Luftërat japigo-tarentine
Luftërat japigo-tarentine ishin një grup konfliktesh dhe luftërash midis kolonisë greke të Taranti dhe tre popujve iapigjianë, mesapianëve, peucetianëve dhe daunianëve .
Konfliktet filluan menjëherë pas themelimit të Tarantit në vitin 706 p.e.s. mbi dominimin e fushave pjellore ngjitur në Italinë jugore. Zgjerimi i Taras ishte i kufizuar në bregdet për shkak të rezistencës së popullsive të Pulisë së brendshme. Në vitin 473 p.e.s, Taranti nënshkroi një aleancë me Rhegion, për t'iu kundërvënë Mesapëve, peucetëve dhe lukanianëve, por ushtritë e përbashkëta të Tarentit dhe Rhegines u mundën pranë Kailias, në atë që Herodoti [1] pretendon të jetë masakra më e madhe e grekëve në njohuritë e tij, me 3000 Regjian dhe Tarentinë të panumërt të vrarë. Në vitin 466 p.e.s., Taranto u mund përsëri nga japigët; sipas Aristotelit, [2] i cili lavdëron qeverinë e saj, pasi kishte aq shumë aristokratë të vrarë sa partia demokratike ishte në gjendje të merrte pushtetin, të hiqte monarkinë, të përuronte një demokraci dhe të dëbonte pitagorianët.
Në rreth 440 p.e.s, qytet-shteti mesapian i Brentesionit hyri në një aleancë me Thourin. Ushtria e tyre e kombinuar kishte një avantazh drejtues në formën e Kleandridas, një gjeneral spartan i mërguar i cili ishte dëbuar nga Peloponezi për marrjen e një ryshfeti athinas si këshilltar i mbretit spartan Pleistoanaks. Taranti mbështeti palën peloponeziane kundër Athinës në Luftën e Peloponezit, refuzoi ankorimin dhe ujin në Athinë në vitin 415 pes, dhe madje dërgoi anije për të ndihmuar Peloponezianët, pas katastrofës së Athinës në Siçili. Nga ana tjetër, Athina mbështeti mesapianët, për t'iu kundërvënë pushtetit të Tarantit.
Pas vitit 330 p.e.s, Mesapianët u bashkuan me Tarentinët kundër një force edhe më të madhe, asaj të Romës . Aleancat me Taras dhe me Kleonimusin e Spartës në vitin 304 para Krishtit ishin një fushatë antiromake. Kështu, nga fundi i shekullit të katërt, Roma ishte bërë një armik i përbashkët si për japigjianët, ashtu edhe për tarentinët, deri në përfundimin e betejave të zgjatura dhe duke i bërë ata të bënin një aleancë. [3]
Preludi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Japigët ishin një fis ilir që kishin emigruar në Itali nga Ballkani rreth viteve 1000-900 p.e.s. Në kuadër të japigëve b[nin pjesë edhe tri nënfise tjera e që ishin mesapët, daunianët dhe peucetët. Rreth vitit 500 p.e.s, mesapianët u organizuan në një konfederatë qytet-shtetesh. [4] Në vitin 706 p.e.s Taranti u themelua nga emigrantët Dorian si e vetmja koloni spartane. Që nga themelimi i tij qyteti kishte kontestuar kontrollin e zonave të pasura të Gadishullit Salentin me japigët dhe nënfiset e tij. Zhvillimi i qytetit ishte i kufizuar në vijën bregdetare pasi banorët e viseve japigiane i rezistuan sundimit të Tarantit. nga ana tjetër Taranto rriti fuqinë e tij, duke u bërë një fuqi tregtare dhe një qytet sovran i Magna Graecia, duke sunduar mbi kolonitë greke në Italinë jugore. Konflikti midis japigëve dhe Tarantit ishte i pashmangshëm, duke rezultuar në një sërë konfliktesh dhe luftërash gjatë shekujve 5 dhe 4 p.e.s. Këto luftëra dhe beteja ishin vetëm shpërthimi i fundit i dhunës në një grindje të gjatë që kishte vazhduar që nga ardhja e grekëve në rajon në fund të shekullit të 8 p.e.st.
Shekulli i 5-të[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Lufta e parë nga luftërat japigo-tarantine filloi me një disfatë të japigëve rreth vitit 500 pes. [5] Rreth vitit 490 p.e.s, mesapianët lëvizën kundër tarantinëve me një forcë të përbërë prej rreth 8,000 burrash, duke përfshirë këmbësorinë me mburoja, shigjetarë dhe kalorësinë e tyre të lavdëruar. Sipas Herodotit (iii 136), rreth vitit 492 p.e.s. mbreti Aristofilidi sundonte me qytetin e Tarentit. Tarantinët duket se i kanë përfaqësuar mirë rrënjët e tyre spartane në këtë betejë, pavarësisht se ishin më të shumtë. Së bashku me 4,000 hoplitë dhe 1,000 këmbësorë të lehtë në mbështetje, tarantinët përdorën gjithashtu kalorësi të lehta dhe të pajisura me shpata, për shkak të vendosjes së një sistemi feudal të pronësisë së tokës. Jashtë mureve të qytetit, Tarantinët i rezistuan jo vetëm përleshjes fillestare, por edhe epërsisë së tyre të kalorësisë së mesapianëve dhe sulmit të pashmangshëm malësor. Tarantinët pretenduan fitoren dhe vazhduan të forcojnë praninë e tyre në Magna Graecia si fuqia kryesore greke e rajonit. Pas disfatës së tyre dërrmuese, mesapianët nuk do të sfidonin përsëri polisin e Tarantit për rreth një brez, por do të kujdeseshin të merrnin mësime të rëndësishme nga kjo përballje e parë e madhe. [6]
Beteja e Kailias - 473 p.e.s[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Konflikti lindi edhe një herë në vitin 473 dhe këtë herë mori përmasa vërtet të frikshme, duke kulmuar si beteja më e ashpër mes të dyve. Edhe një herë shtetet japigiane sfiduan Taran për kontrollin e Gadishullit Salentin të ngarkuar me burime. Megjithatë, këtë herë tarentinët u përballën me fuqinë e të gjithë japigëve, në vend të vetëm mesapianëve që ata kishin mundur të përballonin në vitin 490 p.e.s. Diodori pohon se 20,000 luftëtarë japigianë u mblodhën në Kailia, në jug-lindje të Tarantit. Secili nga tre shtetet japigiane kishte nga 2-4,000 trupa shokuese, të gjitha të armatosura me nga një shtizë të shkurtër dhe mburojë ovale dhe shumica me një kraharor dhe një gjilpërë gjithashtu në këmbën e majtë. Peltastët, hobetarët dhe kalorësia i sollën japigianët deri në rreth 18,000 ushtarë luftarakë, ndërsa 2,000 të mbetur përbëheshin nga aleatët, lukanianë . Prandaj, japigët u mbyllën në Tarent me 9,000 këmbësorë të rëndë, 7,000 shigjetarë dhe 4,000 kalorës. Taranti nënshkroi një aleancë me Rhegion, për të kundërshtuar sulmin. Taranti u kundërpërgjigj me ndoshta mbi 5000 hoplitë, psiloi dhe kalorës, plus një forcë më të vogël plotësuese nga Rhegion. Të dyja palët hoqën nga një breshëri hobesh dhe shtizash ndërsa japigianët bënë një sulm ulëritës në rreshtin e fortë të shtizave dhe mburojave të lëmuara përballë falangës .
Beteja vazhdoi për ca kohë dhe nëse tregimi i shkurtër i Diodorit është i saktë, mori një kosto të lartë nga të dyja palët përpara se të arrinte një zgjidhje. Në fund, hoplitët nuk arritën të depërtojnë nëpër radhët e japigianëve superiorë, të cilët shkatërruan forcën e kombinuar tarentino-regjiane, të cilët u larguan në drejtime të ndryshme, në atë që Herodoti e përshkroi si "masakra më e madhe e grekëve që njihet" me rreth 3000 regjianë si dhe tarentinas të panumërt të vrarë. Është konsideruar gjithashtu se mesapianët përparuan deri në Regjio. [7] Me gjithë fitoren e japigjisë në Betejën e Kailias, si Taranti ashtu edhe Regjio vazhduan të lulëzojnë pas kësaj disfate, megjithëse ajo tronditi themelet e qeverisë së Tarantit të udhëhequr nga aristokratët, duke krijuar mjaft pakënaqësi për ta zëvendësuar së shpejti me një demokraci. Një pjesë e madhe e territorit ishte në rrezik dhe rezultatet e këtyre veprimeve zgjidhën mosmarrëveshjen e tokës për pjesën më të madhe të gjeneratave.
Japigjianët mbajtën dominimin e plotë ushtarak me një tjetër fitore në vitin 466 pes. Sipas Aristotelit (Politica, v 1303a), kishte aq shumë aristokratë të vrarë, sa partia demokratike ishte në gjendje të merrte pushtetin, të hiqte monarkinë, të përuronte një demokraci dhe të dëbonte pitagorianët. Një dekadë pas humbjes katastrofike të Tarantit në Kailia në vitin 473 pes, tarentinët u vendosën për betejë, këtë herë ndoshta me kushtet e tyre pranë qytetit japigjiano-mesapik Hyria.
Beteja e Hyrisë - 460 p.e.s.[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në vitin 460 p.e.s, tarentinët, me sa duket mjaftueshëm të sigurt në numrin e tyre për t'u përballur vetëm me një forcë japigiane, u kundërshtuan nga një armik shumë më i vogël se ushtria masive e sjellë kundër Tarantit trembëdhjetë vjet më parë. Opisi, mbreti i shtetit mesapian, kishte ardhur për të ndihmuar peucetët në betejë, por këtë herë hoplitët kolonialë grekë, të mbështetur përsëri nga një krah i frikshëm kalorësie, u treguan superiorë ndaj japigëve dhe mesapëve. Në betejën vendimtare, vetë Opisi u vra. Kjo betejë ishte një ndeshje mjaft e barabartë e trupave të blinduara. Peucetët në këtë betejë kishin rreth 3,000 njerëz dhe ushtria e Opisit numëronte rreth 4,000 ushtarë të armatosur me shtiza. Kjo fitore i dha fund konflikteve mes tarentinëve me japigëve për një brez të plotë.
Aleanca Brindisi-Thuri[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rreth vitit 440 p.e.s, qytet-shteti mesapian i Brindisit hyri në një aleancë me Thuriin. Ushtria Brindizi-Thurii kishte një avantazh drejtues në formën e Kleandridas, një gjeneral spartan i mërguar i cili ishte dëbuar nga Peloponezi për marrjen e një ryshfeti athinas si këshilltar i mbretit spartan Pleistoanaks. Forca e kombinuar e thurianëve dhe mesapianëve u takua me tarantinët diku midis dy poleve koloniale, me gjasë në zonën e diskutueshme të Sirit. Forca e përbërë ishte më e vogël në numër hoplite se tarentinët, por ka të ngjarë me më shumë kalorës dhe trupa të lehta se kundërshtarët e tyre. Ushtritë e mesapëve dhe thurinëve nuk arritën të depërtonin në ushtrinë tarentine dhe u mundën. Pavarësisht humbjes, mesapianët dhe thurinët ishin përsëri në aleancë në vitin 433 dhe 432 pes kundër pushtimeve lukaniane.
Lufta e Peloponezit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Mesapia dhe Taranti ishin përfshirë të dy në Luftërat e Peloponezit . Athina mbështeti Artasin e Mesapias kundër Tarantit. Që athinasit të rreshtoheshin me Artasin ishte një veprim antitarentin dhe si rrjedhim një veprim antispartan. Kultivimi athinas i Artasit ishte një mënyrë e mirë për të krijuar vështirësi për koloninë spartane të Tarant. Në vitin 418 p.e.s. Artasi rinovoi miqësinë e tij të vjetër me Athinën në kohën kur Athina po fillonte operacionet e saj në Siçili dhe ishte proksenos i Athinës. [8] Në vitin 413 p.e.s. Artasi i furnizoi athinasit me njëqind e pesëdhjetë ushtarë me shtiza për luftën kundër Sirakuzës. [9] Artasi e ringjali shtetin mesapian duke e bërë një qendër kryesore ushtarake dhe politike në punët e Magna Graecia .
Shekulli IV p.e.s.[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në shekullin e IV p.e.s, aleanca mesapo-lukaniane në vitin 356 p.e.s. çoi në pushtimin e Eracleas dhe Metapontos dhe më pas ndërhyrjen pasuese në mbështetje të Tarantit nga mbreti spartan Archidamus III, i cili përfundimisht do ta gjente vdekjen e tij në betejë pikërisht poshtë mureve të qyteti mesapian Manduria në vitin 338 p.e.s.. Ndërmjet viteve 333 dhe 330 p.e.s, mbreti i Epirit Aleksandër Molosi, i thirrur nga Taranti shpalli një fitore mbi mesapianët. Pas vdekjes së tij në vitin 330 p.e.s, mesapianët u bashkuan me tarentinët kundër një force edhe më të madhe, asaj të Romës . Aleancat me Tarantin dhe me Kleonimin e Spartës në vitin 304 p.e.s ishin një fushatë antiromake. Kështu, nga fundi i shekullit 4, Roma ishte bërë një armik i përbashkët si për japigjianët, ashtu edhe për tarentinët, deri në përfundimin e betejave të zgjatura dhe duke i bërë ata të bënin një aleancë mes tyre. [3]
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Herodotus, vii 170.
- ^ Politica, v 1303a.
- ^ a b Diodorus, XVI, 63.
- ^ World and Its Peoples. shtator 2009. ISBN 978-0-7614-7893-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Archived copy". Arkivuar nga origjinali më 2012-04-26. Marrë më 2013-12-18.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Archived copy". Arkivuar nga origjinali më 2013-12-19. Marrë më 2013-12-18.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "A Chronology of Early Italian History".
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ A Commentary on Thucydides: Volume III: Books 5.25-8.109 by Simon Hornblower, pg.57/306
- ^ The emergence of state identities in Italy in the first millennium BC, pg.51