Nau

Riprodhim i naut "Victoria" të Ferdinand Magelanit në Nao Victoria Museum di Punta Arenas', Kili

Nau është një lloj anijeje tregtare apo luftanije, me shtytje veliere e përdorur nga Perandoria Portugeze dhe gjenovezët që nga Mesjeta. Bëhet fjalë për një anije me përmasa të mëdha e përdorur për itineraret e gjata tregtare: thelbësisht itinerari nga Mesdheu në Detin Balltik. Ishte një anije ngarkesash të mëdha, me kështjella prori dhe pupe. Mund të kishte dy, tre ose katër direkë, të lidhur me dy ose tre vela të mbivendosura.

Nau Santa Maria në portin e Funchal-it, riprodhim i ndërtuar në Galici.

Nau kishte një bord të lartë mbi nivelin e ujit (opera morta), tre direkë me vela katrore (direku kryesor, direku i pasëm dhe direku i përparëm), bompres dhe kështjellë si në pupë, ashtu dhe në pror. Megjithatë, forma dhe teknologjia e saj kishte përdorime të ndryshme përgjatë shekujve. Gjatë gjithë mesjetës së hershme, deri në shekullin e XIV, nau ndërtohej sipas projektit të skeletit, me mbulim të kryer me dërrasa të puthitura sipas metodës "me kllapa dhe kunja" dhe kalafatim –siç ishte e zakonshme në Mesdhe për ndërtimtarinë navale mesjetare, gjithashtu me timon bishtor si një element drejtimi, dhe dy direkë me vela latine si sistem shtytjeje. Në mesjetë termi nau mund të nënkuptonte një anije të përgjithshme ose hiperonim, që u referohet të gjitha anijeve që shtyheshin nga velat, për ti dalluar nga galerat, të përdorura si emërtim i përgjithshmë për tiu referuar të gjitha anijeve me shtytje me rrema dhe vela, në këtë rast.

I evoluar duke nisur nga modeli i kogës (e cila evoluonte nga Dyqinta nga knarr viking me ndryshimin e timonit me rrem të pasmë dhe jo me rrem anësor), gjatë epokës së zbulimeve shërbeu si bazë për zhvillimin e karrakës.

Etimologjia

Anijet e lidhjes hanseatike në shek. e XIV dhe XV

Fjala nau rrjedh nga portugalishtja nau e cila e ka origjinën nga latinishtja navis (që d.t.th. anije) dhe në shumë dokumente të periudhës 1211-1428 shpesh zëvendësohet nga termi i përgjithshëm anije, duke iu kundërvënë termit embarcação i përdorur për të treguar lundra me përmasa të vogla. Termi përdorej në të njëjtën mënyrë dhe origjinë në gjuhën katalane: nau.

Përdorimi portugez i fjalës nau përputhet me përdorimin në Republikën e Gjenovës ku, në të njëjtën periudhë, termi nao (në dokumentet zyrtare përgjithësisht navis) tregonte një anije të ngjashme. Në spanjisht, termi shfaqet njëllojë me atë gjenovez: nao.

Historia

Artikulli kryesor: Eksplorimet detare portugeze

Origjina

Kogë franceze e admiralit Louis Malet de Graville, miniaturë nga Chantilly, Musée Condé, ms. 507

Artikulli kryesor: Shkenca Nautike Portugeze

Në fundin e shekullit të XIII nis rrugëtimin detar atlantik, drejtë Flandrës, për tiu shmangur rrugës tokësore dhe lumore kontinentale, vecanërisht nëpër Ronë. Tregtarët katalanë, gjenovezë dhe venecianë e përdorën në mënyrë të rregullt këtë itinerar të ri, që u shndërrua në rrugën kryesore të shkëmbimeve midis Mesdheut dhe Evropës Veriore (Flandra dhe Anglia).

Në Mesjetën e Vonë, portugezët dhe gjenovezët, për të mundur të tregtonin me vendet e Evropës Veriore, përgjithësisht me Anglinë dhe portet e pasura të Lidhjes Hanseatike, adoptuan llojin e anijes që përdorej nga ata popuj: koga, një evoluim i knarrit të përdorur nga nordikët në ekspeditat e tyre tregtare. Koga ishte një velierë me një direk me velë të madhe katrore dhe timon me rrem të pasëm, të montuar nën pupë, bordë shumë të lartë mbi ujë për ti lejuar ta përballonte më mirë lundrimin në det të hapur.

Riprodhim i një knarri viking, Norvegji; modeli te i cili u bazua koga balltike

Në të njëjtën mënyrë si anijet mesdhetare do të udhëtonin drejtë porteve të bregdetit atlantik dhe të Kanalit të La Manshit, pak më vonë mbërritën edhe anije atlantike në Mesdhe, të ardhura thelbësisht nga Kantabria, të ashtuquajturat biskajene – duke përfshirë gjithmonë baskët dhe kantabrët. Dy botë që kishin qëndruar të izoluara dhe pa kontakte nisën të shkëmbenin teknologinë, si navale, ashtu dhe nautike.

Në këtë mënyrë gjatë shekullit të XIV u shfaqën në Mesdhe koga dhe anije të tjera atlantike si barinela, barca, etj. Ato ndërtoheshin sipas parimeve të veshjes në fillim dhe me dërrasa të mbivendosura, me një timon-rrem në bisht dhe një direk me vela katrore.

Riprodhim i modern i kogës hanseatike Lisa von Lübeck, 2004

Gjatë më shumë se një shekulli termi koga do të përdorej në Mesdhe si sinonim i naut, anije e madhe tregtare, duke arritur ta mënjanonte. Por për ta dalluar naun/kogën mesdhetare nga atlantikja, kësaj të fundit do ti shtohej termi baionesc. Në kohën që nau/koga mesdhetare përshtati velën katrore dhe timonin e rrumbullakët, elementi i vetëm dallues që do të diferenconte naun/kogën mesdhetare nga atlantikja do të ishte pamja dhe forma në të cilën ndërtohej trupi, kështu që atlantikes do ti shtohej termi mbivendosje.

Në panoramën detare të Mesdheut, të mbizotëruar nga galera në përdorim nga venecianët, kogat portugeze dhe, mbi të gjitha, të Republikës së Gjenovës, lanë mbresa dhe në dokumentet zyrtare në latinisht nisën të quheshin navis sipas mënyrës së Romës së Lashtë. Nao gjenovez, duke iu dashur të përballonte udhëtimin e gjatë nga Liguria deri në Balltik, i rriti sistematikisht përmasat duke nisur të zhvillonte sistem më kompleks direkësh, duke arritur në tre direkë.

Maket i karavelës La Niña. Vela të përziera (katrore dhe latine, d.m.th. të rrumbullakta): vela e përparme, vela kryesore me erëpritëse në pjesën e poshtme, vela e pasme, vela e të kundrapasmes.

Evoluimi

Shiko gjithashtu: Zhvillimi Naval Iberik 1400-1600

Në shekullin e XV, në kohën e mbretit Ferdinando, Portugalia nisi pushtimin e brigjeve afrikane, duke ndërtuar një perandori, duke nisur në këtë mënyrë epokën e zbulimeve. Kurora pretendonte nga mjeshtrat e saj marangozë anije sa më në pararojë të ishte e mundur dhe nau qe një nga lundrat që përfitoi shtytja pasuese evolutive; lundra tjetër qe karavela, në origjinë një peshkarexhë portugeze me frymëzim arabo-mesdhetar. Evoluimi qe i ngadaltë: akoma në kohën e Gil Eanes, eksploratori portugez që në vitin 1434 arriti të lundronte përqark Kepit Bojador, ishin në përdorim gocët (barca), por nga ajo kohë karavelat e sapo konceptuara dhe naut me tre direkë u bënë anijet standard të ekspeditave detare luzitane.

Në trysninë e piraterisë që godiste brigjet portugeze dhe të sforcos kombëtare për të krijuar një armada për të luftuar piratët, naut hynë në të njëjtën kohë në marinën mbretërore si plataforma artilerie plluskuese pikërisht për përmasat e tyre, shumë më të mëdha se galerat kushtuar luftës korsare dhe abordazhit, përbënin një mbështetje të shkëlqyer për grykat e ndryshme të zjarrit. Naut nisën të dallohen për topat që mund të bartëte: nau me tre kuverta (nga 100 deri në 120 gryka zjarri) dhe anijet me dy kuverta e gjysmë (80 gryka zjarri). Edhe kapaciteti i tyre u rrit, duke arritur 200 tonë në Katërqintën dhe 500 tonë në Pesëqintën.

Piktura "Ships Through Ages", nau, karavelë dhe galeasë

Në fillim të shekullit të XV rekuperohet termi nau, duke u imponuar mbi termin kogë. Pamja e naut mesdhetar kishte ndryshuar përkundrejtë shekullit të XIII, ishte e pajisur me tre direkë, i përparmi dhe kryesori me vela katrore, ndërsa i pasmi me vela latine, dhe timon rremë-bisht. Ishte shndërruar në nau me me velëzim të përzier, gjë që ndodh edhe me modelin e karavelës, te e cila u bazuan një pjesë e madhe e anijeve të Periudhës së Hershme Moderne, si karraka, galeoni, luftanija e linjës, fregata, korveta, etj.

Në vitin 1492, kur Kristofor Kolombi u nis nga Ishujt Kanarie drejtë Karaibeve, anija flamurtare e flotës së tij të vogël, Santa Maria, më e madhja nga tre anijet e përdorura në udhëtimin e parë në Botën e Re në vitin 1492, ishte një nau. Dy të tjerat, La Niña dhe la Pinta, ishin karavela.

Riprodhim i naut Victoria të Magelanit, 2011, Punta Arenas, Kili

Pesë vjetë më vonë, në vitin 1497, Vasco da Gama u nis për në Indi me tre nau dhe një karavelë. Nau, si rrjedhojë e karakteristikave të tij, ishte më përshtatshme sesa karavela për udhëtimet e gjata oqeanike. Nevojat e tregtisë detare, gjithmonë e më të zgjeruara në nivel rruzulli, e shtyn në një evoluim të mëtejshëm, duke zhvilluar një anije të re nga nau, karraka (carraca), që do ta mbizotëronte Pesëqintën.

Një nga shumë riprodhimet që ka në botë, e njohur informalisht si "La Santa María de Barcelona", do të plluskonte në portin e Barcelonës gjatë shumë viteve.

Shembuj të dokumentuar kronologjikisht

Naut, si një lloj i caktuar anijeje, zotëruan një epokë përhapjeje veçanërisht të rëndësishme në Katërqintën dhe Pesëqintën. Janë dokumentuar nau të ndryshëm tregtarë dhe lufte kështu që mund të përcaktohen disa hollësi të tyre. Në vijim gjenden disa referenca të renditura kronologjikisht:

• 1270: Kryqëzata e Tetë. Luigji IX i Francës.
  • «... la grant nef du Roy...» (... nau i madh i mbretit...)
  • Nau i madh i përparmë quhej "Paradisus magna".

• 1335: Santa Maria, koga me tre kuverta.

• 1353: Dokumenti më i vjetër që përmend një kogë prej dy direkësh në Mesdhe është një kontratë katalane ndërtimi e vitit 1353.

• 1354: Beteja Navale e Algheros. Tre nau katalane kundër flotës gjenoveze.

• 1359: Një nau i Barcelonës që qëllon me saktësi me artileri kundër një nau kastelan.

Model në shkallën 1:20 i naut Barceloneta I, Museu d'Història de la Ciutat de Barcelona

• 1409: Për sa i përket nauve, dokumenti më i vjetër që tregon një nau me tre direkë është një vizatim i vitit 1409 i “Libre d'Ordinacions de l'administrador de les places” i Barcelonës.

• 1410: Anija e emërtuar Barceloneta I, e gjetur gjatë gërmimeve në sektorin e lashtë të stacionit të Rodalies, ishte gjithashtu një nau i ndërtuar në Vendet e Ulëta rreth vitit 1410 dhe e fundosur në portin e Barcelonës në mesin e shekullit të XV. Mbetjet e saj konservohen në Museu d'Història de Barcelona.

• 1417: Nau korsare katalane me 900 fuçi dhe 500 veta nën drejtimin e Pedro Santón.

• 1421: Armada e Katalonjës në shërbim të Alfonso Madhështorit.
  • Përbëhej nga tetë nau dhe dhjetë galera.

• 1435: Beteja Navale e Poncës (1435)
  • Në betejën Navale të Poncës (1435) disa naus kishin një rol të rëndësishëm.
  • Sipas disa kronistëve italianë, mbreti Alfonso Madhështori udhëtonte në një nau shumë të madhe të quajtur la Magnana apo Campo Retondo. Me gjasa bëhet fjalë për naun e madh të përmendur nga Melcior Miralles në vitin 1419, pronë e Campredó-s.
  • Sipas Melcior Miralles.

• 1458: Nau i Alfonso Madhështorit.
  • Dokumentohet një nau me përmasa të mëdha që ngec dhe fundoset në Napoli të njëjtën ditë me vdekjen e mbretit.

• 1463: Mbërrin në Barcelonë një nau veneciane rreth 1.7 tonë drith. kishte 1.500 fuçi. Vinte nga Flandra dhe udhëtonte nga Anglia për 14 ditë.

• 1464-1465: Benedetto Cotrugli, lindur në Raguza e funksionar i mbretit Alfonso Madhështori, qe autor i një traktati mbi lundrimin që konservohet në formë dorëshkrimi (transkriptuar nga Piero Falchetta). Për sa i përket nauve, Cotrugli tregonte për velat e tyre: vela e direkut të përparmë, vela kryesore dhe 4 erëpritëse, si dhe vela e pasme:

«Vela e pasme që përdorin në anije ka velën kryesore dhe katër erëpritëse, që duhet të kishte dy vela kryesore, njëra prej të cilave duhet të kishte edhe velën e pasme, vela e përparme, i kështjellës së prorit. Vela e përparme shërben për kthimin e anijes dhe daljen nga porti, dhe kur kapiteni do që anija të udhëtojë pak, edhe ndihmon që anija të lundrojë në drejtim të erës. Si dhe bëhet vela e përparme në mënyrën gagia përkundrejtë anijes ndihmohet të kryej më shumë lundrim. Dhe në anijet e mëdha bëjnë velën e pasme mbi kështjellën e pupës, dhe këto janë velat e anijeve.» — Benedetto Cotrugli: De Navigatione – Kapitulli X: Della ferrera della nave.

Në të njëjtën vepër shkruan për masat dhe format e naut dhe barinelave: «Anijet dhe naut kanë përmasa të orgazizuara gjeometrike, të cilat mjeshtrit nuk duhet ti injorojnë, as në përgjithësi as në veçanti. Nau duhet ta formojë strukturën si barinela, formë të cilën përdorin sot për të qenë 30 bokte, e cila është shumë e përshtatshme për gjatësi kallume 35 kubitë, gjatësi trupi nga skaji në skaj 33 kubitë, e hapur në kuvertë me gjerësi 28 pëllëmbë, direkët duhet të jenë sa e gjatë është kalluma e anijes, por barinelës i jepen direkë më të lartë për shkak të velaturës më madhështore dhe fasha të jashtme sa është trupi nga skaji në skaj, 43 kubitë. Lartësia deri në brez 8 pëllëmbë e 1/3; buzoni, d.m.th. ngritja e kuvertës dy pëllëmbë, karinaxo 11 pëllëmbë. Këto janë përmasat e barinelës me 40 bokte, që shkon shumë te bolina. Vela duhet të jetë ose antena e gjatë tre herë sa gjerësia e kuvertës, d.m.th. 87 pëllëmbë. Për të qenë të mëdha dhe të sheshta anijet duhet të mbahen më mirë në pupë se sa barinelat, por me bolinë janë të forta në maksimum ato që përdorin pak karinco, si Venecia edhe për të peshkuar se në hyrje të farit të [[Venecies nuk ka shumë thellësi në cektinat ranore, dhe këto kanë një timon pupe. Në Gjenovë ato që kalojnë një mijë bokte quhen nave de convento. Barinelat kanë trajtë biskajene dhe zakonisht bartin nga 50 deri në 60 rrema dhe duke u ndihmuar me rrema është një përparësi e madhe dhe maksimale në daljen nga portet.» — Benedetto Cotrugli: De Navigatione – Kapitulli XII. De Mesure delle Nave et Balonieri.

Rrethimi i Rodosit në 1480. Dy nau të dërguara nga Ferdinandi I i Napolit. Shihet ura plluskuese pjesërisht e shkatërruar.

• 1480: Rrethimi i Rodosit.
  • Dy nau valencianë, me kapitenë po ashtu valencianë, shkuan në ndihmë të Rodosit të dërguara nga mbreti i Napolit, Ferdinandi I.

• 1490-1497: Negrona, nau gjenovez prej 4000 boktesh.

• 1492: Nau Santa Maria e Kristofor Kolombit.

• 1506 Karraka.

• 1507: Nau i madh egjiptian "Mogarbina" e kapur nga Kalorësit Hospitaler.

• 1520: Shkatërrohet nau portugez Santa Catarina do Monte Sinai.

• 1570: Nau La Juliana.

Përshkrimi

Nau ishte një velierë me përmasa të mëdha (zhvendosje uji jo më të vogël se 500 tonë në fillim të shekullit të XVI dhe 600 tonë në fundin e tij, sipas dëshmisë së padre Fernando de Oliveiras, në veprën e tij Livro da Fábrica das Naus), me kështjella si në pror ashtu dhe në pupë, nga 2 deri në 4 direkë me dy ose tre rende velash të mbivendosura. Bordi nga niveli i ujit deri në kuvertë (opera morta) ishte shumë i lartë, me një trup të rrumbullakosur dhe kallumë të harkuar.

Konfiguracioni i saj bazik përbëhej nga një skelet me një raport gjatësie prej afërsisht tre, një direk dhe një velë të stërmadhe katërkëndore. Me kalimin e kohës shton elemente të përparuara në mënyrë domethënëse, kryesori i të cilëve do të ishte përfshirja e timotit me rremë të bishtit, që zëvendësoi timonin e përparmë.

Diferencat themelore të naut nga karraka pasuese qëndronin në zhvendosjen më të vogël, në volumetrinë më të vogël të kështjellave të prorit dhe pupës, në sistemin uniform të direkëve (me kosh vrojtimi të pranishëm vetëm në direkët kryesorë dhe të përparmë) dhe në përdorimin e velave latine vetëm për direkun e pasëm.

Nau dhe modelet e tij

Vizatim i një nau Nau nga koha e Dom Manuelit, shek. XV Riprodhim i një koge hanseatike, 1991, Kiel Nau portugez prej 800 tonësh e shek. të XV Nau Santa Maria e K. Kolombit, gravurë e Carlo Verardit, 1494 Skulpturë nau para shtëpisë së Kolombit në Valladolid Reliev i naut Santa Maria të Kolombit Riprodhim i naut të Kristofor Kolombit, Santa Maria, 2010 Reliev i naut Santa Maria të Kolombit Planimetria e naut të Vasco da Gamës prej 120 tonësh Riprodhim i një koge, 1990, Kiel Nau São Gabriel i Vasco da Gamës, gravurë e shek. të XVI Plani i naut São Gabriel të Vasco da Gamës Plani i naut São Gabriel të Vasco da Gamës Nau i Vasco da Gamës, São Rafael, që lundroi në v. 1497 Flota e Vasco da Gamës në 1497, dy nau e një karavelë, vizatim i shek. të XVI Flota e Vasco da Gamës në 1497 Flota e Pedro Alvares Cabral që zbuloi Brazilin në 1502, e përbërë prej nau dhe karavelash, ilustrim nga libri Livro das Armadas, rr. 1568 Armada Portugeze në 1507, nga Livro de Lisuarte de Abreu, 1565 Nau Flor de la Mar, me të cilën Affonso d'Albuquerque arriti Malakën në v. 1502 Hollësi nga "Livro de Lisuarte de Abreu", që e paraqet naun e R. Vaz Perreirës si një përbindësh detar, pjesë e Armadës Portugeze të v. 1520 Nau portugez, hollësi e një pikture të vitit 1520 Armada Portugeze në Sokotra, nau, galeon, karavelë vela katrore dhe galera, 1541 Nau portugez i paraqitur në një hartë të vitit 1565 Hollësi nga një hartë e Ortelius, anija e Magelanit, Victoria, 1590 Riprodhim i naut të Magelait Victoria, 1992 Nau portugez, shekulli XVI Anijet indiane që hasën portugezët në shek. e XVI: fusta, piroga, anije të Mekës dhe anije rume. Anijet port. ishin nau, karavela dhe karraka Riprodhim i nau gjigant portugez Madre de Deus, ndërtuar në Lisbonë në v. 1589 Dizajni i një nau në Dubrovnik, 2004 Riprodhim i një nau, 2006 Model i një nau portugez, në shkallën 1:30, 2017

Shiko edhe

• Epoka e zbulimeve
• Eksplorimet Detare Portugeze
• Epoka e Lundrimit me Vela
• Veliera
• Karavela
• Karraka
• Galeoni
• Zhvillimi Naval Iberik 1400-1600
• Shkenca Nautike Portugeze
• Zbulimi portugez i rrugës detare të Indisë
• Armadat Portugeze të Indisë
• Republikat Detare
• Historia e detarisë së lashtë
• Peripli
• Portolanët
• Historia Detare
• Marinat dhe anijet e lashta
• Fuqia Detare
• Thalasokracia
• Lundrimi përqark botës
• Lundrimi fenikas përqark Afrikës

Bibliografia

• João da Gama Pimentel Barata (1970). O Traçado das Naus e Galeões Portugueses de 1550-80 a 1640 (në portugalisht). Lisbonë, Coimbra: Junta de Inverstigações do Ultramar.
• Davide Bertolotti (1834). Viaggio nella Liguria marittima (në italisht). Tipografi Eredi Botta.
• Fernand Braudel (30 mars 2016). El Mediterráneo y el mundo mediterráneo en la época de Felipe II (në spanjisht). Vëll. Tomo 1. Fondo de Cultura Económica. ISBN 978-607-16-3460-3.
• Pedro Miguel Carbonell (1850). Antonio de Bofarull (red.). Crónica del rey de Aragón D. Pedro IV el Ceremonioso ó del Punyalet (në spanjisht). Përkthyer nga Antonio de Bofarull. Imprenta de Alberto Frexas. Marrë më 11 shtator 2024.
• Filipe Vieira de Castro; Tomás Vacas; Nuno Fonseca; T. A. Santos (2010). Reconstrução Virtual de Uma Nau Qinhentista (në portugalisht). Fundação para a Ciência e a Tecnologia; Universidade Técnica de Lisboa; Texas A&M University.
• Filipe Vieira de Castro; Nuno Fonseca; T. A. Santos (2006). Levantamento das características náuticas de uma Nau Quinhentista (në portugalisht). Universidade Técnica de Lisboa; Texas A&M University. ISBN 978-972-689-232-8.
• J. Comes; J. Puiggari (1878). Libre de algvnes coses asanyalades succehides en Barcelona y en altres parts (në spanjisht). La Renaixensa. Marrë më 12 shtator 2024.
• Benedetto Cotrugli (16 dhjetor 2009). "X. Della ferrea della nave". përmbledhur nga Piero Falchetta (red.). Il trattato 'De navigatione' di Benedetto Cotrugli (1464-1465) – Edizione commentate del ms. Schoenberg 473, con il testo del ms. 557 di Yale. Studi Veneziani (në italisht dhe latinisht). Vëll. 57. Fabrizio Serra Editore. fq. 128–30, 234–35. doi:10.1400/123689.
• Benedetto Cotrugli (16 dhjetor 2009). "XII. De Mesure delle Nave et Balonieri". përmbledhur nga Piero Falchetta (red.). Il trattato 'De navigatione' di Benedetto Cotrugli (1464-1465) – Edizione commentate del ms. Schoenberg 473, con il testo del ms. 557 di Yale. Studi Veneziani (në italisht dhe latinisht). Vëll. 57. Fabrizio Serra Editore. fq. 131–32, 235–36. doi:10.1400/123689.
• Geronymo Çurita (1610). G. Z. Castro; Juan Lanaja y Quartanet (red.). Anales de la Corona de Aragon. Compuestos por Geronymo Çurita, chronista de dicho reyno. Tomo primero -sexto!: Los cinco libros postreros de la primera parte de los Anales de la Corona de Aragon (në spanjisht). Vëll. 2. Colegio de San Vicente Ferrer. Marrë më 11 shtator 2024.
• J. Duclercq; F. A. F. T. de Reiffenberg (1823). Mémoires: Imprimés sur les manuscrits du roi. Collection de mémoires relatifs à l'histoire des Pays-Bas (në frëngjisht). Vëll. 2. A. Lacrosse. Marrë më 10 shtator 2024.
• Gaspar Escolano (1879). Décadas de la historia de la insigne y coronada ciudad y reino de Valencia: contiene esta decada curiosas generalidades de España y la historia de Valencia hasta el rey Don Pedro (në spanjisht). Vëll. 2. Libr. 9, 10. Terraza. Marrë më 9 shtator 2024.
• G. Da Frè (2016). I grandi condottieri del mare (në italisht). Newton Compton Editori. ISBN 978-88-541-9681-0. Marrë më 11 shtator 2024.
• Robert Gardiner; Richard W. Unger (1994). Cogs, Caravels, and Galleons: The Sailing Ship, 1000-1650 (në anglisht). Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-124-0.
• Peregrine Horden; Sharon Kinoshita (21 janar 2014). A Companion to Mediterranean History (në anglisht). Wiley. ISBN 978-1-118-51933-2.
• V. Hurtado; H. C. Hurtado; C. B. Gallart (2007). Els Mitjavila: una família de mercaders a la Barcelona del segle XIV. Textos i estudis de cultura catalana (në katalonisht). Publicacions de l'Abadia de Montserrat. ISBN 978-84-8415-945-2. Marrë më 12 shtator 2024.
• A. Jal (1842). Mémoires sur quelques documents génois relatifs aux deux croisades de Saint Louis et à d'autres événements maritimes qui intéressent la France; lu à l‛académie des inscriptions et belles-lettres, dans les séances des 11 et 18 février 1842: (Extrait des annales maritimes et coloniales, Mai 1842) (në frëngjisht). Impr. royal. Marrë më 12 shtator 2024.
• Jean de Joinville (1785). Mémoires du sire de Joinville, ou Histoire de S. Louis IX, écrite par Jean, sire de Joinville... enrichie de nouvelles observations et dissertations par Charles Du Fresne, sieur Du Cange... Collection universelle des mémoires particuliers relatifs à l'histoire de France (në frëngjisht). Vëll. 1. Bibliothèque jésuite des Fontaines. Marrë më 12 shtator 2024.
• Angus Konstam (2002). The History of Shipwrecks (në anglisht). Lyons Press. ISBN 1-58574-620-7.
• Mateu Rodrigo Lizondo (28 nëntor 2011). Melcior Miralles: Crònica i dietari del capellà d'Alfons el Magnànim. Fonts Històriques Valencianes (në katalonisht). Universitat de València. ISBN 978-84-370-8296-7. Marrë më 11 shtator 2024.
• Antonio de Capmany y de Montpalau (1779). "Libro Segundo, Capitulo II. De los armamentos navales de Barcelona, y de sus prerrogativas". Memorias historicas sobre la marina comercio y artes de la antigua ciudad de Barcelona: Publicadas por disposicion y a expensas de la Real junta y consulado de comercio de la misma ciudad (në spanjisht). Vëll. 1. Imprenta de D. Antonio de Sancha. fq. 105–122.
• Antonio de Capmany y de Montpalau, red. (1787). Ordenanzas de las armadas navales de la Corona de Aragon: aprobadas por el Rey D. Pedro IV. año de MCCCLIV ... (në spanjisht). Madrid: Imprenta Real.
• Lawrence V. Mott (janar 1997). The Development of the Rudder: A Technological Tale (në anglisht). Texas A&M University Press. ISBN 978-0-89096-723-2.
• Fernando Oliveira (2010). Filipe Vieira de Castro (red.). O Livro da Fábrica das naus no contexto da construção naval oceânica do século XVI (në portugalisht). Texas A&M University.
• R. Pellen; C. G. Turza (1993). Los milagros de Nuestra Señora de Berceo (c. 1255): Index (në spanjisht). ENS Editions. ISBN 978-2-902966-11-0.
• J. A. Planas; J. de Salazar Acha; F. B. Pimienta; Á. M. Medina; F. S. Bilbao; A. M. R. Cabieses; E. F. X. Vázquez; J. M. de Francisco Olmos; W. R. García; G. G. García (2015). La Orden de Malta en España (1113-2013). Colección Historia (në spanjisht). Vëll. 2. Sanz y Torres. ISBN 978-84-16466-06-1. Marrë më 11 shtator 2024.
• Isabel Romá Ribes (1984). "Muratori y Capmany: De la crítica erudita al analisis histórica". Pedralbes – Rebista d'Historia Moderna (në katalonisht). Universitat de Barcelona, Facultat de Geografia i Historia. 4: 161–86. GGKEY:HKFS24QWT7K.
• Marino Sanuto (1733). "Vitæ Ducum Venetorum – MCCCCXIIII, Tommaso Mocenigo, Doge LVIII". përmbledhur nga Ludovico Antonio Muratori (red.). Rerum italicarum scriptores ab anno aerae ... ad millesimum quingentesimum (në latinisht dhe italisht). Vëll. 25. Ex Typographia Societatis Palatinæ. fq. 885–966.
• L. M. Silva (2010). A Nau Catrineta e a História Trágico-Marítima: Lições de Liderança (në portugalisht). Centro Atlântico. ISBN 978-989-615-090-7.
• R. M. Torres; C. F. Duro (1892). La nao Santa María: memória de la Comisión arqueológica ejecutiva (në spanjisht). Comisión Arqueológica Ejecutiva. El Progreso editorial. Marrë më 12 shtator 2024.
• Anna Unali (2007). "2. Las embarcaciones y el personal del arsenal". Marineros, piratas y corsarios catalanes en la Baja Edad Media (në spanjisht). Editorial Renacimiento. fq. 35–62. ISBN 978-84-8472-237-3.</ref>
• J. Veny; À. Massip (2013). Scripta mallorquina. Biblioteca de dialectologia i sociolingüística (në katalonisht). Vëll. 1. Institut d'estudis catalans, Secció Filològica. ISBN 978-84-9965-183-5. Marrë më 11 shtator 2024.

Lidhje të jashtme

• Museu da Marinha, fac-similes, Portugalisht: {{{1}}}