Shkolla Enderun
Shkolla Enderun (osmanisht: اندرون مکتب Enderûn mektebi) ishte një shkollë pallati me konvikt brenda Pallatit Topkapi. Shkolla ishte dedikuar kryesisht për princat e oborrit dhe jeniçerët e Perandorisë Osmane. Studentët këtu u rekrutuan kryesisht nëpërmjet devşirmes, [1] një sistem i islamizimit të fëmijëve skllevër të krishterë për t'i shërbyer qeverisë osmane në pozitat ushtarake burokratike, menaxheriale dhe jeniçere.[2] Gjatë shekujve, Shkolla Enderun ishte mjaft e suksesshme në gjenerimin e shtetarëve osmanë duke tërhequr grupe të ndryshme etnike të perandorisë dhe duke u dhënë atyre një edukim dhe arsim të përbashkët mysliman. Shkolla drejtohej nga "Shërbimi i Brendshëm" (Enderûn) i pallatit osman dhe kishte qëllime akademike dhe ushtarake.[3] Nga të diplomuarit pritej që t'i përkushtoheshin shërbimit qeveritar dhe të mos kishin lidhje me grupe më të ulëta sociale. [2]
Programi i arsimit dhe edukimit të talentuar i Shkollës Enderun është quajtur institucioni i parë i institucionalizuar në botë për të talentuarit. [4][5][6] Mësimet në këtë shkolle për një kohë i kishte ndjekur edhe heroi ynë Gjergj Kastrioti - Skënderbeu.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rritja e Perandorisë Osmane i atribuohet dhe varej nga përzgjedhja dhe arsimi i shtetarëve të saj. Një komponent jetik i qëllimit të Mehmetit II për të ringjallur Perandorinë Osmane ishte krijimi i një shkolle speciale për të zgjedhur të rinjtë më të mirë brenda perandorisë dhe për t'i formuar ata për qeverisje. Mehmeti II përmirësoi shkollën ekzistuese të pallatit të themeluar nga babai i tij, Murati II dhe themeloi Akademinë Enderun (Enderûn) në Stamboll.[7]
Ndërtesat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Oborri i tretë i Pallatit Topkapi ishte i rrethuar nga Thesari Perandorak, Pavijoni i Mantelit të Shenjtë dhe ndërtesat e Shkollës së Pallatit, e cila arsimonte nivelin më të lartë të studentëve nga Enderuni si dhe princat e shtëpisë së Osmanit. Brenda shkollës Palace kishte shtatë salla ose klasa dhe brenda çdo salle kishte 12 mësues përgjegjës për zhvillimin mendor dhe akademik të nxënësve. Nxënësit mbanin uniforma speciale të përcaktuara nga niveli i arritjeve të tyre. Ndërtesat shtesë përfshinin bibliotekën, xhaminë, konservatorët e muzikës, konviktet dhe banjat.[8]
Kurrikula[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Sistemi Enderun përbëhej nga tre shkolla përgatitore të vendosura jashtë pallatit, përveç asaj brenda mureve të pallatit. Sipas Millerit,[8] kishte diku rreth 1,000–2,000 studentë në tre Kolegjet Enderun dhe rreth 300 studentë në shkollën e lartë në Pallat. Kurrikula ishte e ndarë në pesë ndarje kryesore:[9][10][11]
- Shkencat islame; duke përfshirë arsimin në gjuhën arabe, turke dhe perse
- Shkencat pozitive; matematikë, gjeografi
- Historia, ligji dhe administrata: zakonet e Pallatit dhe çështjet e qeverisë
- Studimet profesionale, duke përfshirë arsimin artistik dhe muzikën
- Trajnimi fizik, duke përfshirë përdorimin e armatimit
Në fund të sistemit shkollor Enderun, të diplomuarit do të ishin në gjendje të flisnin, lexonin dhe shkruanin të paktën tre gjuhë, të aftë për të kuptuar zhvillimet më të fundit në shkencë, të kenë të paktën një zanat ose art dhe të shkëlqejnë gjithashtu në komandën e ushtrisë. si dhe në aftësitë luftarake të afërta.
Diplomimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ceremonia e diplomimit për nxënësit që largoheshin nga Shkolla Enderun njihej si çıkma.[12] Vetë maturantët quheshin çıkma.[13][14] Fjala çıkma do të thotë "që ka dalë". Studentët largoheshin nga Shkolla e Pallatit (Palace School) dhe shërbimi i pallatit për të vazhduar stërvitjen në shërbimin funksional.[15] Ky "transferim" ndodhte çdo dy deri në shtatë vjet, ose pas ngritjes së sulltanit të ri në fron.[16]
Të diplomuarit e suksesshëm caktoheshin sipas aftësive të tyre në dy pozicione kryesore: qeveritare ose shkencore,[17] dhe ata që nuk arrinin të përparonin në fusha tjera caktoheshin në shërbimin ushtarak. Një nga veçoritë më dalluese të shkollës ishte sistemi i saj i meritave i përbërë nga shpërblime të vlerësuara me kujdes dhe dënimet përkatëse.[10]
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Faqja e internetit Enderun Arkivuar 14 gusht 2020 tek Wayback Machine
- Enderun Mektebi
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Farhad Malekian; Kerstin Nordlöf (17 janar 2012). The Sovereignty of Children in Law. Cambridge Scholars Publishing. fq. 249–. ISBN 978-1-4438-3673-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Kemal H Karpat "Social Change and Politics in Turkey: A Structural-Historical Analysis" page 204
- ^ Capraro, Robert; Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn; Han, Sunyoung (janar 2010). "Corlu, M. S., Burlbaw, L. M., Capraro, R. M., Han, S., & Çorlu, M. A. (2010). The Ottoman palace school and the man with multiple talents, Matrakçı Nasuh. Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education, 14(1), 19–31". D-수학교육연구 – nëpërmjet www.academia.edu.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Senel, H. G. (1998). Special education in Turkey. European Journal of Special Needs Education 13, 254–261.
- ^ Cakin, N. (2005). Bilim ve sanat merkezine zihinsel alandan devam eden ogrencilerin akranlari ile okul basarilari acisindan karsilastirilmasi. Unpublished masters thesis, Afyon Kocatepe Universitesi, Afyon, Turkey.
- ^ Melekoglu, M. A., Cakiroglu, O. & Malmgren, K. W. (2009). Special education in Turkey. International Journal of Inclusive Education 13(3), 287–298. ERIC EJ857857
- ^ Corlu, M. S., Burlbaw, L.M., Capraro, R. M., Han, S., & Corlu, M. A. (2010). The Ottoman palace school and the man with multiple talents, Matrakçı Nasuh. Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education, 14(1), p. 19-31.
- ^ a b Miller, B. (1973). The palace school of Muhammad the Conqueror (Reprint ed.). NY: Arno Press. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "auto1" defined multiple times with different content - ^ Ipsirli, M. (1995). Enderun. In Diyanet Islam ansiklopedisi (Vol. XI, pp. 185–187). Istanbul, Turkey: Turkiye Diyanet Vakfi.
- ^ a b Akkutay, U. (1984). Enderun mektebi. Ankara, Turkey: Gazi Üniversitesi Eğitim Fak. Yay. Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "auto2" defined multiple times with different content - ^ Basgoz, I. & Wilson, H. E. (1989). The educational tradition of the Ottoman Empire and the development of the Turkish educational system of the republican era. Turkish Review 3(16), 15.
- ^ Murphey, Rhoads (20 tetor 2011). Exploring Ottoman Sovereignty: Tradition, Image and Practice in the Ottoman Imperial Household, 1400–1800. A&C Black. fq. 345. ISBN 978-1-4411-0251-5.
...exiting from the palace service (çıkma)...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ ́goston, Ga ́bor A; Masters, Bruce Alan (1 janar 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. fq. 452. ISBN 978-1-4381-1025-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Türk dünyası kültür atlası: The Seljuk period. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, Turkish Cultural Service Foundation. 2003. fq. 207. ISBN 9789757522119.
After a set period of training and instruction, most of the graduates (Çıkma) were assigned to mil- itary units; the very ...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Woodhead, Christine (15 dhjetor 2011). The Ottoman World. Routledge. fq. 167. ISBN 978-1-136-49894-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Jefferson, John (17 gusht 2012). The Holy Wars of King Wladislas and Sultan Murad: The Ottoman-Christian Conflict from 1438–1444. BRILL. fq. 84. ISBN 978-90-04-21904-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Armagan, A. (2006). Osmanlı’da ustün yetenekliler fabrikası: Enderun Mektebi. Yeni Dünya Dergisi 10, 32.