Shko te përmbajtja

Mjekësia e personalizuar

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Mjekësia e personalizuar, e njohur edhe si mjekësia precize, është një model mjekësor që i ndan njerëzit në grupe të ndryshme - me vendime, praktika, ndërhyrje dhe/ose produkte mjekësore të përshtatura për pacientin individual bazuar në përgjigjen e tyre të parashikuar ose rrezikun e sëmundjes . Termat mjekësi e personalizuar, mjekësi precize, mjekësi e stratifikuar dhe mjekësi P4 përdoren në mënyrë të ndërsjellë për të përshkruar këtë koncept, megjithëse disa autorë dhe organizata bëjnë dallimin midis këtyre shprehjeve bazuar në nuanca të veçanta. P4 është shkurtim për "parashikues, parandalues, i personalizuar dhe pjesëmarrës".

Ndërsa përshtatja e trajtimit sipas pacientëve daton të paktën që nga koha e Hipokratit, përdorimi i termit është rritur vitet e fundit falë zhvillimit të qasjeve të reja diagnostikuese dhe informatike që ofrojnë një kuptim të bazës molekulare të sëmundjes, veçanërisht gjenomikës . Kjo ofron një bioshënues të qartë mbi të cilin mund të stratifikohen pacientët e lidhur. [1] [2]

Midis 14 Sfidave të Mëdha për Inxhinierinë, një iniciativë e sponsorizuar nga Akademia Kombëtare e Inxhinierisë (NAE), mjekësia e personalizuar është identifikuar si një qasje kyçe dhe premtuese për të "arritur vendime optimale individuale shëndetësore", duke kapërcyer kështu sfidën për të " inxhinieruar ilaçe më të mira ". [3] [4]

Zhvillimi i konceptit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në mjekësinë e personalizuar, testimi diagnostikues shpesh përdoret për të zgjedhur terapitë e përshtatshme dhe optimale bazuar në gjenetikën e pacientit ose në karakteristikat e tjera molekulare ose qelizore të tij. Përdorimi i informacionit gjenetik ka luajtur një rol të madh në aspekte të caktuara të mjekësisë së personalizuar (p.sh. farmakogjenomika ), dhe termi u krijua për herë të parë në kontekstin e gjenetikës, megjithëse që atëherë është zgjeruar për të përfshirë të gjitha llojet e masave të personalizimit, [5] duke përfshirë përdorimin e proteomikës, [6] analizën e imazhit, teranostikën me bazë nanopjesëzash, ndër të tjera,

Fillimet e saj mund të kërkohen që në antikitet, kur Hipokrati theksonte se “sëmundja është më shumë e pacientit se sa e emrit të saj”, duke nënvizuar se çdo individ ka reagime të veçanta ndaj sëmundjes dhe mjekimit. Megjithatë, për shekuj me radhë mjekësia mbeti përgjithësuese, duke u mbështetur te simptomat dhe tek trajtimet e njëjta për shumicën e pacientëve.

Një hap vendimtar u bë në shekullin XIX me zhvillimin e mjekësisë eksperimentale dhe sidomos me zbulimin e baktereve si shkaktarë të sëmundjeve. Kjo lejoi krijimin e terapive më të sakta, por ende të bazuara mbi grupet e pacientëve. Në shekullin XX, zbulimi i strukturës së ADN-së (1953) nga Watson dhe Crick dhe më pas zhvillimi i gjenetikës molekulare, i dha themelet e para shkencore idesë së personalizimit të trajtimit.

Kulmi i një etape të re u arrit me Projektin e Gjenomit Njerëzor (1990–2003), i cili hapi mundësi për të kuptuar variacionet gjenetike ndërmjet individëve dhe lidhjen e tyre me sëmundjet. Në të njëjtën kohë u zhvilluan teknologjitë e bioteknologjisë dhe informatika mjekësore, duke bërë të mundur analizën e të dhënave në shkallë të gjerë. [7]

Në fillim të shekullit XXI, koncepti i mjekësisë së personalizuar filloi të konsolidohej si një paradigmë e re. Ai lidhet me idenë se diagnoza, trajtimi dhe parandalimi duhet të përshtaten sipas profilit unik të pacientit, që përfshin gjenomin, metabolizmin, historinë familjare, mënyrën e jetesës dhe faktorët mjedisorë. Për këtë arsye, shpesh përdoren edhe termat mjekësi precize ose mjekësi individualizuese.

Në praktikë, ky zhvillim shihet në përdorimin e biomarkerëve për zgjedhjen e terapisë, në terapitë e synuara për kancerin, në farmakogjenomikë (që studion se si gjenet ndikojnë në përgjigjen ndaj barnave), si dhe në mjekësinë parandaluese që synon të identifikojë rreziqet përpara shfaqjes së sëmundjes.

Sot, mjekësia e personalizuar mbështetet gjithnjë e më shumë në inteligjencën artificiale dhe analiza të mëdha të të dhënave (big data), që lejojnë integrimin e informacionit gjenetik me të dhënat klinike dhe epidemiologjike. Kjo e kthen trajtimin mjekësor nga një model “për të gjithë njësoj” në një model të përshtatur për çdo individ. [8]

Mjekësia precize dhe mjekësia e personalizuar

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mjekësia precize është një model mjekësor që propozon përshtatjen e kujdesit shëndetësor, me vendime mjekësore, trajtime, praktika ose produkte të përshtatura për një nëngrup pacientësh, në vend të një modeli që përdor një ilaç të vetëm. [9] [10] Në mjekësinë precize, testimi diagnostikues shpesh përdoret për të zgjedhur terapitë e përshtatshme dhe optimale bazuar në kontekstin e përmbajtjes gjenetike të pacientit ose analiza të tjera molekulare ose qelizore. [11] Mjetet e përdorura në mjekësinë precize mund të përfshijnë diagnostikimin molekular, imazherinë dhe analizat. [10] [12]

Mjekësia precize dhe mjekësia e personalizuar (gjithashtu mjekësia e individualizuar ) janë analoge, duke aplikuar profilin gjenetik të një personi për të udhëhequr vendimet klinike në lidhje me parandalimin, diagnostikimin dhe trajtimin e një sëmundjeje. [13] Mjekësia e personalizuar është themeluar mbi zbulimet nga Projekti i Gjenomit Njerëzor . [13]   Përdorimi i termit "mjekësi precize" mund të shtrihet përtej përzgjedhjes së trajtimit për të mbuluar edhe krijimin e produkteve unike mjekësore për individë të veçantë - për shembull, "...inde ose organe specifike për pacientin për të përshtatur trajtimet për njerëz të ndryshëm". [14] Prandaj, termi në praktikë ka aq shumë mbivendosje me "mjekësi të personalizuar" saqë ato shpesh përdoren në mënyrë të ndërsjellë, edhe pse kjo e fundit ndonjëherë keqinterpretohet si një trajtim unik për secilin individ. [15]

  1. ↑ "The Case for Personalized Medicine" (PDF). Personalized Medicine Coalition. 2014. Marrë më 6 janar 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ↑ Smith R (15 tetor 2012). "Stratified, personalised, or precision medicine". British Medical Journal. Marrë më 6 janar 2016. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ↑ Lesko LJ (qershor 2007). "Personalized medicine: elusive dream or imminent reality?". Clinical Pharmacology and Therapeutics. 81 (6): 807–16. doi:10.1038/sj.clpt.6100204. PMID 17505496. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ↑ "Grand Challenges - Engineer Better Medicines". www.engineeringchallenges.org. Marrë më 2020-08-03. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ↑ "Personalized Medicine 101". Personalized Medicine Coalition. Arkivuar nga origjinali më 10 maj 2019. Marrë më 26 prill 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ↑ Priyadharshini VS, Teran LM (2016). "Personalized Medicine in Respiratory Disease". Chapter Five - Personalized Medicine in Respiratory Disease: Role of Proteomics. Advances in Protein Chemistry and Structural Biology. Vëll. 102. fq. 115–146. doi:10.1016/bs.apcsb.2015.11.008. ISBN 978-0-12-804795-8. PMID 26827604. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ↑ President's Council of Advisors on Science and Technology (shtator 2008). "Priorities for Personalized Medicine" (PDF). The White House. fq. 19. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-06-10. Marrë më 2024-04-24. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ↑ Xie J, Lee S, Chen X (gusht 2010). "Nanoparticle-based theranostic agents". Advanced Drug Delivery Reviews. Personalized Medicine. Academic Press. 62 (11): 1064–79. doi:10.1016/j.addr.2010.07.009. PMC 2988080. PMID 20691229. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ↑ "What is the difference between precision medicine and personalized medicine? What about pharmacogenomics?". MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health. 17 maj 2022. Marrë më 24 prill 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. 1 2 "Precision medicine". National Human Genome Research Institute, US National Institutes of Health. 24 prill 2024. Marrë më 24 prill 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ↑ Lu YF, Goldstein DB, Angrist M, Cavalleri G (korrik 2014). "Personalized medicine and human genetic diversity". Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine (Essay). 4 (9): a008581. doi:10.1101/cshperspect.a008581. PMC 4143101. PMID 25059740. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ↑ Jones DT, Banito A, Grünewald TG, Haber M, Jäger N, Kool M, Milde T, Molenaar JJ, Nabbi A, Pugh TJ, Schleiermacher G, Smith MA, Westermann F, Pfister SM (gusht 2019). "Molecular characteristics and therapeutic vulnerabilities across paediatric solid tumours". Nature Reviews Cancer (Review). 19 (8): 420–438. doi:10.1038/s41568-019-0169-x. PMID 31300807. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. 1 2 "Personalized medicine". National Human Genome Research Institute, US National Institutes of Health. 24 prill 2024. Marrë më 24 prill 2024. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ↑ "Changing medicine with 3-D bioprinting, where organs can be synthesized by technology". Los Angeles Times. 23 shkurt 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ↑ National Research Council (2011), "Glossary", Toward Precision Medicine: Building a Knowledge Network for Biomedical Research and a New Taxonomy of Disease (në anglisht), National Academies Press (US), marrë më 2024-04-25

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Mjekësia_e_personalizuar&oldid=2869565"