Sanxhaku i Tërhallës

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Sanxhaku i Trikalës)

Sanxhaku i Trikallës ose Trikala (Turqishtja osmane: Sancak-i/Liva-i Tirhala; greqisht: λιβάς/σαντζάκι Τρικάλων) ishte krahinë e nivelit të dytë osman (sanxhak ose liva) që përfshnte rajonin e Thesali. Emri i saj rrjedh nga versioni turk i emrit të qytetit të Trikala. Ajo u krijua pas pushtimit të Thesalisë nga osmanët e udhëhequr nga Turahan Bej, një proces i cili filloi në fund të shekullit të 14-të dhe përfundoi në mesin e shekullit të 15-të.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në mesin e shekullit të 14-të, Thesalia ishte sunduar nga zotër serbë dhe grekë dhe gëzonte prosperitet të madh. Ajo u pushtua nga Turqit Osmanë në valë të njëpasnjëshme, në vitet 1386/7, mesi i viteve 1390, dhe përsëri pas 1414/23, dhe pushtimi nuk përfundoi deri në vitin 1470. Vetë Trikalaja ra ndoshta në vitin 1395/6 (edhe pse Evlia Çelebi pretendon se ka ndodhur që në vitin 1390).

Rajoni i sapo pushtuar ishte fillimisht më tepër fushë patrimoniale e marcher-lordit të fuqishëm (uç bey) Turhan Bej (vdiq më 1456) dhe të birit të tij Ömer Bej (vdiq më 1484) sesa një krahinë e rregullt. Turahan dhe trashëgimtarët e tij sollën kolonë nga Anadolli (të ashtuquajturit Konyalis, ose Koniarides në greqisht, pasi shumica ishin nga rajoni përreth Konja) për të ripopulluar zonën e banuar rrallë, dhe së shpejti, kolonët myslimanë ose të konvertuarit dominonin ultësirën, ndërsa të krishterët mbanin malet përreth Rrafshi thesalian. Banditizmi ishte endemik dhe çoi në krijimin e autonomive të para të krishtera të sanksionuara nga shteti dhe të njohura si armatolikë, më i hershmi dhe më i shquari prej të cilëve ishte ai i Agrafës.

Thesalia ishte përgjithësisht paqësore, mirëpo në vitin 1570 venedikasit bastisën rajonin e Fenarbekirit (Fanari), kur edhe ndodhën kryengritjet e dështuara greke në vitet 1600/1 dhe 1612, i pari nën Dionisi Filozofi, të peshkopi metropolitan të Yenişehir i-Fenari (Larisa), dhe e dyta me nxitjen e Dukës Nevers, i cili pretendonte fronin Bizantin. Grekët vendas gjithashtu u ngritën në zona të ndryshme gjatë Lufta së Moresë të viteve 1684-1699, dhe përsëri gjatë Revoltës së Orlovit të vitit 1770, por këto kryengritje u shtypën me shpejtësi.

Shekulli i 17-të pa dobësimin progresiv të qeverisë Qendrore Osmane, dhe zëvendësimin e sistemi të timarit me çifliqe në ultësira, të cilat merreshin kryesisht me bujqësi (sidomos pambuk) dhe rritjen e bagëtive, ndërsa vendbanimet malore përjetuan rritje të prosperitetit përmes investimeve të tyre në zanate dhe tregti, dhe organizimit të tyre në esnafe komunale. Ky prosperitet u shpreh në rritjen e panaireve dhe tregjeve në qendrat urbane të rajonit.

Pas vitit 1780, Ali Pashë Janina mori kontrollin e Thesalisë dhe konsolidoi sundimin e tij pas vitit 1808, kur shtypi një kryengritje lokale. Taksimi i tij i rëndë, megjithatë, shkatërroi tregtinë e provincës dhe së bashku me shpërthimin e murtajës në vitin 1813, zvogëloi popullsinë në rreth 200,000 deri në 1820. Kur të Lufta greke për pavarësi shpërtheu në vitin 1821, risimet greke ndodhën në Pelion, Malet e Olimpit si dhe malet perëndimore përreth Fenarbekirit, por ato u shtypën me shpejtësi nga ushtritë osmane nën Mehmed Reshid Pasha dhe Mahmud Dramali Pasha.

Pas themelimit të pavarur Mbretëria e Greqisë, vazhdoi agjitacioni nacionalist grek, me revolta të mëtejshme në vitet 1841, 1854 dhe përsëri gjatë Luftës ruso-turke të viteve 1877-1878. Në të njëjtën kohë, pavarësisht reformave progresive të Tanzimat, Thesalia përjetoi një përqendrim të shtuar të tokës së punueshme nga disa magnatë, të cilët i reduktuan fermerët e tyre qiramarrës në robëri.

Thesalia mbeti në duart osmane deri në vitin 1881, kur iu dorëzua Greqisë sipas kushteve të Traktatit të Berlinit. Regjistrimi i fundit osman, i kryer në vitet 1877/8, renditi 250,000 banorë dhe 2,500 ndërtesa për sanxhak, me një popullsi të përgjithshme për Thesalinë (duke përfshirë rajonin e Allasonjës, i cili mbeti osman deri në Luftërat Ballkanike), i vlerësuar në 0002 greke5, 40 000 turq dhe 40 000 hebrenj.

Ndarja administrative[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Për pjesën më të madhe të historisë së tij, sanxhaku ishte pjesë e Eyaletit Rumeli. Në regjistrimin tatimor të vitit 1454/5, sanxhaku mbulonte një sipërfaqe shumë më të madhe se rajoni i sotëm i Thesalisë, pasi përfshinte zona të Pindos që sot i përkasin rajoneve administrative të Epirit dhe pjesëve lindore të Greqisë Qendrore. Në atë kohë ishte pjesë e Ejaletit të Rumelisë dhe ndahej në katër nënkrahinë: vilajeti i Trikalasë (Tirhala), vilajeti Larisa (Yenisehir), vilajeti Fanari (Fenâr) dhe vilajeti i Agrafës (Ağrafa). Kryeqyteti ishte qyteti i Trikalës.

Sipas gjeografit të shekullit të 17-të, Haxhi Khalifa, provinca përfshinte nëntë kaza (rrethe): vetë Tirhala, Palatmina (Platamonas), Yenişehir i-Fenari (Larisa), Golo (Volos), Çatalca (Farsala), Velestin (Velestino), Alasonya (Elassona), Döminek (Domeniko) dhe Fenarbekir.[1][2] Në shekullin e 18-të, kryeqyteti u transferua nga Trikala në Yenişehir dhe vetë sanxhaku shpesh quhej në përputhje me rrethanat.

Pas reformave të Tanzimatit të viteve 1840, Trihala u bë pjesë e Eyaletit të Selanikut (më së voni deri në vitin 1846). Rreth viteve 1854/55, ai shfaqet si një eyalet i veçantë, por burimi është i paqartë. Në vitin 1856 u bë pjesë e Ejaletit të Janinës, por në periudhën 1863–1867, sigurisht që u bë një eyalet më vete. Fillimisht ka të ngjarë të përfshijë vetëm sanxhakun e vjetër të Trikalasë, por salname e vitit 1864/65 (vjetari krahinor) shton sanxhakun e Golos (Volos), të hequr nga Eyaleti i Selanikut, Preveze (Preveza), një krahinë e re dhe Avlonia (Vlora). Megjithatë, në vitin 1867, ai u ribashkua me Eyaletin e Janinës si sanxhak, i cili renditet në vitin 1877 me kazatë e mëposhtme: Yenişehir, Alasonya, Irmiye, Trihala, Çatalca, Golos dhe Karadiğe (Karditsa).

Literatura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • N. Beldiceanu, P. Nasturel, "La Thessalie entre 1454/55 et 1506", Byzantion LIII (1983) pp. 104–156
  • M. Delibaşi, M. Arikan, "Sûret-i Defter-i Sancak-i Tirhala I", Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001, fq. 26–27
  • M. Kiel, "Das Türkische Thessalien. Etabliertes Geschichtsbild kundrejt Osmanischen Quellen”, në Die Kultur Griechenlands në Mittelalter und Neuzeit, publ. R. Lauer, P. Schreiner, Göttingen 1996, fq. 145 –146
  • D. Tsopotos, Γη και γεωργοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατίαν, Volos 1912, pp. 33–59.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ de Vaudoncourt, Guillaume (1816). Memoirs on the Ionian Islands, Considered in a Commercial, Political, and Military Point of View. London: Baldwin, Cradock and Joy. fq. 147. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Rumeli und Bosna, geographisch beschrieben, von Mustafa ben Abdalla Hadschi Chalfa. Aus dem Türkischen übersetzt von J. v. Hammer (në gjermanisht). Vienna: Verlag des Kunst- und Industrie-Comptors. 1812. fq. 99–105.