Mace e madhe

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Deri tani ligri njihet si macja më e madhe në botë. Ligri më i madh në histori ka peshuar deri në 418 kilograms (922 lb)
Tigri është specia më e madhe e familjes Felidae

Termi formal "mace e madhe" zakonisht përdoret për t'iu referuar ndonjërit prej pesë anëtarëve të gjallë të gjinisë Panthera që janë: tigri, luani, jaguari, leopardi dhe leopardi i dëborës. Përveç leopardit të dëborës, këto lloje janë në gjendje të ulërijnë. Një përkufizim më liberal dhe më i shtrirë i termit përfshin kugarin, leopardin me re, leopardin me re të Sundës e gepardin edhe pse këto specie nuk ulërijnë.[1]

Megjithë dallimet e mëdha në madhësi, speciet e ndryshme të maceve janë mjaft të ngjashme në të dyja strukturat dhe sjelljet, me përjashtim të gekut, i cili dukshëm dallon nga macet e tjera të mëdha dhe të vogla. Të gjitha macet janë mishngrënës dhe grabitqarë me kulmet efiçiente. Gama e tyre përfshin Amerikën Veriore e Jugore, Afrikën dhe Azinë.[2][3]

Ulërima[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Macet e mëdha dallohen nga macet e vogla edhe në strukturën e kockës së gjuhës.[4] Ajo është e përbërë nga kocka të vogla që shërbejnë si një "kllapë" e muskullit të gjuhës në fytin e maces.[5] Me ndihmën e interkonjeksioneve elastike, macet e mëdha mund të rrisin sasisë e ajrit të marrur dhe kështu mund të krijojnë një tingull që është tipik për ta, e që quhet "ulërimë". Leopardi i dëborës nuk mund të ulërijë, megjithëse bën pjesë ne 5 macet më te mëdha.[6]


Kërcënimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kërcënimet kryesore për macet e mëdha variojnë nga lokacioni gjeografik, por kryesisht janë shkatërrimi i habitatit dhe gjuetia.[7] Në Afrikë shumë mace të mëdha janë gjuajtur nga pastoralistët ose zyrtarët e kontrollit të kafshëve të problemit të qeverisë. Ekzistojnë disa zona të mbrojtura që strehojnë popullata të mëdha dhe jashtëzakonisht të dukshme të leopardëve afrikanë, luanëve dhe gepardëve, të tilla si Chobe e Botsvanës, Masai Mara i Kenisë dhe Serengeti i Tanzanisë. Përkundrazi, është jashtë këtyre zonave të ruajtjes ku gjuetia përbën kërcënimin dominues ndaj mishngrënësve të mëdhenj.[8][9]

Në Shtetet e Bashkuara, 19 shtete kanë ndaluar pronësinë e macëve të mëdha dhe të kafshëve të tjera ekzotike të rrezikshme si kafshë shtëpiake dhe Akti i Sigurisë së Varfër të Zogjve ndalon shitjen dhe transportimin ndërshtetëror të këtyre kafshëve.[10] Ligji fillestar i sigurimit të kafshëve të egra (CWSA) u nënshkrua në ligj më 19 dhjetor 2003. Për të adresuar problemet që lidhen me rritjen e tregtisë në specie të caktuara të mëdha të maceve, rregulloret e CSWA u forcuan me një ligj të miratuar më 17 shtator 2007. Llojet e mëdha të maceve të trajtuara në këto rregullore janë luani, tigri, leopardi, leopardi i dëborës, leopardi me re, gepardi, jaguarët, kuguarët dhe çdo kombinim hibrid i këtyre llojeve (ligeri, tigoni, etj.) që rezultojnë nga mbarështimi i këtyre mace të mëdha. Pronësia private e këtyre maceve nuk është e ndaluar me këtë ligj, por ligji e bën të paligjshëm transportin, shitjen ose blerjen e tyre në tregti ndërshtetërore ose të huaj.[11][12] Megjithëse këto rregullore duket se sigurojnë një kuadër të fortë ligjor për kontrollin e tregtisë që përfshin macet e mëdha, organizatat ndërkombëtare si Fondi Botëror për Natyrën (WWF) kanë inkurajuar Shtetet e Bashkuara të forcojnë më tej këto ligje. WWF është e shqetësuar se dobësitë në rregulloret ekzistuese të SHBA mund të ndihmojnë pa dashje për të ushqyer tregun e zi për pjesët

Speciet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Familja Felidae
    • Gjinia Panthera
      • Tigri (Panthera tigris)
      • Luani (Panthera leo)
      • Jaguari (Panthera onca)
      • Leopardi (Panthera pardus)
      • Leopardi i dëborës (Panthera uncia)
    • Gjinia Acinonyx
      • Gepardi (Acinonyx jubatus)
    • Gjinia Puma
      • Puma/Luani i maleve/Kugari/Pantera (Puma concolor)

Evulucioni[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vlerësohet se paraardhësit e shumicës së maceve të mëdha u ndanë larg nga Felinae rreth 6.37 milionë vjet më parë.[13] Felinae, nga ana tjetër, përbëhet kryesisht nga macet e vogla dhe të mesme, duke përfshirë macet shtëpiake, por edhe disa macet më të mëdha të tilla si kuguari dhe gatopardi.

Një studim i vitit 2010 i botuar në 'Phylogenetics Molecular dhe Evolution' ka dhënë një pasqyrë në marrëdhëniet e saktë evolucionare të maceve të mëdha.[14] Studimi zbulon se leopardi i borës dhe tigri janë specie shumë të përbashkëta, ndërsa luani, leopardi dhe jaguar janë më të lidhur ngushtë me njëri-tjetrin. Tigri dhe leopardi i dëborës ndryshuan nga macet e mëdha të stërgjyshërve afërsisht 3.9 m. Tigra pastaj evoluar në një specie unike drejt fundit të epokës Plioceni, rreth 3.2 p.e. Paraardhësi i luanit, leopardit dhe jaguar ndahet nga macet e tjera të mëdha nga 4.3-3.8 p.e. Midis 3.6-2.5 p.e jaguari u nda nga paraardhësi i luanëve dhe leopardëve. Luanët dhe leopardët u ndanë nga njëri-tjetri rreth 2 p.e. Fosili më i hershëm i maceve, Panthera blytheae, që daton në 4.1-5.95 p.e., u zbulua në jugperëndim të Tibetit.

Leopardi i dëborës

Tigri

Jaguari

Luani

Leopardi

Vargu i peshës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vargu i peshave të ekspozuara nga speciet është e madhe. Në pjesën e poshtme, leopardët e borës zakonisht peshojnë 22 deri në 55 kg, me një mostër të jashtëzakonshëm që arrin 75 kg dhe gepardët zakonisht peshojnë 21-72 kg.[15][16]

Luanët meshkuj dhe femra në mënyrë tipike peshojnë 150-249 kg dhe 110-182 kg përkatësisht dhe tigrat meshkuj dhe femra 100-306 kg dhe 75-167 kg përkatësisht.[17] Luanët dhe tigrat janë jashtëzakonisht të rëndë dhe mashkujt janë regjistruar të kalojnë 306 kg në shkretëtirë dhe peshojnë rreth 450 kg në robëri.

Ligri mund të rritet shumë më shumë se sa llojet e prindërve, luani dhe tigri. Në veçanti, një liger i quajtur 'Nook' raportohet se ka peshuar mbi 550 kg.[18][19] [20][8][21]

Galeria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Speciet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Hibridët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shiko edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Joseph Stromberg (2013-11-12). "This Fossil Skull Unearthed in Tibet Is the Oldest Big Cat Ever Found". Smithsonian Institution. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Hunter, Luke (qershor 2004). "Carnivores in Crisis: The Big Cats" (PDF). Africa Geographic: 28–41. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 15 prill 2010. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "Federal Register of the U.S. Congress" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 maj 2009. Marrë më 4 shtator 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "U.S. Fish and Wildlife Service" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 shkurt 2012. Marrë më 4 shtator 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ America’s 5,000 Backyard Tigers a Ticking Time Bomb, WWF Says Arkivuar 15 maj 2011 tek Wayback Machine, David Braun, National Geographic, News Watch, October 21, 2010.
  6. ^ Weissengruber, GE; G Forstenpointner; G Peters; A Kübber-Heiss; WT Fitch (shtator 2002). "Hyoid apparatus and pharynx in the lion (Panthera leo), jaguar (Panthera onca), tiger (Panthera tigris), cheetah (Acinonyx jubatus), liger (Panthera leo × Panthera tigris), Tigon (Panthera tigris x Panthera leo) and the domestic cat. (Felis silvestris f. catus)". Journal of Anatomy. Anatomical Society of Great Britain and Ireland. 201 (3): 195–209. doi:10.1046/j.1469-7580.2002.00088.x. PMC 1570911. PMID 12363272. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "Tiger's ancient ancestry revealed". BBC News. 2010-02-12. Marrë më 2010-04-26. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ a b Wood, G. L. (1983). The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Publishing. ISBN 978-0-85112-235-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "The Nineteenth Century and After". Vëll. 130. Leonard Scott Publishing Company. 1941. Marrë më 2018-03-17. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Z. Jack Tseng; Xiaoming Wang; Graham J. Slater; Gary T. Takeuchi; Qiang Li; Juan Liu; Guangpu Xie (7 janar 2014). "Himalayan fossils of the oldest known pantherine establish ancient origin of big cats". Proceedings of the Royal Society B. 281 (1774): 20132686. doi:10.1098/rspb.2013.2686. PMC 3843846. PMID 24225466. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "The Liger - Meet the World's Largest Cat". Liger Facts. Arkivuar nga origjinali më 15 korrik 2016. Marrë më 2016-07-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ "Liger Nook - Liger Profile". Liger World. Marrë më 2018-04-23. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Pacelle, Wayne. "Captive Wildlife Safety Act: A Good Start in Banning Exotics as Pets". The Humane Society of the United States. Arkivuar nga origjinali më 19 prill 2007. Marrë më 2007-04-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ B. W. Davis; G. Li; W. J. Murphy (2010). "Supermatrix and species tree methods resolve phylogenetic relationships within the big cats, Panthera (Carnivora: Felidae)". Molecular Phylogenetics and Evolution 56(1): 64−76. doi:10.1016/j.ympev.2010.01.036. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Captive Wildlife Safety Act - What Big Cat Owners Need to Know Arkivuar 13 dhjetor 2019 tek Wayback Machine, U.S. Fish and Wildlife Service, Office of Law Enforcement.
  16. ^ Davis, Brian W.; Li, Gang & Murphy, William J. (2010). "Supermatrix and species tree methods resolve phylogenetic relationships within the big cats, Panthera (Carnivora: Felidae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 56 (1): 64–76. doi:10.1016/j.ympev.2010.01.036. PMID 20138224. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Wozencraft, W.C. (2005). "Order Carnivora". përmbledhur nga Wilson, D.E.; Reeder, D.M (red.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (bot. 3rd). Johns Hopkins University Press. fq. 532–545. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Weissengruber, GE; G Forstenpointner; G Peters; A Kübber-Heiss; WT Fitch (shtator 2002). "Hyoid apparatus and pharynx in the lion (Panthera leo), jaguar (Panthera onca), tiger (Panthera tigris), cheetah (Acinonyx jubatus), liger (Panthera leo × Panthera tigris), Tigon (Panthera tigris x Panthera leo) and the domestic cat. (Felis silvestris f. catus)". Journal of Anatomy. Anatomical Society of Great Britain and Ireland. 201 (3): 195–209. doi:10.1046/j.1469-7580.2002.00088.x. PMC 1570911. PMID 12363272. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Estes, R. D. (2004). The Behavior Guide to African Mammals: Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates (bot. 4th). Berkeley, USA: University of California Press. fq. 377–383. ISBN 978-0-520-08085-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Mazák, V. (1981). "Panthera tigris" (PDF). Mammalian Species. 152: 1–8. doi:10.2307/3504004. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 mars 2012. Marrë më 4 shtator 2018. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ "East African Business Digest", University Press of Africa, with contributions from the Kenya National Chamber of Commerce & Industry, 1963, marrë më 2018-03-18 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lexim i mëtejshëm[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]