Oso Kuka

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Jump to navigation Jump to search
Osman agë Kuka
Lindi më 1812 ose 1820
Vendlindja Shkodër, Perandoria Osmane
Vdiq më 1862
Vendvdekja Vranjina, Perandoria Osmane
Emër tjetër Oso Kuka
Kombësia Shqiptar
Profesioni Ushtarak

Osman Bejtullah agë Kuka i njohur më shumë si Oso Kuka (1812 ose 1820–1862) ka qenë një kapiten i rojeve të kufirit osmano-malazez. Mes konflikteve të shpeshta mes Perandorisë Osmane dhe Malit të Zi në shek. XIX, vdes duke hedhur veten në erë i rrethuar nga malaziasit.

Për bëmën e tij iu këndua kënga që frymëzoi edhe vepra letrare: vepra Lahuta e Malcís e P. Gjergj Fishtës e trajton në atë që quhet "cikli i Oso Kukës".

Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

U lind në Shkodër, rreth vitit 1812[1][2] (1820[3]) në gjirin e një familjeje timarlinjsh me origjinë të hershme nga Kukësi. Shtëpia e Kukejve bëhet e njohur me Ibrahim Kuken, gjyshin e Osos, i cili më 1802 (1217 hixhri) pajiset me një timar për shërbimet ushtarake, të ardhurat e të cilit i nxirrte në natyrë nga fshatarët e katundeve Mes, Egërç, Lopç të Rranxave të Mbishkodrës. Në bazë të dekreteve sulltanore, Ibrahimi emërohet qetëhyda i kalasë, gradë që krahasohej me ndihmës-komandant ose intendent.

Me vdekjen e Ibrahimit, timari i lartpërmendur më 1815 (1231 hixhri) iu përcoll të birit, Jusuf agë Kukës, i cili gëzoi edhe gradën e qetëhydasë mbi rezervistët që shërbenin në kala.

U lind afërsisht më 1812 në Shkodër, i biri i Bejtullah agë Kukës, ndër oborrtarët Vezirit Mustafa Pashës. Të dhënat popullore tregojnë se vezirët Bushatlinj, Kukejt i kanë mbajtë për bajraktarë të vet. Jusuf agë Kuka i dytë, vëllai i Osos, në salnamenë e vilajetit të Shkodrës më 1897, figuron se ka qenë bylykbash i maleve Reç e Lohe.

Osoja krejt rininë e tij, për 27 vite, e kaloi rrugëve të kurbetit në Anadoll, Tarabulluz, Halep e mandej edhe nëpër Rumeli. Së fundi përshkoi Dibrën dhe disa vise të tjera shqiptare. Më 1859 Osoja kishte marrë gradën jysbash (kapiten) me detyrë komandant i rojeve kufitare në kohën e valiut Abdi pashë Çekrezi. Detyrë kjo që iu ngarkua me propozimin e Hodo beg Sokolit, asokohe komandant xhandarmërie.[1] Post-roja e rojes kufitare ishte në ishullin e Vraninës, në veri të liqenit të Shkodrës. Duke pasur në sfond Luftën e Kërnicës[4] dhe për shkak të një fërkimi me banorët e Liubotinës, liubotinasit dhe çeta të tjera malazeze ia mësyen ishullit të Vraninës, ku Osoja qe vendosur me rojet e tij.[1] Qëndrestarët mbajtën pozicionet e tyre deri kur u rrethuan krejtësisht nga malazezët dhe u plagosën një-nga-një, më pas u strehuan në xhebehane (depoja e municioneve), ku Osoja vendosi të hidhej në me 24 bashkëluftëtarët e tij dhe malazezët rrethues[3] mëngjesin e një dite qershori.[1] ndër emrat e 24 bashkëluftëtarëve dihet nipi i Osos, Salë Behri, Met Golemi, Met Beqja, Ibrahim Kopliku, Pjetër Berisha, Isuf Bushati, Met Vela, Sadik Lapi, Zylfo ..., Nuzi ..., Mahmud Zyberi; të tjerëve nuk iu dihen emrat, tre a katër prej këtyre të fundit ishin toskë e Pjetri ishte shërbëtor i Osos.[5]

Trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Për bëmën e tij, Kukës iu kushtuan këngë popullore, radhitur së pari më 1898 në të përkohshmen La Nazione Albanese të Anselmo Lorekios më 1898[6] dhe më tej nga Kasem Taipi te "Zane popullore" ashtu edhe nga Hamdi Bushati te "Shkodra dhe motet".[1] Ndër portretizimet më me rëndësi është ai i bërë nga P. Gjergj Fishta në veprën epike Lahuta e Malcís, ku të shkuarit në luftë të Osos dhe vdekja e tij përbëjnë atë që quhet "cikli i Oso Kukës" me 5 këngë.[7] Në këngën popullore të njohur Oso Kuka e quan veten Shkodran, por poeti te Lahuta e paraqet si hero që i krenohet Knjazit porsi shqiptar.[8]

Për krijimtarinë popullore G. Meyer shkroi në Albanische Forschungen më 1897.[6] Më 1921 Zef Mark Harapi shkroi dramën "Trimnija e Oso Kukës", e cila u vendos në skenë nga aktorët amatorë të shoqërisë kulturore "Bogdani" në Shkodër.[9]

Më 1923-shin Avni Rustemi e përmend emrin e Oso Kukës në një thirrje që ua drejton autorëve të shoqërisë "Bashkimi".[6]

Malazezët vendin e hedhur në erë e identifikojnë kulla e Oso Kukës, ndërsa tek shtëpia e Kukejve në Shkodër është Muzeu historik i qytetit.[3]

Frazeologji[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në Shkodër, për ndokënd që nuk del nga shtëpia përdoret shprehja "asht ndry si Oso Kuka".[10]

Referimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ a b c d e Bushati, Hamdi (1998). Shkodra dhe motet v. I. Shkodër: Idromeno. ff. 510–514. OCLC 645720493. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ A.J. (janar 1921). "Oso Kuka" (PDF). bksh.al. Agimi V. I, nr. 9. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b c Elsie, Robert (2013). "A Biographical Dictionary of Albanian History". I.B.Tauris. f. 263. ISBN 9781780764313. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Ermenji, Abas (2009). Vendi që zë Skenderbeu në historinë e Shqipërisë. Lulu.com. ISBN 9781409265948. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Bushati, Hamdi (1 qershor 1927). "Copa historije: Oso Kuka" (PDF). bksh.al. Diturija v. 2, nr. 8. f. 202. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b c Kali, Idriz (24 janar 1996). "Oso Kuka - hero me vulën e popullit, jo të qeverive". shqiperia.com. Rilindja. - Nr. 809. f. 12. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Elsie, Robert (8 janar 2006). Albanian Literature: A Short History. I.B.Tauris. f. 123. ISBN 9781845110314. Marrë më 28 janar 2013. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ VA (1942). "Kundrime Letrare". bibliotekashkoder.com. Hylli i Dritës vj. XVIII nr. 11-12. f. 483. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "Rrokull Shqypnís" (PDF). bksh.al. Agimi nr. 8, vj. III. dhjetor 1921. f. 159. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Baxhaku, Fatos (8 gusht 2012). "Disa shkodranë me fustanellë". gazeta-shqip.com. Shqip. Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Oso_Kuka&oldid=2050968"