Materializmi dialektik
Materializmi dialektik është një teori materialiste e bazuar në shkrimet e Karl Marksit dhe Friedrich Engels-it që ka gjetur aplikime të gjera në një sërë disiplinash filozofike duke filluar nga filozofia e historisë në filozofinë e shkencës.[1][2] Si një filozofi materialiste, dialektika marksiste thekson rëndësinë e kushteve të botës reale dhe praninë e kontradiktave funksionale brenda dhe midis marrëdhënieve shoqërore, të cilat rrjedhin, por nuk kufizohen në, nga kontradiktat që ndodhin në klasën sociale, ekonominë e punës dhe ndërveprimet socio-ekonomike.Brenda marksizmit, një kontradiktë është një marrëdhënie në të cilën dy forca kundërshtojnë njëra-tjetrën, duke çuar në zhvillimin e ndërsjellë.[3]:256
Për ndryshim nga këndvështrimi idealist i dialektikës hegeliane, këndvështrimi materialist i dialektikës marksiste thekson se kontradiktat në dukuritë materiale mund të zgjidheshin me analizë dialektike, nga e cila sintetizohet zgjidhja që zgjidh kontradiktën, duke ruajtur thelbin e dukurive. Marksi propozoi se zgjidhja më efektive për problemet e shkaktuara nga kontradikta ishte adresimi i kontradiktës dhe më pas riorganizimi i sistemeve të organizimit shoqëror që janë rrënja e problemit.[4]
Materializmi dialektik njeh evolucionin e botës natyrore dhe rrjedhimisht shfaqjen e cilësive të reja të të qenit njerëzor dhe të ekzistencës njerëzore. Engelsi përdori njohuritë metafizike se niveli më i lartë i ekzistencës njerëzore buron dhe është i rrënjosur në nivelin më të ulët të ekzistencës njerëzore. Se niveli më i lartë i qenies është një rend i ri me ligje të pakalueshme dhe se evolucioni qeveriset nga ligjet e zhvillimit, të cilat pasqyrojnë vetitë themelore të materies në lëvizje.[5]
Në vitet 1930, në Bashkimin Sovjetik, libri Materializmi Dialektik dhe Historik (1938), i Jozef Stalinit, parashtronte formulimin sovjetik të materializmit dialektik dhe të materializmit historik, të cilat mësoheshin në sistemin arsimor sovjetik. Në Republikën Popullore të Kinës, një tekst analog ishte eseja Mbi Kontradiktën (1937), e Mao Ce Dunit, e cila ishte një dokument themelor i Maoizmit.
Termi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Termi materializëm dialektik u krijua në vitin 1887 nga Joseph Dietzgen, një socialist që korrespondonte me Marksin, gjatë dhe pas Revolucionit të dështuar gjerman të 1848-ës.[6] Përmendja e rastësishme e termit "materializëm dialektik" gjendet gjithashtu në biografinë Frederick Engels, nga filozofi Karl Kautsky,[7] shkruar në 1899. Vetë Marksi kishte folur për "konceptimin materialist të historisë", i cili më vonë u referua si " materializmi historik " nga Engelsi. Engelsi "zhvilloi në thelb dialektikën materialiste" në veprën e tij të paplotë të vitit 1883 Dialektika e Natyrës.[8] Georgi Plekhanov, babai i marksizmit rus, përdori për herë të parë termin "materializëm dialektik" në 1891 në shkrimet e tij mbi Georg Wilhelm Friedrich Hegel dhe Marksin. Stalini më tej përcaktoi dhe përcaktoi materializmin dialektik dhe historik si botëkuptimin e marksizëm-leninizmit, dhe si një metodë për të studiuar shoqërinë dhe historinë e saj.[9]
Sfondi historik
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Marksi dhe Engelsi nisën secili moshën e tyre të rritur si Hegelianë të Rinj, një nga disa grupe intelektualësh të frymëzuar nga filozofi Hegel.[10][11] Teza e doktoraturës së Marksit, Dallimi ndërmjet filozofisë demokratike dhe epikuriane të natyrës, kishte të bënte me atomizmin e Epikurit dhe Demokritit, i cili konsiderohet si themeli i filozofisë materialiste. Marksi ishte gjithashtu i njohur me teorinë e Lucretius-it për klinikën.
Marksi dhe Engelsi arritën të dy në përfundimin se filozofia hegeliane, të paktën siç u interpretua nga ish-kolegët e tyre, ishte shumë abstrakte dhe po keqzbatohej në përpjekjet për të shpjeguar padrejtësinë sociale në vendet e industrializuara së fundmi si Gjermania, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar, e cila ishte një shqetësim në rritje në fillim të viteve 1840, siç ilustrohet nga Dicken.[11]
Në kontrast me dialektikën konvencionale hegeliane të asaj kohe, e cila theksonte vëzhgimin idealist se përvoja njerëzore varet nga perceptimet e mendjes, Marksi zhvilloi dialektikën marksiste, e cila theksoi pikëpamjen materialiste se bota e konkretes formon ndërveprimet socio-ekonomike dhe se ato nga ana e tyre përcaktojnë realitetin sociopolitik.[10]
Ndërsa disa hegelianë fajësuan tjetërsimin fetar (tëhuajsimin nga komoditetet tradicionale të fesë) për sëmundjet shoqërore, Marksi dhe Engelsi arritën në përfundimin se tjetërsimi nga autonomia ekonomike dhe politike, i shoqëruar me shfrytëzimin dhe varfërinë, ishte fajtori i vërtetë.[11]
Në përputhje me idetë dialektike, Marksi dhe Engelsi krijuan kështu një teori alternative, jo vetëm se pse bota është ashtu siç është, por edhe se cilat veprime duhet të ndërmarrin njerëzit për ta bërë atë ashtu siç duhet të jetë. Në Tezat mbi Feuerbach (1845), Marksi shkroi një citim të famshëm, "Filozofët e kanë interpretuar botën vetëm në mënyra të ndryshme. Çështja, megjithatë, është ta ndryshojmë atë."[10] Materializmi dialektik është kështu i lidhur ngushtë me materializmin historik të Marksit dhe Engelsit (dhe ndonjëherë është parë si sinonim i tij). Marksi hodhi poshtë gjuhën e Fichte të " tezës, antitezës, sintezës".[12]
Materializmi dialektik është një aspekt i subjektit më të gjerë të materializmit, i cili pohon epërsinë e botës materiale: me pak fjalë, materia i paraprin mendimit. Materializmi është një filozofi realiste e shkencës, që thotë se bota është materiale; se të gjitha fenomenet në univers përbëhen nga "materia në lëvizje", ku të gjitha gjërat janë të ndërvarura dhe të ndërlidhura dhe zhvillohen sipas ligjit natyror; se bota ekziston jashtë vetëdijes dhe pavarësisht nga perceptimi i njerëzve për të; se mendimi është një pasqyrim i botës materiale në tru dhe se bota është në parim e njohshme.
Marksi kritikoi materializmin klasik si një filozofi tjetër idealiste – idealiste për shkak të kuptimit të tij transhistorik të konteksteve materiale. Hegeliani i ri Ludwig Fouerbach kishte hedhur poshtë filozofinë idealiste të Hegelit dhe kishte mbrojtur materializmin. Pavarësisht se ishte i ndikuar fuqishëm nga Fojerbahu, Marksi e hodhi poshtë versionin e materializmit të Fojerbahut (materializmi antropologjik) si jokonsistent. Shkrimet e Engels-it, veçanërisht Anti-Dühring (1878) dhe Dialektika e Natyrës (1875–82), ishin burimi i doktrinave kryesore të materializmit dialektik.[12]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Jordan, Z. A. (1967). The Evolution of Dialectical Materialism. London: Macmillan.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Thomas, Paul (2008). Marxism and Scientific Socialism: From Engels to Althusser. London: Routledge.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ministry of Education and Training (Vietnam) (2023). Curriculum of the Basic Principles of Marxism-Leninism. Vëll. 1. Përkthyer nga Nguyen, Luna. Banyan House Publishing. ISBN 9798987931608.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Cornforth, Maurice. Dialectical Materialism: An Introduction. Aakar Books.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Maasch, Bennett (2021). Dialectical Materialism: The Role Of Dialectical Materialism In The Development Of Natural Science.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Beamish, Rob (2007). "dialectical materialism". përmbledhur nga Ritzer, George (red.). The Blackwell Encyclopedia of Sociology. Massachusetts: Blackwell Publishing. fq. 1050–1051.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Karl Kautsky: Frederick Engels (1887)". Marxists.org. 2003-11-23.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Marx/Engels Collected Works. Vëll. 25. 1987. fq. xxv.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Stalin, Josef. 1938: Dialectical and Historical Materialism. Marrë më 15 dhjetor 2021 – nëpërmjet Marxists Internet Archive.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c Sperber, Jonathan (2013). Karl Marx: A Nineteenth-Century Life. W. W. Norton & Company. ISBN 9780871403544 – nëpërmjet Google Books.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c Hunt, Tristram (2009), Marx's General: The Revolutionary Life of Friedrich Engels, Metropolitan/Henry Holt & Co, ISBN 9780805080254, OCLC 263983621.
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Wood, Allen (2005). Honderich, Ted (red.). The Oxford Companion to Philosophy. Oxford: Oxford University Press. fq. 212–3. ISBN 978-0-19-926479-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)