Rum Milet
Rūm millet (millet-i Rûm), ose "komb romak", ishte emri i komunitetit të krishterë ortodoks lindor në Perandorinë Osmane. Pavarësisht se ishte në varësi të sistemit politik osman, komuniteti ruante njëfarë autonomie të brendshme.[1]
Krijimi dhe zhvillimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pas rënies së Kostandinopojës nga Perandoria Osmane në vitin 1453, të gjithë krishterët ortodoksë trajtoheshin si një klasë më e ulët e njerëzve. Kongregacioni ortodoks ishte i përfshirë në një bashkësi specifike etno-fetare nën dominimin greko-bizantin. Emri i saj rrjedh nga ish nënshtetasit romakë lindorë (të njohur si bizantinë) të Perandorisë Osmane, por të gjithë ortodoksët greqishtfolës, bullgarët, shqiptarët, arumunët, megleno-rumunët dhe serbët, si dhe gjeorgjianët dhe krishterët e Lindjes së Mesme, konsideroheshin pjesë e i njëjti milet përkundër dallimeve të tyre në etni dhe gjuhë. Përkatësia në këtë Komonuelth Ortodoks u bë më e rëndësishme për njerëzit e thjeshtë sesa origjina e tyre etnike. Ky komunitet u bë një formë bazë e organizimit shoqëror dhe burim identiteti për të gjitha grupet etnike brenda tij dhe shumica e njerëzve filluan ta identifikonin veten thjesht si "të krishterë".[2] Megjithatë, nën sundimin osman, etnonimet nuk u zhdukën kurrë, gjë që tregon se një lloj identifikimi etnik u ruajt. Kjo është e dukshme nga një Firman i Sulltanit i vitit 1680, i cili rendit grupet etnike në tokat ballkanike të Perandorisë si më poshtë: Grekët (Rum), Shqiptarët (Arnautët), Serbët (Sirf), "Vllahët" (Eflak, duke iu referuar arumunëve dhe megleno-rumunët) dhe bullgarët (bulgar). Armenët e krishterë që i përkisnin Kishës Apostolike Armene nuk u përfshinë pasi atyre iu dha një milet i veçantë.
Krishterëve u garantoheshin disa liri të kufizuara, por ata nuk konsideroheshin të barabartë me myslimanët, dhe praktikat e tyre fetare do të duhej t'i vareshin atyre të myslimanëve, përveç kufizimeve të tjera të ndryshme ligjore. Patriku Ekumenik i Kostandinopojës u njoh si udhëheqësi më i lartë fetar dhe politik, ose etnarku, i të gjithë subjekteve ortodoksë. Patrikana Serbe e Pejës dhe Kryepeshkopata Bullgare e Ohrit, të cilat ishin kisha ortodokse lindore autonome nën tutelën e Patrikut Ekumenik, u morën nga fanariotët grekë gjatë shekullit të 18-të. Traktati i Küçük Kaynarca, i vitit 1774, i lejoi Rusisë të ndërhynte në anën e subjekteve ortodokse lindore osmane dhe shumica e mjeteve politike të presionit të Portës u bënë të paefektshme. Në atë kohë mileti Rum kishte një fuqi të madhe - ai vendosi ligjet e veta dhe mblidhte dhe shpërndante taksat e veta. Ngritja e nacionalizmit në Evropë nën ndikimin e Revolucionit Francez ishte shtrirë në Perandorinë Osmane dhe mileti Rum u bë gjithnjë e më i pavarur me krijimin e shkollave, kishave, spitaleve dhe objekteve të tjera. Këto aktivitete efektivisht e zhvendosën popullsinë e krishterë jashtë kornizës së sistemit politik osman.
Gjatë sundimit osman, atyre në milet u siguroheshin disa mbrojtje dhe privilegje dhe trajtoheshin me përparësi ndaj të krishterëve katolikë romakë. Në disa zona si Kreta, si myslimanët ashtu edhe të krishterët ortodoksë u lejuan të përpiqeshin të konvertonin popullsinë katolike vendase. Ky paragjykim ndaj ortodoksëve funksionoi për të siguruar besnikërinë e atyre brenda miletit. Ajo funksionoi për t'i bërë qytetarët e sapopushtuar të fokusoheshin më pak në ndarjet e brendshme dhe më shumë në konfliktin midis ortodoksisë dhe katolicizmit romak. Inkurajimi i mëtejshëm i artizanëve ortodoksë që bënin sende argjendi kishtare, rroba dhe kupa e bënë Kostandinopojën, megjithëse nën sundimin osman, një qendër ende të gjallë të Ortodoksisë.[3]
Ngritja e nacionalizmit dhe rënia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në fillim të shekullit të 19-të, intelektualët ortodoksë grekë u përpoqën të rikonceptonin miletin Rum. Ata argumentuan për një identitet të ri kombëtar etnik "rom" dhe shtet të ri bizantin, por vizionet e tyre për një shtet të ardhshëm përfshinin të gjithë të krishterët ortodoksë ballkanikë. Kjo Megali Idea nënkuptonte qëllimin e ringjalljes së Perandorisë Romake Lindore duke krijuar një shtet të ri grek. Ajo u përhap në mesin e popullsisë urbane me origjinë arumune, sllave dhe shqiptare[4] dhe filloi ta shikonte veten gjithnjë e më shumë si greke. Nga ana tjetër, reformat osmane të Tanzimatit në mesin e shekullit të 19-të synonin të inkurajonin osmanizmin midis kombeve nënshtetas secesionistë dhe të ndalonin lëvizjet nacionaliste brenda Perandorisë, por nuk ia dolën mbanë. Me ngritjen e nacionalizmit nën Perandorinë Osmane, mileti Rum filloi të degradonte me identifikimin e vazhdueshëm të besimit fetar me kombësinë etnike. Zgjimi kombëtar i çdo grupi etnik brenda tij ishte kompleks dhe shumica e grupeve ndërvepruan me njëri-tjetrin. Eksarkati Bullgar i njohur nga osmanët në 1870 ishte vetëm një lidhje në një seri ngjarjesh pas shpalljes së njëanshme të një Kishe Ortodokse Autoqefale të Greqisë në 1833 dhe të Rumanisë në 1865.[5]
Lufta Ruso-Turke e 1877-1878 i dha një goditje vendimtare pushtetit osman në Gadishullin Ballkanik. Kisha Ortodokse Serbe gjithashtu u bë autoqefale në 1879. Frika e shqiptarëve se tokat që banonin do të ndaheshin midis fqinjëve të Malit të Zi, Serbisë, Bullgarisë dhe Greqisë nxiti ngritjen e nacionalizmit shqiptar dhe u themelua Lidhja e Prizrenit. Njohja e arumunëve si një milet i veçantë (Ullah Milet) në Perandorinë Osmane në vitin 1905 ishte pika e fundit në këtë garë nacionaliste ballkanike. Si rezultat, rivalitete intensive etnike dhe kombëtare midis popujve ballkanikë u shfaqën në prag të shekullit të 20-të në Maqedoni. Kjo u pasua nga një sërë konfliktesh midis grekëve (grekomanë), serbëve (serbomanë), bullgarëve (bullgarofilë) dhe arumunëve (rumanofilë) në rajon. Revolucioni xhonturk i vitit 1908 rivendosi Parlamentin, i cili ishte pezulluar nga Sulltan Abdylhamid II në 1878. Megjithatë, procesi i zëvendësimit të institucioneve monarkike ishte i pasuksesshëm dhe periferia evropiane e Perandorisë vazhdoi të copëtohej nën presionet e revoltave lokale.
Më pas, me Luftërat Ballkanike (1912-1923) dhe Luftën e Parë Botërore (1914-1918), Perandoria Osmane humbi pothuajse shumicën e zotërimeve të saj, përveç atyre në Azinë e Vogël. Gjatë këtyre luftërave dhe Luftës Greko-Turke pasuese (1919-1922) të krishterët ortodoksë ishin subjekt i një persekutimi dhe dëbimi, dhe asirianët dhe grekët madje edhe për një gjenocid. Kjo i dha fund de fakto komunitetit të miletit rum. Traktati i Lozanës i vitit 1923, çoi në njohjen e Republikës së re të Turqisë dhe në fundin e vetë Perandorisë Osmane.
Bibliografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Karpat, Kemal H (2002). Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays (në anglisht). BRILL. ISBN 90-04-12101-3.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Encyclopædia Britannica online, Eastern Orthodoxy (Christianity)
- ^ Karpat 2002, f. 17.
- ^ Sharkey, Heather J. (2017). A history of Muslims, Christians, and Jews in the Middle East (në anglisht). Cambridge, United Kingdom. ISBN 978-0-521-76937-2. OCLC 995805601.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - ^ Isa Blumi, “The Role of Education in the Formation of Albanian Identity and Myths,” in Stepanie Schwander-Sievers and Bernd J. Fischer, eds, Albanian Identities, Myths and History; C. Hurst & Co. Publishers, 2002; ISBN 1850655723, pp. 49–60.
- ^ Cristian Romocea, Church and State: Religious Nationalism and State Identification in Post-Communist Romania; A&C Black, 2011, ISBN 1441183183, p. 129.