroi Muhamedit: "Unë kam marrë letrën tuaj me ambasadorin tuaj dhe unë dëshmoj se ju jeni i dërguari i Zotit që gjendet në Dhjatën tonë të Re. Jezusi, bir i Marisë, të njoftoi ty."[82] Sipas burimeve myslimane të raportuara nga El-Cheikh, ai u përpoq të konvertonte klasën sunduese të perandorisë, por ata rezistuan aq fort sa ai e ktheu kursin e tij dhe pretendoi se ai po provonte vetëm besimin e tyre në krishtërim.[86] El-Cheikh vëren se këto tregime për Herakleosin shtojnë "pak për njohuritë tona historike" për perandorin; përkundrazi, ato janë një pjesë e rëndësishme e "kerigmës islamike", duke u përpjekur të legjitimojnë statusin e Muhamedit si profet.[87]

Shumica e studiuesve historikë i shohin tradita të tilla si "thellësisht kerigmatike" dhe se ekzistojnë "vështirësi të mëdha" në përdorimin e këtyre burimeve për historinë aktuale.[88] Për më tepër, ata argumentojnë se çdo lajmëtar i dërguar nga Muhamedi te Herakleosi nuk do të kishte marrë një audiencë apo njohje perandorake.[89] Sipas Kaegit, nuk ka asnjë provë jashtë burimeve islamike për të sugjeruar që Herakleosi ka dëgjuar ndonjëherë për islamin,[90] dhe është e mundur që ai dhe këshilltarët e tij në të vërtetë i kanë parë myslimanët si ndonjë sekt të veçantë të hebrenjve.[54]

Utendi wa Tambuka (suahilisht), një poezi epike e kompozuar në vitin 1728 në ishullin Pate (pranë bregut të Kenias së sotme) dhe që përshkruan luftërat midis myslimanëve dhe bizantinëve nga këndvështrimi i të parëve, njihet gjithashtu si Kyuo kya Hereḳali ("Libri i Herakleosit"). Në atë vepër, Herakleosi paraqitet duke refuzuar kërkesën e profetit për të hequr dorë nga besimi i tij në krishterim; prandaj ai është i mundur nga forcat myslimane.

Një vizatim i hershëm i shekullit të VII i Jobit dhe familjes së tij, i paraqitur me gjasë si Herakleosi (majtas), gruaja e tij e dytë Martina, motra e tij, Epifania dhe vajza e tij, Eudoksia, në një dorëshkrim biblik të shek. V[91]

Herakleosi ishte martuar dy herë: së pari me Fabia Eudokian, një vajzë e Rogatus dhe më pas me mbesën e tij Martina. Ai kishte dy fëmijë me Fabian (Eudoksia Epifania dhe perandori Konstandini III) dhe të paktën nëntë me Martinën, shumica e të cilëve ishin fëmijë të sëmurë.[92][93][94] Nga fëmijët e Martinës të paktën dy ishin me aftësi të kufizuara, gjë që u pa si ndëshkim për paligjshmërinë e martesës: Fabius (Flavius) kishte një qafë të paralizuar dhe Theodosios ishte një shurdh-memec. Ky i fundit u martua me Niken, vajzën e gjeneralit pers Shahrbaraz, ose vajzën e Niketas, kushëririt të Herakleosit.

Solid që tregon Herakleosin (në mes, me mjekër të madhe) në mbretërimin e tij të vonshëm, të shoqëruar nga djemtë e tij Herakleos Konstandini dhe Heraklonasi

Dy nga fëmijët e Herakleosit do të bëheshin perandorë: Herakleos Konstandini (Konstandini III), djali i tij nga Eudokia, për katër muaj në vitin 641, dhe djali me Martinë, Konstandin Herakleosi (Heraklonasi), në vitet 638–641.[94]

Herakleosi kishte të paktën një djalë jashtëmartesor, Joan Athalarikosin, i cili komplotoi kundër Herakleosit me kushëririn e tij, magjistrin Theodoros dhe fisnikun armen David Saharuni.[95][96][97] Kur Herakleosi e zbuloi komplotin, ai i preu hundën dhe duart Athalarikosit dhe e internoi në Prinkipo, një nga Ishujt e Princave. Theodoros pësoi të njëjtin trajtim, por u dërgua në Gaudomelete (ndoshta ishulli i sotëm Gozo) me udhëzime shtesë për ti prerë njërën këmbë.[98]

Gjatë viteve të fundit të jetës së Herakleosit, u bë e qartë se po zhvillohej një luftë midis Herakleos Konstandinit dhe Martinës, e cila po përpiqej të poziciononte djalin e saj Heraklonasin për të marrë fronin. Kur Herakleosi vdiq, ai porositi si Herakleos Konstandinin ashtu edhe Heraklonasin për të sunduar bashkërisht me Martinën si perandoreshë.[94]

  1. ↑ titulatura e tij e plotë perandorake është dëshmuar në greqisht si Αὐτοκράτωρ καῖσαρ φλάβιος ἡράκλειος πιστὸς ἐν χριστῷ ἡμερότατος μέγιστος εὐεργέτης εἰρηνικὸς ἀλαμαννικὸς γοτθικὸς φραγγικὸς γερμανικὸς ἀντικὸς ἀλανικὸς οὐανδαλικὸς ἀφρικανὸς ἐρουλικὸς γηπεδικὸς εὐσεβὴς εὐτυχὴς ἔνδοξος νικητὴς τροπαιοῦχος ἀεισέβαστος αὔγουστος ("Perandor Çezar Flav Herakleos, besnik i Krishtit, më i buti, mirëbërësi më i madh, paqësor; fitimtar mbi alemanët, gotët, frankët, gjermanikët, antëtt, alanët, vandalët, afrikanët; i përkushtuar, fatlum, i shquar, fitimtar dhe triumues, august gjithmonë i adhuruar").[3] Ata tituj fitimtarë përodoreshin nga Justiniani i Madh dhe pasuesit e tij.
  1. ↑ Treadgold 1997, f. 308.
  2. ↑ Kazhdan 1991b, f. 916.
  3. ↑ Lingenthal 1857, ff. 33–34.
  4. ↑ Seleznev 2012.
  5. 1 2 Kaegi 2003, ff. 21–22.
  6. ↑ Helen C. Evans (2018). Armenia: Art, Religion, and Trade in the Middle Ages (në anglisht). Metropolitan Museum of Art. fq. 34. ISBN 978-1-58839-660-0.
  7. ↑ Kaegi 2003, f. 36.
  8. ↑ Treadgold 1997, fq. 287.
  9. ↑ Alexander A. Vasiliev (1958). History of the Byzantine Empire, 324–1453 (në anglisht). University of Wisconsin Press. fq. 193. ISBN 978-0-299-80925-6.
  10. ↑ Elizabeth Redgate (2000). Armenians (në anglisht). Wiley. fq. 237. ISBN 978-0-631-14372-7.
  11. ↑ Kaegi 2003, fq. 24–25.
  12. ↑ Kaegi 2003, f. 24.
  13. ↑ Mitchell 2007, fq. 411.
  14. ↑ Olster 1993, fq. 133.
  15. ↑ Charles 2007, f. 177
  16. ↑ Chronicon Paschale, 610
  17. ↑ Kaegi 2003, fq. 106.
  18. ↑ Gibbon 1994, kapitulli. 46, ii. 902.
  19. ↑ Foss 1975, fq. 722.
  20. ↑ Gibbon 1994, ii. 906.
  21. ↑ Haldon 1997, fq. 41.
  22. 1 2 Speck 1984, fq. 178.
  23. ↑ Greatrex & Lieu 2002, fq. 194–195.
  24. ↑ Greatrex & Lieu 2002, fq. 196.
  25. ↑ Greatrex etj.
  26. ↑ Gibbon 1994, ii. 908–909.
  27. ↑ Pourshariati, Parvaneh (30 mars 2017). Decline and Fall of the Sasanian Empire: the Sasanian-Parthian confederacy and the Arab conquest of Iran (në anglisht). fq. 141. ISBN 978-178453747-0. OCLC 953439586.
  28. ↑ Fidler, Richard (13 nëntor 2018). Ghost Empire: a journey to the legendary Constantinople (në anglisht). fq. 159. ISBN 978-168177901-0. OCLC 1023526060.
  29. ↑ Fidler, Richard (13 nëntor 2018). Ghost Empire: a journey to the legendary Constantinople (në anglisht). fq. 159. ISBN 978-168177901-0. OCLC 1023526060.
  30. ↑ Gibbon 1994, kapitulli. 46, ii.914a.
  31. 1 2 Greatrex & Lieu 2002, fq. 198.
  32. ↑ Theophanes 1997, fq. 303.12–304.13.
  33. ↑ Cameron 1979, fq. 23.
  34. ↑ Grabar 1984, fq. 37.
  35. ↑ Treadgold 1997, fq. 294.
  36. ↑ Theophanes 1997, fq. 304.25–306.7.
  37. ↑ Greatrex & Lieu 2002, fq. 199.
  38. ↑ Chronicon Paschale 624 fq. 166
  39. ↑ Theophanes 1997, fq. 307.19–308.25.
  40. ↑ Greatrex & Lieu 2002, fq. 202–205.
  41. ↑ R. Bruce Hitchner. "Cartagena". përmbledhur nga Alexander P. Kazhdan (red.). The Oxford Dictionary of Byzantium (në anglisht). Oxford University Press. fq. 384. ISBN 978-0-19-504652-6.
  42. ↑ Cameron 1979, fq. 5–6, 20–22.
  43. ↑ Treadgold 1997, fq. 298.
  44. 1 2 Baynes 1912, f. 288
  45. ↑ Baynes 1912, passim.
  46. ↑ Haldon 1997, fq. 46.
  47. ↑ Kouymjian 1983, fq. 635–642.
  48. ↑ Kaegi 2003, f. 227.
  49. ↑ Beckwith 2009, f. 121
  50. ↑ Foss 1975, ff. 746–747.
  51. ↑ Milani 2004, f. 15
  52. ↑ Lewis 2002, fq. 43–44.
  53. ↑ Kaegi 2003, fq. 231.
  54. 1 2 Kaegi 2003, fq. 230.
  55. ↑ Kaegi & 2003 230.
  56. ↑ Kaegi 2003, fq. 233.
  57. ↑ Franzius.
  58. ↑ Collins 2004, fq. 128.
  59. ↑ Bury 2005, fq. 251.
  60. ↑ Bury 2005, f. 251.
  61. ↑ Davis 1990, fq. 260.
  62. ↑ Lamers 2915, f. 154.
  63. ↑ Russell 2013, f. 140.
  64. ↑ Jenkins 1987, f. 24.
  65. ↑ Kaldellis 2008, ff. 65–67.
  66. ↑ Kaegi, fq. 319.
  67. ↑ De Administrando Imperio, ch. 32 [Of the Serbs and of the country they now dwell in.]: "the emperor brought elders from Rome and baptized them and taught them fairly to perform the works of piety and expounded to them the faith of the Christians."
  68. ↑ Deanesly 1969, fq. 491.
  69. ↑ Kaegi 2003, fq. 227.
  70. ↑ Haldon 1997, fq. 208ff.
  71. ↑ Gibbon 1994, ff. kapitulli 46. ii. 914, 918.
  72. ↑ Thomson, Howard-Johnston & Greenwood 1999, fq. 221.
  73. ↑ Frolow 1953, ff. 88–105.
  74. ↑ Zuckerman, Constantin (2013). "Heraclius and the return of the Holy Cross". Constructing the Seventh Century. Travaux et mémoires (në anglisht). Paris: Association des amis du Centre d'histoire et civilisation de Byzance. fq. 197–218. ISBN 978-2-916716-45-9. Arkivuar nga origjinali më 10 shkurt 2018. Marrë më 8 janar 2016.
  75. ↑ Baert 2008, fq. 03-20
  76. ↑ Souza 2015, fq. 27-38
  77. ↑ Ellen Schwartz (2021). The Oxford Handbook of Byzantine Art and Architecture (në anglisht). Oxford University Press. fq. 178–180. ISBN 978-0-19-027735-2.
  78. ↑ Kiilerich, Bente (2018). "The Barletta Colossos revisited". Acta ad archaeologiam et artium historiam pertinentia (në anglisht). 28: 55. doi:10.5617/acta.5832.
  79. ↑ Zuckerman, Constantin (2013). "Heraclius and the return of the Holy Cross". Constructing the Seventh Century. Travaux et mémoires (në anglisht). Paris: Association des amis du Centre d'histoire et civilisation de Byzance. fq. 197–218. ISBN 978-2-916716-45-9. Arkivuar nga origjinali më 10 shkurt 2018. Marrë më 8 janar 2016.
  80. ↑ "Quran" (në anglisht). 2015. Arkivuar nga origjinali më 22 maj 2015.
  81. 1 2 El-Cheikh 1999, fq. 7.
  82. 1 2 El-Cheikh 1999, fq. 9.
  83. ↑ El-Cheikh 1999, fq. 12.
  84. ↑ Conrad 2002, f. 120
  85. ↑ Haykal 1994, f. 402
  86. ↑ El-Cheikh 1999, fq. 14.
  87. ↑ El-Cheikh 1999, fq. 54.
  88. ↑ Lawrence I. Conrad. 'Heraclius in Early Islamic Kerygma' Edited by Reinink and Stolte. (Leuven, Paris: Peeters, 2002)
  89. ↑ Walter Emil Kaegi (27 mars 2003). Heraclius, Emperor of Byzantium (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 236. ISBN 978-0-521-81459-1. Arkivuar nga origjinali më 16 qershor 2013. Marrë më 23 mars 2013.
  90. ↑ Kaegi 2003, fq. 229.
  91. ↑ Weitzmann 1979, fq. 35-36. Shiko edhe https://www.metmuseum.org/art/collection/search/477154
  92. ↑ Alexander 1977, f. 230.
  93. ↑ Spatharakis 1976, f. 19.
  94. 1 2 3 Bellinger & Grierson 1992, fq. 385.
  95. ↑ Kaegi 2003, f. 120.
  96. ↑ Charanis 1959, f. 34.
  97. ↑ Sebeos. "29". Sebeos' History: A History of Heraclius (në anglisht). Përkthyer nga Robert Bedrosian. History Workshop. Arkivuar nga origjinali më 9 dhjetor 2008.
  98. ↑ Nicephorus 1990, fq. 73.

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • "Herakleos" në De Imperatoribus Romanis - enciklopedia online e perandorëve romakë
Titujt udhëheqës
Parardhësi 
Fokas		 Perandor Bizantin
610–641
with Herakleos Konstandini prej vitit 613		 Pasardhësi 
Herakleos Konstandini III dhe Heraklonasi
Zyrat politike
Parardhësi 
Fokas, 603, pastaj u rrëzua		 Konsulli i Perandorisë Romake
608
with Herakleos i Vjetri		 Pasardhësi 
U hoq, pastaj Herakleos Konstandini në vitin 642
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Herakleosi&oldid=2869640"