Kadiu (Perandoria Osmane)
Një kadi (turqisht: kadı, nga arabisht: قاضي qāḍī) ishte një zyrtar në Perandorinë Osmane. Termi kadi u referohet gjyqtarëve që kryesojnë çështjet në përputhje me ligjin islam, por në Perandorinë Osmane, kadi u bë gjithashtu një pjesë thelbësore e hierarkisë administrative të autoritetit qendror. Pasi Mehmeti II kodifikoi kanunin e tij, kadi u mbështet në këtë ligj dinastik laik, zakonet lokale dhe sheriatin - ligjin hyjnor islam - për të udhëhequr vendimet e tyre.[1] Së bashku me gjykimin mbi çështjet penale dhe civile, kadiu mbikëqyrte administrimin e vakëfeve fetare dhe ishte kujdestari ligjor i jetimëve dhe të tjerëve pa kujdestar.[2] Megjithëse myslimanët, veçanërisht burrat myslimanë, zotëronin një status më të lartë në oborrin e kadiut, jomyslimanët dhe të huajt gjithashtu kishin të drejtë në sistemin gjyqësor.[2] Brenda sistemit administrativ provincial osman, i njohur si sistemi i timarit, kadiu shërbeu si një kontroll i rëndësishëm për fuqinë e klasës ushtarake.[3] Pavarësisht autoritetit të padiskutueshëm të sulltanit, kadinjtë zotëronin një shkallë të caktuar autonomie në vendimet e tyre.[4]
Territori i kadiut quhej Kadillëk; mund të kishte disa kadilukë në një provincë (sanxhak). Çdo nën-provincë ose kaza, e qeverisur nga një kajmekam, kishte një kadi (megjithëse jo çdo kadi ishte caktuar në një kaza dhe kufijtë do të ndryshonin me kalimin e kohës).
Lidhja me sistemin e timarit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Perandoria Osmane qeverisej nëpërmjet një hierarkie nga lart-poshtë me të gjithë autoritetin që në fund të fundit banonte me sulltanin. Ndërsa perandoria filloi të përvetësonte në mënyrë agresive territore të gjera me popullsi të ndryshme, autoriteti perandorak miratoi sistemin e timarit për të sunduar mbi këto toka dhe për të nxitur një burim të qëndrueshëm të ardhurash nga taksat. Duke zgjedhur nga anëtarët e ulemave (dijetarë fetarë dhe juridikë), beratët e sulltanit emëruan një kadi në një rreth.[4] Brenda çdo rrethi, një bej nga klasa ushtarake kryente autoritetin ekzekutiv të sulltanit, ndërsa kadiu përfaqësonte autoritetin e tij ligjor. Ndarja e pushtetit ndërmjet këtyre dy autoriteteve prodhoi një ekuilibër delikat; beut i duhej gjykimi i kadiut për të ndëshkuar një subjekt dhe kadiu nuk mund të zbatonte vendimet e tij.[5] Sipas Amy Singer, "Ishin atyre që fshatarët u paraqitën ankesat e tyre për sjelljet abuzive të vuajtura nga sipahinjtë dhe të tjerët."[6] Klasa e taksapaguesve të adresohen ankesat e tyre pa përfshirë autoritetin perandorak të largët. Pushteti i dhënë nga kadiu i lejoi ata të mbronin legjitimitetin e sistemit të timarit, duke siguruar gjithashtu bazën tatimore të perandorisë.[7]
Autonomia e kadive[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Delegimi i pushtetit kadiut nga sulltani i dha kadiut disa liri, veçanërisht në lidhje me zbatimin e ligjit nga ana e tyre, por gjithashtu ripohoi autoritetin e sulltanit. Siç vërehet nga Ronald Jennings, "Autoriteti perandorak lehtë mund të kishte lënë në hije ose të mbyste autoritetin dhe iniciativën e kadiut. Porta emëronte kadi dhe i shkarkonte sipas dëshirës, caktoi kufijtë e njësive administrative gjyqësore dhe mbante korrespondencë të rregullt me kadinjtë e saj. Jo shumë kadi do të kishin guxuar të tundonin vullnetin perandorak dhe akoma më pak do t'i bënin ballë zemërimit të tij.”[8] Kaditë ndoqi urdhrat e sulltanit dhe oborrit të tij duke ruajtur autonominë në vendimet e tyre. Për shkak të kësaj autonomie, kadinjtë luajtën një rol të rëndësishëm në inicimin e ndryshimeve në jurisprudencën osmane.[9] Vendimet e një kadiu nuk shtriheshin përtej rasteve individuale, por mënyra në të cilën ata zbatonin ligjet shpesh ndikonte në interpretimin e ligjit nga autoriteti perandorak. Për shembull, gjykimet e kadiut në lidhje me disa dhurime në para (vakëfet e parave), të cilat u vunë nën shqyrtim për shkak të lidhjes me kamatë, përfundimisht ndihmuan në legjitimimin e praktikës.[9] Shkalla në të cilën një kadi mund të pohonte pavarësinë e tij mbetet e paqartë, por ata kishin hapësirë të mjaftueshme për të ndihmuar në drejtimin e zhvillimit të ligjit osman.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Kafadar, Cemal (1994). The Ottomans and Europe (në anglisht). EJ Brill. fq. 606.
- ^ a b van den Boogert, Maurits (2005). Capitulations and the Ottoman legal system: Qadis, Consuls and Beraths in the 18th Century (në anglisht). Brill academic publishers. fq. 43.
- ^ van den Boogert, Maurits (205). Capitulations and the Ottoman Legal System : Qadis, Consuls and Beraths in the 18th Century (në anglisht). Brill Academic Publishers. fq. 604.
- ^ a b Jennings, Ronald (1979). "Limitations of the Judicial Powers of the Kadi in 17th C. Kayseri". Studia Islamica (në anglisht).
- ^ Inalcik, Halil (1973). The Ottoman Empire The Classical Age 1300-1600 (në anglisht). London, Weidenfeld & Nicolson. fq. 183.
- ^ Singer, Amy (1994). Palestinian Peasants and Ottoman Officials (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 122.
- ^ Ergene, Bogac (2003). Local Court, Provincial Society and Justice in the Ottoman Empire : Legal Practice and Dispute Resolution in Cankiri and Kastamonu (1652-1744) (në anglisht). Brill Academci Publishers. fq. 101.
- ^ Jennings, Ronald (1979). "Limitations of the Judicial Powers of the Kadi in 17th C. Ottoman Kayseri". Studia Islamica (në anglisht).
- ^ a b Hoexter, Miriam (2007). Law, custom, and statute in the Muslim world : studies in honor of Aharon Layish (në anglisht). Brill Academic Publishers. fq. 85.