Përdoruesi:Bionelda Skonja
-
Mati
Një shtrirje në rrethin e Matit
Mati shtrihet ne pjesen qendrore te Shqiperise. Siperfaqja e rrethit eshte 997 km katrore.
Popullsia arrin ne 70 mije banore. Pefshihen kater qytete. Burreli, Klosi, Ulza dhe Shkopeti si dhe 72 fshatra.
Dendesia e popullsise eshte 69 banore per km katrore.
Ne qytet banojne 17% e popullsise ndersa pjesa tjeter banon ne fshat.Kufiri natyror i Matit fillon nga lindja me malin e Dejes, zbret ne Qafe-Murre pastaj ngjitet neper majat e maleve te Balgjajt., Q rradhiten ne drejtim te jugut, per te zbritur ne Qafe te Buallit, pastaj me ne jug kufizohet me malesine e Martaneshit duke u ndare nga rrethi i Dibres dhe Bulqizes.
Nga ketej kufiri vijon ne Malin me Gropa per te zbritur ne qafen e Murrizes, vazhdon me tej duke u ndare me rrethin e Tiranes, zbret ne Qafe Shtame, per tu ngjitur ne drejtim te veriperendimit ne vargmalet e Skenderbeut, ku kufiri ndahet me rrethin e Krujes, vazhdon me Qafen e Belegut dhe perfundon ne gryken e Shkopetit, Q ndan Matin me rrethin e Kurbinit.
Ndersa nga ana veriperendimore kufizohet me malet Kulmi i Dervenit, vazhdon nga ana e veriut me kodrat e Prosekut, ku terrenet jane me te hapura dhe me te kalueshme, pastaj kufiri mbyllet per tu ndare me rrethin e Mirdites.
Mati gjendet midis korrdinatave gjeografike 41o e 26 ` dhe 41o e 47`, gjeresi veriore dhe 19o e 52` dhe 20o e14` gjeresi lindore
Ulez Shkopet eshte vendi ku jane krijuar kanionet me te thelle e me te rendesishme ne Shqiperi.
Tipike per keto ngushtime eshte Gryka e Shkopetit(40 metra) disa metra e thelle e care nga lumi Mat para se te dale ne fushe.
Rilievi ngrihte mbi nivelin e detit ne lartesine me te madhe 2246 metra Q eshte Maja e Dejes.
Dallohen kater nivele tarracore, Q perbejne gropen e Matit nga Klosi deri ne Ulez. Ne njeren nga keto tarraca lumore eshte vendosur qyteti i Burrelit
Klima ne luginen e Matit eshte afersisht si mesatare e klimes ne gjithe Shqiperise, Q lidhet me brezin e klimes mesdhetare e cila karakterizohet nga vera e nxhete dhe e thate me shkelqim te madh te diellit dhe nga dimri relativisht i bute ne lugine dhe disi i ashper ne brezin malore.
Temperatura mesatare vjetore ne Luginen e Matit eshte afro 14 grade celsius ne ditet me te nxehta te korrikut arrin 38 grade.
Muaji me i ngrohte eshte korriku me temp. Mesatare 24 grade, ndersa me i ftohti eshte janari me temp, mesatare +4 deri 0 grade celsius.
Ditet me diell zene 88-90% te diteve te vitit.
Popullsia
Kerkimet me te reja arkeologjike, kane zbuluar gjurmet materiale te popullimit te kesaj treve qysh nga periudha e e palolitit te mesem ne neolit e me pas.
Deshmi per kete jane studimet e bera ne Shpellat e Blazit ne Bruc. Lugina e Matit del te kete qene e populluar vazhdimisht ne periudhat historike. Ne periudhen e hekurit deshmohet nga kerkimet, sidomos nga inventari i gjetur ne varret e asaj kohe, se kjo treve banohej nga fiset ilire e konkretisht nga Pirustet.
Pirustet i bene balle invazionit Romak per shume vite me rradhe deri ne shekullin e dyte te eres sone.
Thuhet se pas pushtimit te Ilirise qendrat e medha te banuara qytetare, sidomos ne bregdet, u romanizouan gati plotesisht, por ndryshe qendronte puna ne brendesi te vendit, ne Luguniat e banuara ne thellesi te maleve sic ishte pershembull Lugina e Matit e vendbanimet malore ne Mirdite, Puke, Diber e me ne veri. Ketej banoret vazhduan te flisnin gjuhen e tyr, respektonin hyjniite e tyre dhe varrosnin te vdekurit sipas menyres se tyre te lashte tradicionale, punonin token si dikur, ruajten veshjet dhe emrat e efemijeve, respektonin doket dhe zakonet e tyre.
Defteri syret i esami Vilajet Dibra i vitit 1467 jep te dhena te perhershme per numerimin e popullsise se Matit.