Oso Kuka

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Osman agë Kuka
U lind në1812 ose 1820
Shkodër, Perandoria Osmane
Vdiq12 qershor 1861
Vranjina, Perandoria Osmane
KombësiaShqiptar
Emrat e tjerëOso Kuka
Shtetësiaosman
ProfesioniUshtarak
OrganizataUshtria osmane
Njohur përQëndresa në kullën e Vraninës

Osman Bejtullah agë Kuka i njohur më shumë si Oso Kuka (1812 ose 1820 – 12 qershor 1861) ka qenë një kapiten i rojeve të kufirit osmano-malazez. Mes konflikteve të shpeshta mes Perandorisë Osmane dhe Malit të Zi në shek. XIX, I rrethuar nga ushtarë malazezë në një kullë në ishullin Vraninë, ai e hodhi në erë atë duke vrarë veten dhe shumë nga ushtarët malazezë. Në dekadat në vijim, ai u bë një figurë tubuese e lëvizjes për pavarësinë shqiptare dhe një personazh shumë i njohur i veprave të rëndësishme në letërsinë shqipe.

Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

U lind në Shkodër, rreth vitit 1812[1][2] (1820[3]) në gjirin e një familjeje timarlinjsh me origjinë të hershme nga Kukësi. Shtëpia e Kukajve bëhet e njohur me Ibrahim Kukën, gjyshin e Osos, i cili më 1802 (1217 H) pajiset me një timar për shërbimet ushtarake, të ardhurat e të cilit i nxirrte në natyrë nga fshatarët e katundeve Mes, Egërç, Lopç të Rranxave të Mbishkodrës. Në bazë të dekreteve sulltanore, Ibrahimi emërohet qetëhyda i kalasë, gradë që krahasohej me ndihmës-komandant ose intendent.

Me vdekjen e Ibrahimit, timari i lartpërmendur më 1815 (1231 H) iu përcoll të birit, Jusuf agë Kukës, i cili gëzoi edhe gradën e qetëhydasë mbi rezervistët që shërbenin në kala.

U lind afërsisht më 1812 në Shkodër, i biri i Bejtullah agë Kukës, ndër oborrtarët Vezirit Mustafa Pashës. Të dhënat popullore tregojnë se vezirët Bushatlinj, Kukejt i kanë mbajtë për bajraktarë të vet. Jusuf agë Kuka i dytë, vëllai i Osos, në salnamenë e vilajetit të Shkodrës më 1897, figuron se ka qenë bylykbash i maleve Reç e Lohe.

Osoja krejt rininë e tij, për 27 vite, e kaloi rrugëve të kurbetit në Anadoll, Tarabulluz, Halep e mandej edhe nëpër Rumeli. Së fundi përshkoi Dibrën dhe disa vise të tjera shqiptare. Më 1859 Osoja kishte marrë gradën jysbash (kapiten) me detyrë komandant i rojeve kufitare në kohën e valiut Abdi pashë Çekrezi. Detyrë kjo që iu ngarkua me propozimin e Hodo beg Sokolit, asokohe komandant xhandarmërie.[1] Post-roja e rojes kufitare ishte në ishullin e Vraninës, në veri të liqenit të Shkodrës. Duke pasur në sfond Luftën e Kërnicës[4] dhe për shkak të një fërkimi me banorët e Liubotinës, liubotinasit dhe çeta të tjera malazeze ia mësyen ishullit të Vraninës, ku Osoja qe vendosur me rojet e tij.[1] Qëndrestarët mbajtën pozicionet e tyre deri kur u rrethuan krejtësisht nga malazezët dhe u plagosën një-nga-një, më pas u strehuan në xhebehane (depoja e municioneve), ku Osoja vendosi të hidhej në me 24 bashkëluftëtarët e tij dhe malazezët rrethues[3] mëngjesin e një dite qershori.[1] ndër emrat e 24 bashkëluftëtarëve dihet nipi i Osos, Salë Behri, Met Golemi, Met Beqja, Ibrahim Kopliku, Pjetër Berisha, Isuf Bushati, Met Vela, Sadik Lapi, Zylfo ..., Nuzi ..., Mahmud Zyberi; të tjerëve nuk iu dihen emrat, tre a katër prej këtyre të fundit ishin toskë e Pjetri ishte shërbëtor i Osos.[5]

Reagimi i valiut Abdi pashë Çekrezit qe i ngathtë, duke organizuar dhe dërguar 5-600 vullnetarë në kullën e Maksudit vetëm pas shpërthimit të Vraninës. Pas reagimeve të qytetarëve, Porta e Lartë largoi valiun nga detyra e tij dhe solli komisar të jashtëzakonshëm me kompetenca të plota intelektualin Ahmed Xhevdet Pashën.[6]

Banesa e Oso Kukës

Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Për bëmën e tij, Kukës iu kushtuan këngë popullore, radhitur së pari më 1898 në të përkohshmen La Nazione Albanese të Anselmo Lorekios më 1898,[7] më tej Nasuf Dizdari më 1901 tek Albania e Konicës,[6] nga Kasem Taipi te "Zane popullore" si dhe nga Hamdi Bushati te Shkodra dhe motet,[1] duke i dhënë vëmendje edhe historianët Sulejman Kylçe dhe Ligor Mile.[6] Ndër portretizimet më me rëndësi është ai i bërë nga atë Gjergj Fishta në veprën epike Lahuta e Malcís, ku të shkuarit në luftë të Osos dhe vdekja e tij përbëjnë atë që quhet "cikli i Oso Kukës" me 5 këngë.[8] Në këngën popullore të njohur Oso Kuka e quan veten Shkodran, por poeti te Lahuta e paraqet si hero që i krenohet Knjazit porsi shqiptar.[9] Ndre Zadeja ka shkruar edhe një melodramë të titulluar Oso Kuka, bazuar në jetën e tij.[10]

Për krijimtarinë popullore Meyer shkroi në Albanische Forschungen më 1897.[7] Më 1921 Zef Mark Harapi shkroi dramën "Trimnija e Oso Kukës", e cila u vendos në skenë nga aktorët amatorë të shoqërisë kulturore "Bogdani" në Shkodër.[11] Më 1990 shkrimtari Sulejman Krasniqi i kushtoi figurës së tij një roman historik, botuar në Lubjanë.[12]

Më 1923-shin Avni Rustemi e përmend emrin e Oso Kukës në një thirrje që ua drejton autorëve të shoqërisë "Bashkimi".[7]

Malazezët vendin e hedhur në erë e identifikojnë kulla e Oso Kukës, ndërsa tek shtëpia e Kukajve në Shkodër është Muzeu historik i qytetit.[3]

Frazeologji[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në Shkodër, për ndokënd që nuk del nga shtëpia përdoret shprehja "asht ndry si Oso Kuka".[13]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b c d e Bushati, Hamdi (1998). Shkodra dhe motet. Vëll. 1. Shkodër: Idromeno. fq. 510–514. OCLC 645720493.
  2. ^ A.J. (janar 1921). "Oso Kuka" (PDF). bksh.al. Agimi V. I, nr. 9.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  3. ^ a b c Elsie, Robert (2013). "A Biographical Dictionary of Albanian History" (në anglisht). I.B.Tauris. fq. 263. ISBN 9781780764313.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  4. ^ Ermenji, Abas (2009). Vendi që zë Skenderbeu në historinë e Shqipërisë. Lulu.com. ISBN 9781409265948.
  5. ^ Bushati, Hamdi (1 qershor 1927). "Copa historije: Oso Kuka" (PDF). bksh.al. Diturija v. 2, nr. 8. fq. 202.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  6. ^ a b c Shpuza, Gazmend (1998) [22-23 qershor 1995]. "Shkodra më 1861". Shkodra në shekuj: seminari i dytë ndërkombëtar. 1: 33.
  7. ^ a b c Kali, Idriz (24 janar 1996). "Oso Kuka - hero me vulën e popullit, jo të qeverive". shqiperia.com. Rilindja. - Nr. 809. fq. 12.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  8. ^ Elsie, Robert (2006-01-08). Albanian Literature: A Short History (në anglisht). I.B.Tauris. fq. 123. ISBN 9781845110314. Marrë më 28 janar 2013.
  9. ^ VA (1942). "Kundrime Letrare". bibliotekashkoder.com. Hylli i Dritës vj. XVIII nr. 11-12. fq. 483.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  10. ^ Banham, Martin edt (1995). The Cambridge Guide to Theatre (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 14. ISBN 978-0-521-43437-9.
  11. ^ "Rrokull Shqypnís" (PDF). bksh.al. Agimi nr. 8, vj. III. dhjetor 1921. fq. 159.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  12. ^ Mustafa, Albert (20 janar 2022). "Raport histori-letërsi në romanet e Sulejman Krasniqit". epokaere.com. Marrë më 22 shkurt 2022.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  13. ^ Baxhaku, Fatos (8 gusht 2012). "Disa shkodranë me fustanellë". gazeta-shqip.com. Shqip.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Oso_Kuka&oldid=2550284"