Hidivi
Hidivi (turqishtja osmane: خدیو, romanizuar: hıdiv; arabisht: خديوي, romanizuar: khudaywī) ishte një titull nderi me prejardhje persiane i përdorur për sulltanët dhe vezirët e mëdhenj të Perandorisë Osmane, por më e famshmja për mëkëmbësin e Egjiptit nga viti 1805 deri më 1914.[1]
Është vërtetuar në poezinë persiane nga shekulli i 10-të dhe është përdorur si një nder osman që nga shekulli i 16-të. Ai u huazua në turqisht drejtpërdrejt nga persishtja. Ai u përdor për herë të parë në Egjipt, pa njohje zyrtare, nga Muhamed Ali Pasha, guvernatori shqiptar i Egjiptit dhe Sudanit nga viti 1805 deri në 1848. Titulli i vetëshpallur fillimisht u njoh zyrtarisht nga qeveria osmane në 1867 dhe u përdor më pas nga Ismail Pasha dhe pasardhësit e tij dinastikë deri në vitin 1914.[2] Termi hyri në gjuhën arabe në Egjipt në vitet 1850.[1]
Egjipti në shekullin e 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Wilāyah (1805–1867)[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Artikuj kryesore: Ejaleti i Egjiptit
Pas pushtimit francez të Egjiptit në vitin 1798 dhe disfatës së Napoleonit ndaj forcave egjiptiane, e cila përbëhej kryesisht nga kasta ushtarake në pushtet mamluk, Perandoria Osmane dërgoi trupa nga Rumelia (provincat ballkanike të Perandorisë Osmane) nën komandën e Muhamed Ali Pashës për të rivendosur autoritetin e Perandorisë në atë që deri atëherë kishte qenë një provincë osmane. Megjithatë, pas humbjes dhe largimit francez, Muhamed Ali mori kontrollin e vendit dhe e shpalli veten sundimtar të Egjiptit, duke konsoliduar shpejt një bazë të pavarur pushteti lokal. Pas përpjekjeve të përsëritura të dështuara për ta hequr dhe vrarë atë, në 1805, Porta e Lartë e njohu zyrtarisht Muhamed Aliun si Pasha dhe Vali (Guvernator) të Egjiptit. Megjithatë, duke demonstruar ambiciet e tij më madhështore, ai pretendoi për vete titullin më të lartë Hidiv (Zëvendës Mbreti), ashtu si pasuesit e tij, Abbas I, Said I dhe Ibrahim Pasha.
Hidivllëku (1867–1914)[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Artikulli kryesor: Hidivllëku i Egjiptit
Përdorimi i titullit Hidiv nga dinastia Muhamed Ali nuk u sanksionua nga Perandoria Osmane deri në vitin 1867[2] kur Sulltan Abdülaziz e njohu zyrtarisht atë si titullin e Ismail Pashës. Për më tepër, Porta pranoi ndryshimin e linjës mbretërore të pasardhësve nga Ismaili për të shkuar nga babai te bir, në vend të vëllait te vëllai, siç ishte tradita në Perandorinë Osmane dhe dinastitë arabe. Në maj 1879, Perandoria Britanike dhe Franca filluan presionin ndaj Sulltanit osman Abdülhamid II për të rrëzuar Ismail Pashën, dhe kjo u bë më 26 qershor 1879. Teufik Pasha, djali i Ismailit, u bë pasardhësi i tij si hidiv i ri. Ismail Pasha u largua nga Egjipti dhe fillimisht shkoi në mërgim në Napoli, por përfundimisht u lejua nga Sulltan Abdülhamid II të tërhiqej në Pallatin e tij të Emirganit[3] në Bosfor në Stamboll. Aty qëndroi pak a shumë i burgosur shtetëror deri në vdekje. Më vonë ai u varros në Kajro.
Pas kryengritjes nacionaliste Urabi të vitit 1882, Britania pushtoi Egjiptin në mbështetje të Teufik Pashës dhe vendosi një pushtim mbi vendin. Gjatë kësaj periudhe, Dinastia Muhamed Ali nën Teufik Pasha dhe djali i tij Abbas Hilmi Pasha II vazhduan të sundonin Egjiptin dhe Sudanin duke përdorur titullin hidiv, ndërsa ende nën sovranitetin nominal (de jure) osman deri në vitin 1914.[2]
Abbas Hilmi Pasha u rrëzua nga britanikët në vitin 1914 dhe Egjipti u shpall protektorat i Britanisë, Sulltanati i Egjiptit, i cili drejtohej nga xhaxhai i Abasit Hussein Kamel nën titullin Sulltan.
Referimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b Adam Mestyan, "Khedive", Encyclopaedia of Islam, Three (Leiden: Brill, 2020), 2:70–71.
- ^ a b c Encyclopædia Britannica: Ismail Pasha, Ottoman Viceroy of Egypt
- ^ Historic photo of the Khedive Ismail Pasha Palace (Hıdiv İsmail Paşa Sarayı) which once stood in the Emirgan neighbourhood of Istanbul, on the European coast of the Bosphorus.