Plisi (lashtësi)

Plisi (greqisht: πῖλος – pilos, i njohur edhe si pilleus ose pilleum në latinisht), i quajtur ndryshe edhe qeleshe apo kësulë e bardhë, e ka origjinën nga Persia. Pas pushtimit persian të Greqisë në shek. V pr.e.s, plisi u fut në përdorim edhe në Greqinë e lashtë dhe rajonet përreth, prandaj gjejmë disa figura kryesisht mitologjike greke me plis, por këto janë shumë të pakta (Këta janë vetëm Hefesti dhe Odiseu i njohur te romakët si Uliks).^[1] Në Romën e Lashtë e përdornin më shumë skllevërit kur fitonin lirinë.^[2]

Duke qenë se Perandoria Osmane trashëgoi shumë nga kultura persiane, nuk shpëtoi as plisi të cilin turqit e adoptuan dhe e sollën edhe në Shqipëri e në Ballkan gjatë sundimit të tyre të gjatë.

Qelesheja apo plisi vazhdon të përdoret nga shqiptarët dhe është një pjesë shumë e zakonshme e kostumit dhe veshjes kombëtare të shqiptarëve në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe në të gjithë vendet e mërgatës. Nuk ka prova nëse ilirët kanë përdorur plis, as te arvanitasit nuk paraqitet një kësulë e tillë, prandaj kjo është bërë pjesë e shqiptarëve më shumë 200 vitet e fundit. Disa nacionalistë shqiptarë, pa shkollim përkatës, i japin simbolikë të veçantë, sikur ai përfaqëson vezën kozmike, mirëpo asnjë autor antik nuk e thotë këtë. Plisi te shqiptarët përdorej më shumë për shtresat e ulëta dhe zakonisht deri vonë shoqërohej me çallmë osmane. Shtresat e larta mbanin më shumë kësula të kuqe e të zeza të quajtura fez.

Plisin mund ta gjejmë sot të përdorur edhe nga popullsia e Lorestanit në Iran, në Turqi, Kurdistan, Arabi, Izrael, etj.

Nga ana etimologjike fjala plis rrjedh nga italishtja mesjetare 'pelis', peli+s, ku vetë fjala "pelli" ne italisht ka kuptimin qime (lesh). Prej të njëjtës rrënjë rrjedh dhe fjala italiane cappelli (flokë apo lesht e kokës), apo peliçe.^[3] Po ashtu edhe fjalën qeleshe orientalisti Tahir Dizdari na e nxjer me origjinë turke kelesh që rrjedh nga rrënja persiane 'kel' që ka kuptimin 'qeros', dhe vërtetë plisi duket si një kokë pa flokë, tullace.^[4]