Pula Arena

Pula Arena i njohur edhe si Amfiteatri në Pula është monumenti më i madh dhe më i ruajtur i arkitekturës antike në Kroaci . Duke e krahasuar atë me më shumë se 200 amfiteatro romake, manteli i amfiteatrit të Pulës me katër kulla shkallësh është shembulli më i ruajtur dhe i rrallë i zgjidhjeve unike teknike dhe teknologjike. Për nga përmasat, ai renditet i 6-ti ndër amfiteatrot romake në botë dhe është i vetmi në botë, tre rendet arkitekturore romake të të cilit janë ruajtur plotësisht. Amfiteatri Pula është vendosur pranë Koloseut në Romë, Arena në Verona, amfiteatri në Pompei, Nimes dhe Arles në Francë dhe El Jem në Tunizi. Është për t'u habitur që Arena, si një thesar kulturor i padiskutueshëm i Kroacisë dhe botës, nuk është ende në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s . Kroacia nominoi Arenën dy herë për Listën dhe më pas tërhoqi kandidaturën.

Arena zbukuron (së bashku me planimetrinë e Motovun) anën e pasme të kartëmonedhës 10 kuna .

Përshkrimi i ndërtesës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Veshja e murit me hapje të mëdha gjysmërrethore është prej guri gëlqeror lokal. Pjesët e brendshme të themelit, të cilat nuk dukeshin, si dhe muret e korridoreve të brendshme teknike, kalimet dhe shkallët, ishin ndërtuar me gurë të vegjël të lidhur me suva, me sipërfaqe të suvatuar. Guri për ndërtimin e amfiteatrit u dërgua në kantierin e ndërtimit nga guroret përreth Pulës, të cilat ishin pikërisht pranë bregut të detit, sepse ishte më e lehtë të transportoheshin blloqet e mëdha për ndërtimin e auditorit impozant dhe mantelit të jashtëm. e cila është ruajtur deri më sot, nga deti deri në portin e Pulës . Rreth Pulës ka disa gurore, por më i famshmi është Vingurani, i cili njihet edhe sot me emrin Shpella Romane .

Ndërtesë jashtëzakonisht e rregullt gjeometrikisht, ka pamje eliptike me gjatësi 132,45 m (bosht më i gjatë), gjerësi 105,10 m (bosht më i shkurtër) dhe lartësi në anën e detit deri në 32 metra. Për hir të thjeshtimit dhe stabilitetit, pjesa lindore e strukturës me vetëm dy kate është vendosur në një lartësi natyrore. Pjesa perëndimore e amfiteatrit, me pamje nga deti, është e ndërtuar në tre kate. Qendra e amfiteatrit është një fushë luftimi ose arenë me përmasa 67,90 x 41,60 m dhe ndahej nga zona e spektatorit me një kanal 1,16 m të gjerë të mbuluar me panele. Vetë arena kishte qasje përmes dy hyrjeve kryesore në drejtim të boshtit të saj më të gjatë dhe disa hyrjeve anësore. Emri arena vjen nga latinishtja haren = rërë, sepse në kohën romake spërkatej me rërë, e cila përdorej edhe për të mbuluar gjurmët e gjakut të njerëzve dhe kafshëve pas çdo lufte.

Zona e spektatorëve ndodhej mbi vetë arenën dhe zgjerohej si një gyp elipsoidal në rreshta koncentrikë të shkallëzuar të sediljeve prej guri. Dyshemetë lidheshin me shkallë. Hapësira për spektatorë (cavea) ishte e mbuluar me pëlhurë ose velaria dhe mund të strehonte rreth 23.000 spektatorë, të cilët mund të shikonin luftime gladiatorësh dhe të ngjashme dhe shpesh skena gjakatare me bisha nga shkallët që rrethonin të gjithë zonën qendrore të sheshtë - arenën.

Gjithsej 15 pasazhe të çonin në amfiteatër. Në katër kullat në fasadën e jashtme, kishte shkallë të dyfishta që të çonin në katet e sipërme. Secila prej katër kullave kishte nga dy rezervuarë uji dhe pajisje për spërkatjen e ujit aromatike rreth auditorit. Nën arenën në drejtim të boshtit të saj më të gjatë ndodhej një dhomë, tavani i së cilës mbështetej në kolona dhe pilastra dhe ku ishin vendosur pajisjet për rregullimin e skenës . Nën arenën ishte një sistem kanalesh për grumbullimin e ujit që derdhej në det . Gjithashtu u gjetën mbetjet e një korridori që të çonte në verilindje, i cili ndoshta lidhte amfiteatrin me ndërtesën e gladiatorëve që ndodhej në afërsi të tij, mbetjet e të cilit nuk u gjetën.

Dhomat për kafshët ndodheshin në skajet e dhomës nëntokësore të amfiteatrit, e cila shtrihej përgjatë aksit më të madh të amfiteatrit në drejtimin veri-jug. Dhomat e kafshëve lidheshin me një kalim në dhomën qendrore të nëndheshme. Pranë atriumit të shtruar në anën jugore të amfiteatrit ndodhej një vend i vogël dhe faltorja e perëndeshës Nemesis . Salla e ceremonive ndodhej në skajin perëndimor dhe aksesohej nga dy hyrje në anën e detit përmes një korridori të ngushtë me hark. Në të dy anët e sallës së ceremonive kishte salla nderi dhe përballë të gjithave, pranë murit të brendshëm mbajtës të tarracës, kishte një faltore të vogël, me shumë gjasa kushtuar Mithras.

Për shkak të specifikës së ndërtimit, Amfiteatri i Pulës mund të përdoret për të studiuar mënyrat dhe metodat tradicionale të ndërtimit në antikitet, gjë që e bën atë unik dhe dukshëm të ndryshëm nga të tjerët në botë. Veçanërisht bien në sy suportet që përdoreshin për mbulimin e amfiteatrit me velarium, të cilat mbronin spektatorët nga shiu dhe dielli, gjë që vërtetohet nga elementët e konstruksionit të ruajtur rrallë në shembullin e Pulës.

Legjenda e ndërtimit të Arenës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në kohët e lashta, Istria ishte e banuar me vila (zana). Natën ato kërcenin nëpër livadhe dhe pyje, ndonjëherë u shfaqeshin njerëzve të thjeshtë, por askujt nuk i bënin dëm. Zanat nga legjendat e Istrias mund t'i sjellin lumturi njeriut dhe ato shpesh janë ndërtuese. Thuhet se zanat ndërtuan Arenën në Pula . Gjatë gjithë natës ata bartën gurë nga Uçka, i grumbulluan përreth, dhe kështu u krijua qyteti i tyre, Divić-grad (emri i vjetër sllav për një mrekulli është divić) rresht pas rreshti. Por, duke qenë se zanat janë krijesa të natës, ato mund të ndërtonin vetëm derisa të këndonte gjeli i parë. Zanave iu desh të ndalonin arenën dhe të iknin për të mos u parë nga njerëzit. Divić-gradi i tyre mbeti i papërfunduar dhe për këtë arsye Arena sot është pa çati. Në të gjithë Istrinë, nga Uçka deri në det, mbetën të shpërndarë gurë të mëdhenj që zanat i mbanin për t'i instaluar në Arenë, por zëri i gjelit i pengoi ta bënin këtë, dhe zanave iu desh t'i hidhnin gurët në vendin ku ndodheshin. .

Kjo legjendë ndoshta lindi si rezultat i frikës që ngjalli amfiteatri te të gjithë të ardhurit në Istria, duke përfshirë edhe kroatët, të cilët, si të tjerët, e konsideronin atë një mrekulli mitologjike. Kështu e ka marrë Arena emrin e saj popullor - Divić-grad - sepse 'divić' do të thotë mrekulli, dhe etimologjikisht nuk ka të bëjë fare me 'divica', pra zanat. Është interesante se ndërtuesit romakë bënë atë që nuk arritën të bënin vilat e legjendës: në katër kulla u vendosën pajisje për të shtrënguar velariumin, çatinë e kanavacës që mbronte spektatorët nga dielli i fortë. ^[1] Në një dokument të shekullit 17 mes tjerash thuhet:

Neka stoji (Arena) – na ponos žiteljima, došljaku na čudu, starini na spomen, na diku Republici! Neka se uščuva postojano, neka se obnavlja da vječno traje!

Le të qëndrojë (Arena) - për krenarinë e banorëve, për mrekullinë e ardhacakut, për kujtesën e lashtësisë, për lavdinë e Republikës! Qoftë i ruajtur me vendosmëri, le të rinovohet për të qëndruar përgjithmonë!

Rindërtimi i Arenës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjenerali Auguste Marmont, guvernatori francez i provincave ilire, filloi rinovimin e Arenës. Në 1816, rinovimi u vazhdua nga arkitekti Ticino Pietro Nobile, të cilit iu besua kjo detyrë nga perandori Françesku I i Austrisë .

Në vitin 1932, auditori u rindërtua vetëm në njërën anë të amfiteatrit, por edhe ajo pjesë ishte vetëm gjysma e auditorit origjinal, i cili fillimisht ishte i ndarë në dy kate ose dy meniana. Amfiteatri u bë kështu një vend për shfaqje teatrale, ceremoni ushtarake dhe tubime publike. Në gjendjen e tij aktuale, ai mund të strehojë 5000 spektatorë.

Rikonstruksioni i fundit i Arenës zgjati nga viti 1984 deri në vitin 1986, gjatë të cilit u riparuan dhe konsoliduan strukturat në katin përdhes, si dhe u rindërtuan pjesë të shkallëve jugperëndimore dhe shkallëve brenda Arenës. Rindërtimi është bërë sipas rregullave të profesionit: guri është furnizuar nga e njëjta gurore e përdorur nga ndërtuesit e parë të Arenës, dhe forma e elementeve të reja është bërë në përputhje me mbetjet arkeologjike të ruajtura dhe origjinaliteti i ndërtesë u respektua. ^[2] Një rindërtim i ri është duke u zhvilluar (filluar në vitin 2008), i cili do të zhvillohet në disa faza dhe supozohet se do të zgjasë rreth 20 vjet.

Arena sot[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sot, arena është një atraksion turistik i klasit të parë në Pula, por edhe në të gjithë Kroacinë. Megjithatë, është mjaft e qartë se është e pashfrytëzuar për turizëm. Arena vizitohet çdo vit nga rreth 300,000 vizitorë dhe të ardhurat vjetore janë rreth 1 milion euro. Për krahasim, Koloseu Romak vizitohet çdo vit nga më shumë se 5 milionë vizitorë me fitime prej 32 milionë eurosh.

Që nga viti 1954, Arena ka organizuar çdo vit Festivalin e Filmit me metrazh të gjatë në Pula .

Gjithashtu, sot Arena është një magnet për muzikantët e njohur botërorë: Luciano Pavarotti, Andrea Bocelli, Jose Carreras, Jamiroquai, Anastacia, Eros Ramazzotti, Norah Jones, Zucchero, Sinéad O'Connor, Elton John, Sting, Michael Bolton, Il Divo, Chao, etj.

Arena gjithashtu shfaqet në filmin Titus (1999), një adaptim i tragjedisë së Shekspirit Titus Andronicus .

Në ish- hipogjeumin (hapësira nën arenën ku strehoheshin kafshët e egra dhe gladiatorët), sot është ngritur ekspozita e përhershme "Ulliri dhe Vreshtaria e Istrias në Antikitet", e pasuruar me rikonstruksione makinash për prodhimin e vajit dhe verës (mullinj., presa, enët e sedimentimit) dhe amforat, të cilat shërbenin si ambalazh për transportin e vajit dhe verës.

Me instalacionin artistik Tie around the Arena në 2003, fotografia e kravatës më të gjatë në botë të mbështjellë rreth Arenës bëri xhiron e botës. Kështu, një kravatë 808 m e gjatë dhe me peshë 800 kg hyri në Librin e Rekordeve Guinness.