Lista e personaliteteve ilire

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Lista e mbretërve ilirë)
Jump to navigation Jump to search
Mbreti Glauku dhe Mbretëresha Beroja duke marrë nën përkujdesje Pirron e vogël - Pikturë nga Nicolas René le Jeune Jollain
Mbreti Glauku
Mbreti Genti
Mbretëresha Teuta
Niketë Dardani
Jeronimi nga Stridoni (Shën Jeronimi)
Justiniani I
Kostandini i Madh
Mbreti Bato
Olimpia ose Mirtal (Nëna e Aleksandrit të Madh)
Një mbret i paidentifikuar ilir
Mbreti peon Patrai (335-315)
Mbreti Ballai
Monedha e Monunit I (290-270 pes)
Monedhë e Mbretit Genti.
Shën Asti
Statujë e magjistratit nga Apollonia
Bukuroshja e Durresit
Busti i Gruas Dardane
Ushtar i këmbësorisë ilire

Kjo është një listë jo e plotë e personaliteteve më të njohura ilire.

A[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Agroni Mbret Mbretëroi mes viteve 250 para Krishtit deri në 230 para Krishtit Në 231 para Krishtit, Agroni zotëronte ushtrinë dhe marinën më të fuqishme tokësore, nga cilido prej mbretërve që kishin mbretëruar para tij. Ai zgjeroi kufijtë e mbretërive në veri dhe jug. [1]
Anastasi I Perandor Jetoi mes viteve 431 pas Krishtit deri në 518 pra Krishtit Anastasi I ishte Perandori i Perandorisë Bizantine nga viti 491 deri në vitin 518.
Artasi Mbret Mbretëroi mes viteve 430 para Krishtit deri në 413 pes. Artas ishte sundimtar i Messapia . Ai i furnizoi athinasit me njëqind e pesëdhjetë hedhës shtizash në vitin 413 pes. për luftën kundër Sirakuzës . [2]
Asti Peshkop Jetoi në shekullin I të erës sonë. Vdiq në vitin 98. Asti ishte një peshkop në qytetin e Durrësit (Dyrrachium) ku edhe vdiq si martir i krishterizmit.
Audata Mbretëreshë Mbretëroi mes viteve 359 para Krishtit deri në 336 para Krishtit Audata ishte e lidhur me Bardylis dhe gruan e Filipit II të Maqedonisë .
Aureliani Perandor Jetoi mes viteve 214 pas Krishtit deri në 275 para Krishtit Aurelian ishte Perandori i Perandorisë Romake nga viti 270 deri në vitin 275.

B[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Ballai Mbret Mbretëroi mes viteve 167 - 135 pes Ballai mbretëroi në qytetin Rhizon dhe zonat përreth pas pushtimit romak, deri në vitin 135 para Krishtit. Konsiderohet mbreti i fundit ilirë.[3]
Bardhyli Mbret Jetoi mes viteve 448 - 358 pes. Bardhyli ishte themeluesi i dinastisë së parë të dëshmuar ilire. [4] Fushatat maqedonase rezultuan të suksesshme në 393, 372 dhe 359 para Krishtit dhe pushtuan Epirin në aleancë me Dionisin e Sirakuzës .
Bardhyli II Mbret Mbretëroi mes viteve 295 - 290 pes. Bardhylis II ishte i biri i Cleitus (r. 295–290 para Krishtit). Ai arriti të krijojë gjendjen e gjyshit të tij në rajonin e Dassaretae në perëndim të liqenit Lynkestian . [5]
Bato Breuku Mbret Mbretëroi mes viteve 35 - 30 para Krishtit Bato iu dorëzua Tiberit në vitin 8 pas Krishtit në bregun e lumit Bosna. [6]
Bato Desidiati Mbret Lindur në mes të rr. 35 para Krishtit deri në 30 para Krishtit Bato u mund nga romakët në vitin 9 pas Krishtit gjatë Revoltës së Madhe Ilire ; fundi i rezistencës përfundimtare ilire ndaj pushtimit romak.
Bato Dardani Mbret Mbretëroi mes viteve 206 para Krishtit deri në 176 para Krishtit Bato u përplas me Maqedoninë e Lashtë në 199 para Krishtit, në mënyrë që të çlironte Paionën .
Birkena Mbretëreshë Mbretëroi mes viteve 292 para Krishtit deri në 272 para Krishtit Birkena ishte vajza e Bardhylis II dhe gruaja e Pirros së Epirit .

E[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Etuta Mbretëreshë Mbretëroi mes viteve 169 para Krishtit deri në 168 para Krishtit Etuta ishte gruaja e Gentius .

G[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Genti Mbret Mbretëroi mes viteve 181 - 168 pes. Genti ishte i biri i Pleuratit III i cili kishte mbajtur relacione pozitive me Romën.
Glauku Mbret Mbretëroi mes viteve 335 - 302 pes. Glauku ishte mbret ilir nga fisi i taulantëve që rimëkëmbi shtetin ilir të themeluar prej Bardhylit dhe i cili kishte marre pjese në fushatat e Aleksandrit. Deri në vitin 325 ishte prijës i taulantëve. Në vitin 335 kishte ndihmuar Klitin për marrjen e Pelionit. Pas vdekjes së Aleksandrit të Maqedonisë çliroi krahinat në rajonin përreth Liqenit Lihnid, i bashkoi ato me zotërimet e veta dhe u bë mbret i ilirëve.

I[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Irineu Peshkop Vdiq në vitin 304 pas Krishtit Irineu ishte peshkop në Sirmium, Panoni .

J[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Jeronimi Prift Jetoi mes viteve 342 ose 347 deri në 420
Joviani Perandor Jetoi nga 331 në 364 Flavius Jovianus ishte Perandori i Perandorisë Romake nga 363 në 364.
Justini I Perandor Jetoi nga 2 shkurt 450 deri më 1 gusht 527 Flavius Iustinus ishte Perandori i Perandorisë Bizantine nga 518 në 527.
Justiniani i Madh Perandor Jetoi nga 11 maj 482 deri më 14 nëntor 565 Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus ishte Perandori i Perandorisë Bizantine nga 527 në 565.

K[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Konstandini i Madh Perandor Jetoi nga 25 korriku 306 deri më 22 maj 337 Flavius Valerius Constantinus ishte Perandori i Perandorisë Romake nga 306 në 337.
Konstanci II Perandor Jetoi nga 7 gusht 317 deri më 3 nëntor 361 Flavius Julius Constantius ishte Perandori i Perandorisë Romake nga 337 në 361.
Kratill Mahata Gimnaziark Jetoi në shekullin III pes. Përmendet në një mbishkrim të gjetur në Kështjellën e Klosit në Mallakastër.

M[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Mark Lugari Mësimdhënës Jetoi në shekullin II pes. Mark Lugari përmendet në disa mbishkrime si dhe në gurin e varrit të tij të gjetur në Apolloni.

N[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Niketë Dardani Prift, dijetar dhe muzikant Jetoi mes viteve 335 - 414 në Remesianë Autor i disa veprave të shkruara në latinisht mes të cilave dallohet vepra me titull, "Competentibus ad baptismum instructionis libelli VI" dhe vepra muzikore. "Te Deum Laudamus (Ty o Zot të lavdërojmë)." Në njërën nga veprat e tij ai shkruan "Jam dardan" (dardanus sum), nga Remesiana e Dardanisë (sot Bela Palanka në juglindje të qytetit të Nishit në Serbi)

V[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Titulli Koha Përshkrimi
Valensi Perandor Jetoi nga 328 në 378 Flavius Valens ishte Perandori i Perandorisë Romake nga 364 në 378. Ai lindi në një familje ilire në Cibalae, Panonia Secunda . [7]
Valentiniani I Perandor Jetoi nga 3 korriku 321 deri më 17 nëntor 375 Flavius Valentinianus ishte Perandori i Perandorisë Romake nga 364 në 375. Ai lindi në një familje ilire në Cibalae, Pannonia Secunda . [7] [8]
Valentiniani II Perandor Jetoi nga 371 në 392 Flavius Valentinianus II ishte Perandori i Perandorisë Romake nga 375 në 392.

Sundimtarë historikë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Galauri : mbreti i Taulantëve. Pushtoi pa sukses Maqedoninë midis 678–640 para Krishtit. [9]
  • Grabi I (shekulli V para Krishtit): është dëshmuar në një mbishkrim athinas, ai ka shumë të ngjarë të ketë qenë një personalitet me përgjegjësi të mëdha politike. Ai ndoshta ishte gjyshi i Grabos II . [10] [11]
  • Sirra (437–390 para Krishtit), sundimtar në Lyncestis. [12] [13]
  • Grabi II (r. 358–356 para Krishtit): hyri në aleancën athinase për t'i rezistuar fuqisë së Filipit në 356 para Krishtit. [14]
  • Pleurati I (r. 356-335 para Krishtit): mbretëroi pranë bregdetit Adriatik në Ilirinë jugore. Në një përpjekje të tij në 344 para Krishtit, u përpoq të pengonte përparimet e Filipit në Iliri.
  • Pleurati (rc 337/336 pes): sundimtari ilir që bëri fushatë kundër Filipit II rreth vitit 337 para Krishtit. Ai konsiderohet nga disa studiues si mbret i Autariatae, Taulantii, ose Dardani . [15] Disa kanë sugjeruar se ai ishte i njëjtë me Pleuratus I ; [16] [17] Pleurias përmendet vetëm nga Diodorus (16.93.6), përndryshe ishte i paprovuar në burimet e lashta. [16]
  • Kliti, i biri i Bardylis I (r. 335–295 para Krishtit): organizatori i Kryengritjes Ilire në Pelion në 335 para Krishtit kundër Aleksandrit të Madh . [18]
  • Glauku : mbreti i Taulantëve. Ai ndihmoi Cleitus në Betejën e Pelionit në 335 para Krishtit, ngriti Pirron e Epirit dhe u përfshi në ngjarje të tjera në Ilirinë jugore në fund të shekullit IV para Krishtit. [19]
  • Monuni I, (r. 290–270 pes): mbretëroi gjatë pushtimeve galike të 279 pes. Ai preu statoret e tij prej argjendi në Dyrrhachion. [20]
  • Mytili, pasardhësi i Monunius I dhe ndoshta djali i tij (r. 270–?): Zhvilloi luftë kundër Epirit në 270 para Krishtit. Ai preu monedhat e tij prej bronzi në Dyrrhachion. [20]

Sundimtarë Ardiano-Labiatan[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Pleurati II: mbretëroi në një kohë paqeje dhe prosperiteti për Mbretërinë Ilire. [21] sundoi mes viteve 260 ~ 250 pes.
  • Teuta (regjente e Pineit ): u detyrua të pajtohej me romakët në vitin 227 pes.
  • Dhimitër Fari : u dorëzohet romakëve në ishullin Hvar në vitin 218 pes. dhe pastaj ikën në Maqedoni. [22] sundoi para Krishtit 222 ~ pes 219
  • Skerdilaidi : aleat me Romën për të mposhtur Maqedoninë në vitin 208 pes. [23] sundoi para Krishtit 218 ~ pes 206
  • Pinej Ardiani : duke qenë se ishte shumë i ri për t'u bërë mbret; sundoi nën regjencën e Teutës, Dhimitrit dhe Skerdilaidit, Pinei i Ardianëve sundoi mes viteve 230 ~ 217 pes.
  • Pleurati III: është shpërblyer nga romakët në vitin 196 pes. me tokat e aneksuara nga maqedonasit, sundoi mes viteve 205 pes ~ 181 pes.
  • Genti : u mund nga romakët në vitin 168 pes. gjatë Luftës së Tretë Ilir0-Romake; më këtë Mbretëria Ilire e humb famën e dikurshme ndërsa mbreti u zu rob. sundoi para Krishtit 181 ~ pes 168
  • Ballai (greqishtja e lashtë: Βαλλαῖος Latin: Ballaios) ishte mbreti i fundit ilir i cili udhëhoqi Mbretërinë ilire në periudhën mes viteve 167 - 135 p.e.s.[24] Kryeqendra e tij ndodhej në qytetin Rhizon (sot qyteti Risan në Grykën e Kotorrit, në Mal të Zi) [25]

Sundimtarë dardanë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Longari : pushtoi kufijtë veriorë të mbretërisë ilire në 229 para Krishtit ndërsa Teuta po merrej me fushata në Epir.
  • Monuni II ose Monuni i Dardanisë : pengoi pushtimin bastarnaean të Dardanisë në 175 para Krishtit. [26]

Sundimtarë të tjerë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Histria
  • Epuloni, sundimtari i Histrisë: pengoi përparimet romake në gadishullin Istrian deri në vdekjen e tij në 177 para Krishtit. [27]
Dalmacia
  • Verzi, sundimtari i Dalmatëve: mori qytetin e Promonas nga Liburni në mënyrë që t'i zinte pritë Oktavianit në 34 para Krishtit. [28]
  • Testimi, sundimtar i Dalmatëve: i mundur nga romakët në 33 para Krishtit; Dalmacia u përfshi në Republikën Romake. [28]
Mesapia
  • Opisi, sundimtari i Messapëve: sulmuar nga Taras në 460 para Krishtit në Hyria, në të cilën ai vdiq. [29]
Panonia
Sundimtarë të vegjël
  • Ioni: sundoi mbi Isën dhe rajonin përreth në gjysmën e parë të shekullit IV para Krishtit, ndoshta pas rënies së Dionisit të Sirakuzës në 367 para Krishtit. [31]
  • Caeria : mbretëreshë ilire që sundoi në 344/343 para Krishtit.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bibliografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Cabanes, Pierre (2002) [1988]. Dinko Čutura; Bruna Kuntić-Makvić (red.). Iliri od Bardileja do Gencia (IV. – II. stoljeće prije Krista) [The Illyrians from Bardylis to Gentius (4th – 2nd century BC)] (në kroatisht). Përkthyer nga Vesna Lisičić. Svitava. ISBN 953-98832-0-2.
  • Neritan Ceka: The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. 2013. ISBN 9789928407467
  • Howe, Timothy; Müller, Sabine; Stoneman, Richard (2017). Ancient Historiography On War and Empire (në anglisht). Oxbow Books. ISBN 1785703021.
  • Korkuti, Muzafer. (2003) Parailirët, ilirët, arbërit: Histori e shkurtër. Tiranë: Toena. ISBN 99927-1-689-4</ref>
  • Loka, Nikollë. (2003) Genivs Illvrici:Dyzet e dy perandorë ilirë të Romës. Mirdita, Tiranë.
  • Stefanaq Pollo – Arben Puto: The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. 1981. ISBN 071000365X
  • Šašel Kos, Marjeta (2002). "Pyrrhus and Illyrian Kingdom(s?)". Greek Influence Along the East Adriatic Coast. Knjiga Mediterana (në anglisht). 26: 101–119. ISBN 9531631549.
  • Tajar Zavalani: History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. 2015. Albanian Studies, ISBN 9781507595671

Referimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Studies concerning Epirus and Macedonia before Alexander by Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, page 105.
  2. ^ The emergence of state identities in Italy in the first millennium BC, pg.51
  3. ^ Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes,Danièle Berranger-Auserve, page 145
  4. ^ Šašel Kos 2002
  5. ^ Plutarch, Pyrrhus 9.
  6. ^ D. Dzino, Illyricum in Roman Politics 229 BC - AD 68 (Cambridge 2010), pp. 149–153.
  7. ^ a b Lenski, Noel Emmanuel (2002). Failure of empire: Valens and the Roman state in the fourth century A.D. (në anglisht). University of California Press. fq. 88. ISBN 978-0-520-23332-4. Marrë më 10 janar 2021.
  8. ^ Bond, Sarah; Darley, Rebecca (2018), Nicholson, Oliver (red.), "Valens", The Oxford Dictionary of Late Antiquity (në anglisht), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780198662778.001.0001, ISBN 978-0-19-866277-8, marrë më 10 janar 2021
  9. ^ Μιμαλλόνες "imitators of men" Etym. Mag. (587.53) see Hesychius "mimelazein. mimeisthai" "mimelon. homoion"
  10. ^ Cabanes 2002
  11. ^ Šašel Kos 2002
  12. ^ Cambi, Nenad; Čače, Slobodan; Kirigin, Branko, red. (2002). Greek influence along the East Adriatic Coast. Knjiga Mediterana (në anglisht). 26. ISBN 9531631549. Undoubtedly the word Illyrian had a distinct political (hence to some extent also ethnic) meaning, when applied to the Illyrian kingdom of Sirrhas or Bardylis I, at thend of the 5th or the beginning of the 4th century BC to the fall of Genthius in 168 BC, regardless of the unsolvable problem of how many dynasties alternately occupied the throne and what was the origin and the actual expanse of the kingdom of each of them
  13. ^ Katičić, Radoslav (2012). Ancient Languages of the Balkans (në anglisht). Walter de Gruyter. fq. 155. ISBN 3111568873.
  14. ^ Šašel Kos 2002
  15. ^ Hammond, "The Kingdoms in Illyria circa 400-167 BC".
  16. ^ a b Howe, Müller & Stoneman 2017
  17. ^ Šašel Kos 2002
  18. ^ Wilkes 1995, page 120
  19. ^ Neritan Ceka: Illlyrian to the Albanians, 2005, Migjeni
  20. ^ a b The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 0-631-19807-5, p. 129, "No Illyrian production of coins is known before King Monunius struck his coins at Dyrrhachium (see figure 11), followed by Mytilus around ten years later..."
  21. ^ Fanula Papazoglu (1965), "Les origines et la destinée de l'état Illyrien," p. 143
  22. ^ A History of Rome to A.D. 565 - p. 111 by Arthur Edward Romilly Boak, William Gurnee Sinnigen,"The island of Pharos and some adjacent territory in Illyria were given to a Greek adventurer, Demetrius of Pharos"
  23. ^ Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes, Danièle Berranger-Auserve, page 137
  24. ^ Arthur J. Evans, « On Some Recent Discoveries of Illyrian Coins », Num. Chronicle, 20, 1880, fq. 290-296.
  25. ^ Brunšmid, Josip (1899) Vjesnik hrvatskog arheološkog društva, Sveska treća, Godina 1898. Zagreb, 1898-1899, fq. 76 - 85
  26. ^ Polybius 23.10
  27. ^ Livy 41.11
  28. ^ a b Aleksandar Stipčević: Iliri: povijest, život, kultura, p. 49.
  29. ^ Pausanias (10.10.6.)
  30. ^ The Cambridge Ancient History, Vol. 10: The Augustan Empire, 43 BC-AD 69 (Volume 10) by Alan Bowman, Edward Champlin, and Andrew Lintott,1996,page 176: "... Daesitiates was soon matched by rebellion of the Breuci in Pannonia, headed by Pinnes and another Bato. ..."
  31. ^ Croatia: Aspects of Art, Architecture and Cultural Heritage (në anglisht). 24 nëntor 2009. ISBN 9780711229211.

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_e_personaliteteve_ilire&oldid=2256411"