Omertà
Omertà është një kod heshtjeje dhe kod nderi dhe sjelljeje në Italinë Jugore që i kushton rëndësi heshtjes përballë pyetjeve nga autoritetet ose të huajt; mosbashkëpunimi me autoritetet, qeverinë ose të huajt, veçanërisht gjatë hetimeve penale; dhe injorimi me dashje dhe përgjithësisht shmangia e ndërhyrjes në aktivitetet e paligjshme të të tjerëve (d.m.th., mos kontaktimi me organet e zbatimit të ligjit ose autoritetet kur dikush është në dijeni, dëshmitar apo edhe viktimë e krimeve të caktuara). Filloi dhe mbetet e zakonshme në Italinë Jugore, ku banditizmi ose brigandazhi dhe organizatat kriminale të tipit mafioz (si Camorra, Cosa Nostra, 'Ndrangheta, Sacra Corona Unita dhe Società foggiana) kanë qenë prej kohësh të forta. Kode të ngjashme janë gjithashtu të rrënjosura thellë në zona të tjera të Mesdheut, duke përfshirë Maltën, Kretën në Greqi,[1] dhe Korsikën, të cilat të gjitha ndajnë një kulturë të përbashkët ose të ngjashme historike me Italinë Jugore.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Omertà është një kod heshtjeje, sipas një prej studiuesve të parë të mafias Antonio Cutrera, një ish-oficer i sigurisë publike. Ai vulos buzët e njerëzve edhe në mbrojtjen e tyre dhe madje edhe kur i akuzuari është i pafajshëm për krimet e akuzuara. Cutrera citoi një thënie vendase e cila u shqiptua për herë të parë (siç thotë legjenda) nga një i plagosur sulmuesit të tij: "Nëse jetoj, do të të vras. Nëse vdes, të fal."[2]
Siçilianët e miratuan kodin shumë kohë përpara shfaqjes së Cosa Nostra dhe ai mund të jetë ndikuar shumë nga shekujt e shtypjes shtetërore dhe dominimit të huaj. Ajo është vërejtur të paktën që në shekullin e 16-të si një mënyrë për të kundërshtuar sundimin spanjoll.[3]
Mafiozi italo-amerikan Joseph Valachi e theu kodin omertà në vitin 1963, kur foli publikisht për ekzistencën e mafies dhe dëshmoi para një komiteti të Senatit të Shteteve të Bashkuara. Ai u bë i pari në historinë moderne të mafies italo-amerikane që thyente betimin e tij të gjakut.[4][5] Në Siçili, fenomeni i pentito (italisht ai që është penduar) theu omertà.
Ndër pentiti mafioz më të famshëm është Tommaso Buscetta, dëshmitari i parë i rëndësishëm në Itali, i cili ndihmoi prokurorin Giovanni Falcone për të kuptuar punën e brendshme të Cosa Nostra dhe përshkroi Komisionin e Mafias Siçiliane ose Cupola, udhëheqjen e mafies siciliane. Një paraardhës, Leonardo Vitale, i cili u dorëzua në polici në 1973, u gjykua i sëmurë mendor dhe kështu dëshmia e tij çoi në dënimin vetëm të tij dhe xhaxhait të tij.[6]
Në kulturën popullore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Mario Puzo shkroi romane bazuar në parimet e omertà dhe Cosa Nostra. Veprat e tij më të njohura në këtë drejtim janë trilogjia The Godfather (1969), The Sicilian (1984), dhe Omertà (2000).[7]
Videoloja e vitit 2010 Fallout: New Vegas përmban një fis gangsterësh të quajtur Omertas. Videoloja e vitit 2002 Mafia e emërton kapitullin e dhjetë të fushatës së saj "Omerta".
Grupi suedez i metalit Katatonia publikoi një këngë të titulluar "Omerta" në albumin e tyre të vitit 2003 Viva Emptiness, duke detajuar vrasjen imagjinare të një informatori mafioz që kishte thyer omertà. Grupi amerikan i metalit të rëndë Lamb of God lëshoi gjithashtu një këngë të titulluar "Omerta" nga albumi i tyre i tretë në studio Ashes of the Wake (2004), i cili fillon me këngëtarin kryesor Randy Blythe duke kryer një përshkrim të folur të omertà.
Në vitin 2019, reperi kanadez Drake publikoi një këngë të quajtur "Omertà" në shfaqjen e zgjeruar The Best in the World Pack.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Michael, Herzfeld (2004). The Body Impolitic: Artisans and Artifice in the Global Hierarchy of Value (në anglisht). Chicago and London: The University of Chicago Press. ISBN 0-226-32913-5.
- ^ Antonio Cutrera, La mafia e i mafiosi, Reber, Palermo: 1900, p. 27 (reprinted by Arnaldo Forni Editore, Sala Bolognese 1984, ISBN 88-271-2487-X), quoted in Nelli, The Business of Crime, pp. 13–14
- ^ "Know Italy Travel Guide & Places to Go" (në anglisht). Knowital.
- ^ Killers in Prison Arkivuar 2012-07-09 tek Archive.today, Time, October 4, 1963
- ^ "The Smell of It" Arkivuar 2012-07-09 tek Archive.today, Time, October 11, 1963
- ^ Suro, Roberto (1986-05-18). "Sicily and the Mafia". The New York Times (në anglishte amerikane). ISSN 0362-4331. Marrë më 2020-02-09.
- ^ Puzo, Mario (2000). Omerta. Mario Puzo's Mafia (në anglisht). New York: Random House. ISBN 978-0375502545. OCLC 1031631136.