Etnogjeneza

Fjala ethnogenesis përcakton lindjen e një populli.

Lindja e një populli të ri me një kulturë të dallueshme, eventualisht edhe gjuhë, mitologji dhe që krijon një ndërgjegje të të perkiturit së bashku, mund të shkaktohet nga një izolim i gjate i një grupi njerëzish. Një tjetër mundësi është ndikime të perbashketa ndikuese (gjeografia, klima, flora, fauna, dhe kultura te tjera), një fat i përbashkët gjegjësisht një histori e perbashkët e një grupi të caktuar njerëzish.

Shpesh në një etnogjeneze të një populli mund të kenë pjesë edhe popuj të tjere, që lënë karakteristika etnike, gjuhësore dhe kulturore ose i japin trajta vetive tipike të një populli të ri.

Edhe përmes shkrirjes të disa popujve mund të lindë një popull i ri.

Etnografia romake dhe perplasja e saj në hapsiren e mesdheut me ‚barbarët’

Kategoria e etnogjenezës u zhvillua që nga vitet 1980 në studimet europiane dhe amerikane, kryesisht në shembullin e invazioneve barbare dhe në kuadër të projektit transformimi i botës romake .

Lëvizjet e mëdha të popullsive barbarë shihen edhe sot nga shumë pikëpamje nga këndvështrimi romak dhe ky këndvështrim është i vështirë të hiqet. Perballë një populus Romanus parë si forcë sunduese qëndronte në Mesdhe një mori e madhe gentes. Etniciteti nuk ka qenë në antikitet një kategorie, siç mund të pritej në menyrë të vetkuptueshme nga njeriu modern.

Patrick Geary përcakton në bazë të terminologjise së burimeve antike dy modele të një ‚populli’: people by descent (njerëz me prejardhje)(z. B. Gotët, Vandalët) dhe people by constitution( njerez me ligj) (qytetaret romake). Kjo ndarje dyshe perputhet me dyshen gens dhe populus.

Europa Veriore u përcaktua nga Jordanes në shekullin e 6. si vagina gentium . Barbarët atje kishin forca te papërballueshme dhe ishin shumë pjellorë. Nga ftohtësia e veriut ata mund ti ruanin forcta e tyre dhe shumoheshin në masa të paparafytyrueshme. Aftësia për kulturë, për ngritjen e qyteteve dhe të civilizacion iu mohua kryekëput këtyre barbareve. Romaku i kultivuar e shihte boten barbara si nje kaos pa histori dhe të pandryshueshem. Detyra e Romës shihej ne ate gje qe ,të urtesonte te egrit qe vinin ne sasira te medha nga vagina gentium. Por për këtë gjë duhej të njihte emrat e e tyre. Synesios nga Kyrene e informon peradnorin e tij Arcadius, se nuk ka fare barbare të rinj në veri të Detit te Zi. Vetëm ata shpiknin në mënyre hileqare vazhdimisht memyra te reja per ti mashtruar romaket dhe për tu krijuar frike atyre.

Emërtime etnografike kolektive në literaturën atike greke antike dhe romake si Germanet, Keltet, Skythet përshkruajne me teper nje hapsire ekologjike se sa nje menyre të jetuari. Franket dhe Alamanet jo rralle percaktoheshin perpara perdorimit te konceptit germane nga Caesar për popullsite qe ishin ne krahun e e djathte te Renit si „Kelte“; Vandale, Gote dhe Hunet quheshin sipas te njejtes llogjike si „Skithe“.

Një mijevjeëar i etnografi-se antike pati sjelle metoda dhe dituri,të cilat u bene realsite te perdore ne Antikitetin e vonë , për të kategorizuar ngjarjet. Pagane shkolluar si Ammianus Marcellinus nga fundi i shekullit te 4. dhe Zosimos në fillim të shekullit te 6. ,nxenesi Augustinus Orosius dhe nepunesi bizantin i nformuar mire Priskos (mesi i shekullit 5.) dhe Prokop (mesi i shekullit 6.) e përvehtësuan këtë dijë paraprake dhe shkruan burime, të cilat ne sot i kemi në dispozicion, për të kuptuar proceset etnike të antikitetit të vonë. Vetem më vonë filluan autorë të romanizuar dhe të shkolluar me prejardhje barbare të shkruanin historine e gentes së re. Gjithmonë ata ishin të shqetësuar për një renditje(klasifikim) në historia Romana filluar qe nga Jordanes rreth vitit 550 deri te Paulus Diaconus rreth 790.

Popuj?

Isidori i Sevillas i ndante popujt sipas shëmbëlltyrës biblike të gjithë të prejardhur nga bijte e Noas . Modeli i tij mori një fuqi të pamasë interpretimi:Gjate formimit të mbretërisë polake në Mesjetën hershme përdoreshin po ashtu struktura të këtilla edhe për justifikimin e një shteti suedez që nga shekulli 14. Humanistët franceze, gjermane dhe italiane lëvruan debate të pasura në fjalë në lidhje me madhësine dhe nderimet e vendeve dhe perandorive të tyre.

Një shembull: Shume shpejt megjithe që për herë te parë u shfaq me 1470 teksti që pati një shpërndaje të gjërë në publik i Tacitus gjeti rrugen edhe ne parafytyrimet humaniste te germaneve të kohes se hershme. Atehere menduan se ishte aq thelbësor sa u ndje e nevojshme te krahasohej per tu verifikuar edhe me rrefime të historise biblike. Falsifikimi i Pseudo-Berossos i humanistit Annius, i cili lidhi modelin e Tacitit me historine biblik u botua ne shtyp ne 1499 ne Rom . Mënyra babilonase e Berossos zgjeroi parafytyrimet e deriathershme te lidhjes se origjines dhe prejardhjes se popujve vetem nga tekstet biblike . Ngjante e dokumentuar, qe germanet, historia e të cilëve njihej qe nga Taciti , te ishin te afert direkt me njerezit biblike, gjë që nxiti sërisht patriotizmin humanist gjerman të shekullit 16. Gjermanet kerkuan tekstin e plote,te vertete dhe autentike te Tacitit dhe 20 librat e historise gjermane të Plinit që ishin fshehur me gjasme qëllimisht nga kisha dhe italianet. Reformacion kushtëzoi në një mënyre të shtuar një qendrim mbrojtës nga kisha dhe dijetareve italiane që punonin në krah te saj. Mund te flitet për një Protonationalizem humanist ,i cili në fillimet e kohës së re i cili vendosi rrenjet per koncepte nationale dhe nationaliste qe nga koha e Revolicionit francez.

Shkencat historike kombetare te sanksionuare ne univeritete te shekullit te 19. e pranuan me etje këtë mënyre këndvështrimi dhe e mprehua te sipas interesave te tyre. Popujt kthyen ne subjekte të verteta mendimtare të historise, sipas Johann Gottfried von Herder në individualitete me një shpirt popullor, sipas shembelltyres se afrise se pemes njerezore dhe të klasifikueshëm në të mire dhe te keqinj, sipas nevojave aktualle. Keshtu u shpërbëne Germanët që vinint nga Indogjermanet në këto parafytyrime në fiset e vecanta gjermane te Bavarezeve, Alemanneve, Frankeve, por edhe të Gotëve e te Vandaleve. Disa u zhduken ne stuhite e levizjes se popujve ne shekullin e gjashte, tek të tjerat u shpirtezua ideali i njesimit gjerman.

Veçanërisht qartazi tregohet kjo ne projektin Monumenta Germaniae Historica (MGH), që mbas Kongresit te Vienës kishte vendosur qellimin ambicioz qe te botonte burimet thelbesore te historisë per te shkuaren ‚gjermane’. Si pjesë e kesaj historie ‚gjermane’ shiheshin ne fillim edhe ato „fise gjermane te migurara“, si ai i Vandaleve, i Burgundeve dhe i Langobardeve po ashtu edhe ai i Angelsachseve. Në gjysmën e dytë të shekullit pati një zhvillim ku u futen gjithmonë e më tepër në studimet gjermane bashëklidhja e rrënjeve të kombit te tyre me te ashte quajturat fise gjermanike. Keshtu shkroi i shquari Felix Dahn Lemmata per mbretereit e vecante vandale ne Biografine kombëtare të perandorise gjermane, der Allgemeinen Deutschen Biographie. Natyrisht qe mbreterit e kohes se emigrimt te madh të popullsie ne Europe nisen ti hihnin si paraardhesit e tyre me shumë fame si edhe te kombit apo te shtetshmerise se tyre.

Ne shekullin e 20. mbi kete baze u ngrit miti i Volkstum (perkatesise popullore) und races me gjithe pasojet e tmerrshme. Ne ndergjegjen publike ky parafytyrim i popujva si njesi te rritur në natyre është ruajtur edhe me tej siç mund te shihet ne debatet aktualle reth rrezulateteve të studimet e Geneve.

Popujt nuk janë te dhene nga natyra

Ajo që ësht pasqyruar më siper sqaron vetem njërn ane të peshës së rëndë të traditës shkencore europiane që duhet te mbarte shkenca moderne kur perdor fjalen „popull“ . Nuk eshte çudi pra,që gjimonë e më shumë u kalua në atë që konceptet burimore gens/gentes u përdorën për përshkrimin e modelve te identitetit te kohes se meigrimit te popujve. Wobei diese eine enorme Geschichtsmächtigkeit bei der Entstehung Europas bekommen haben. „Por popujt janëabstraksione, Evidenc dukshme e të cilëve mbështetet në shummë pak karakteristika nga shumësia e formave njerëzore të jetës.“ kështu shprehet Walter Pohl. Që tek Max Weber flet në menyre eksplicite per një „besimsubjektiv në një bashkësie të prejardhjes“, der ein Volk ausmache.

Se si depërtuan dhe nga se ishin të perbera lidhjet sociale dhe ushtarake, të cilat hyne qe ne shek e 4. ne hapsiren mesdhetare romake , eshte nje nga pyetjet me te rendesishme te hsitorise se vjeter dhe te Mediavistikes ne ditet tona. Krahas emërtimit të njohur të vjetër nga letërsia etnografike gentes dürften sich auf allen Etappen der Migration etwa der als Vandalen und Alanen bezeichneten Gruppen zwischen der pannonischen Tiefebene und Afrika romake dezertorë, skllevër të arratisur, aventurierë dhe njerëz , die sich als nun ‚germanische’ bzw. 'alanishe' Krieger einfach mehr Chancen erwarteten, als in ihrer vorherigen sozialen Umgebung, angeschlossen haben.

Në mbretërine e Ermanarichit të Gotëve jetonin perveç Ostrogotet Finet, Antet, Heruler, Alanet, Hunët, Sarmatet, Estet e ndofta edhe Sllave. Aristokraciaterwingase perbëhej nga Taifalet, Sarmatët, pakicat e Azise se vogel,provinciale te dikurshëm romake,grupet dako-carpike dhe Iraniane te ndryshem.

Pikerisht Bavarezet ishin nje shembull klasik per nje identitet te ri te linudr vertet vone. Grupe gjermanike dhe jogjermanike, emigrante per ne Raetien, germanisch-romanische Provinzialen, naristische, skirische, herulische, donausuebische dhe alamannische Elemente, si edhe Thyringas dhe Langobardëu formësuan tek Bavarezët (Bajuwaren). Pavarësisht nga kjo, qe edhe Alamannet dhe Thüringasit nuk paraqesin fise në krye të herës gjermanike, ne te kundert vetëm nje rezultat e nje etnogjeneze, madje nuk dallohet as edhe nje gjurmë ne levizjeven e Bajuwarëvegermanikë nga Bohemia, që në bazë të qeramikës së tyre te pagabueshme që nga Koha e bronxit zu greifen wären. Kishte parasegjithash ne zonen alpine te brendeshme romane,qe i perkisnin bashkesie bavareze te se drejtes. Nga shekulli i tetë burimet njohin edhe bavarezë sllave . Me qarte se sa ai ne shek 5. në Regnumafrikane të Vandalëve titujt mbretërore të dokumentushëm Rex Vandalorum et Alanorum zorr se mund të qartësojë kompleksitetin një burim, flisnin Alanët vërtet një gjuhë iraniane (shih edhe Osseten).

Vjetërsi do te thote dinjitet dhe keshtu grupet, që u formuan ne kufijte e perandorise pervehtësuan emra që kishin një farë tradite. Me kete gje ishte me e lehte që të konstruktohej një identitet brenda bashkesise(komunitetit) dhe perballë romakëve të jepej të kishte një pikë nisje për identifikim, për të relativizuar keqvlerësimin e siperpërmendursteriotip për barbaret e pahistori. Shumë emra fisesh që i përmendin Tacitus, Plinius dhe Ptolemeusi në kohën e kajzerit në Ostsee erwähnen, mbarten shume shekuj me vone nga ato grupe te reja qe depertuan ne perandori.

Gens mund të jetë emertimi i një Sippe(nje bark familjar), por edhe për një ndarje fisi , ose e nje e konfederatete shume njesive etnike. Përveç kësaj u shkatërruan pikërisht në kohën e emigrimit të madh te popujve die alten germanischen gentes in Gefolgschaften adlig-fürstlicher Stammesführer, die sich wenig um Herkunft, aber desto mehr um Treue scherten. Die namensgebende gens wurde immer mehr in einem offenen Prozess zum Heeresverband, einer Gruppe von Kriegern, die sich unter einem erfolgversprechenden Anführer sehr schnell zusammenfinden konnte, um ein gemeinsames Ziel, wie Beute oder die Integration ins Imperium, wo man(n)(me grua dhe fëmijë) besser leben konnte, zu verfolgen. Vereinfacht gesagt: Wer im Heer mitkämpft, gehört dazu. Die erfolgreiche gens vergrößert und erweitert sich ständig. Und die nicht ganz so erfolgreiche schließt sich einer erfolgreicheren an (und übernimmt damit deren Namen, wenn nicht für beide ein neuer gemeinsamer Name gefunden wird.). e E rëndësishme për çdo rast: të ishe Gotë, Vandalë ose edhe Hunnë do të thoshte në antikitetin e vonë dhe në mesjetën e hershme se pari eshte nje pranim identiteti politik gjegjesisht ushtarak dhe shume me pak i nje mardhenieeje personale farefisnie Atëhere ishte i qartë për çcdo udhëheqës politiko-ushtarake: je mehr Anhänger ich auf meiner Seite habe, desto größer ist meine Macht und mein Einfluss. Und seine Herkunft spielt hierbei nicht die geringste Rolle!

Një shembull: Një mjeshtër romakndërtimi i kapur rob i ndërtoi pronarit të tij hun në Pannoni një banjë prej Spolien. Pas mbarimit të ndërtesës zoteria hunn e shpalli këtë ekspert në shërbëtorin e banjës qe duje ta ndezte ngrohte dhe lante. Një tjetër romak i shërbente të njëjtit hun si luftëtar dhe luftoi në betejat e ndryshme në krah të tij. Nuk kaluan dy vjet, dhe romaku ishin bërë një luftëtar hun, nga pamja e jashtëme nuk dallohej më nga të tjerët. Në njëjti burim një i dërguar bizantin informon për një tregëtar grek,në oborrin e Attilës si „skith“,pra si banor stepaash, në këte rast luftëtari hun kështu jetonte dhe e ndjente veten këndshem. (Priskos, Fragment 11, vgl. Rohrbacher 2002, 84f.)

Politika romake,kishte vendisur që, permes kontratave mefederatët, të arrinte thithjen e ushtarëve dhe tregëtinë e me mallrat tregtare dhe të luksit në rrugë paqësore nën hegjemoninë romake në Barbaricum ,kishte dështuar Ofensiva augustiane në Kënetat Teutoburgase. Perandoria ishte nje hapsirë e qendrueshme ekonomike dhe politike, ndikimi i jashtem i se ciles ishte per nje kohe te gjate mjaft i forte, per ta perfshire Germania . Ky sistem e ka deshmuar per shekuj diku me pak e diku me shume; por me pasoja te qendrueshme. Mundesite gjithmone e ne rritje, in römischem Dienst oder im Kampf gegen die Römer prestigj zu gewinnen, führte zu einem ständigen Sog auf barbarische Gesellschaften. Der Erwerb von Prestigegütern aus römischer Produktion oder nach römischem Vorbild wurde für viele erstrebenswert, was sich etwa an den Grabfunden ablesen lässt. Ne se barbaret e kishin njohur nje here pasurine e romakeve, shkruante Prokopi, so könne man sie kaum mehr von der Straße nach Konstantinopel zurückhalten. Ngadale linden luftetare te specializuar, soziale Unterschiede und innere Konflikte wuchsen. Fiset u shpërbënë,u krijuan njësi të reja. Në Rhein u zhvilluan që nga fundi i shek 3.s die neuen Verbände der Franken und Alamannen. Im Osten traten die Goten in den Vordergrund. Um diese Zusammenhänge zu untersuchen, darf man nicht nur barbarische und die römische Gesellschaft für sich betrachten, sondern muss sie auch als gemeinsames System analysieren, letztlich ein Modell von Zentrum und Peripherie anwenden.

E rëndësishme është njohuria, që veçanërisht gjatë periudhës se emigrimit të madh të popujve jo vtem gjuha gjuha, ngjyra e lëkurës ose fejaishin vendimtare për krijimn e bashkësive te me njerëzore, përkundrazi ishin edhe qëllimet e përbashkëta ekonomike dhe politike që synoheshin. Ne se nga nje egzistence paralele vendore dhe kohore e njerezve me prejardhje te njejte lind nj e popull, kjo gje varet mnga mardheniete ndersjellta e grupeve pjesemarrese dhe nga forcat egzistuese lidhese. Sigurisht që kjo gjë mund te pranohet si shembull tek sllavet. Një proces, i cili welcher sich bei der wesentlich länger andauernden Herrschaft der Araber auf der iberischen Halbinsel mit den im Untertanenstatus verharrenden Christen (Mozaraber) dhe Juden eben nicht vollzogen hat, genauso wenig wie im Fernen Osten zwischen Han-Chinesen und Mongolen oder im südlichen Afrika bei Zulu und Bantu. Te Etogjeneza kategoria lidhje gjaku gänzlich zu verbannen ist nur ideologisch möglich. Historia e njerezimit nuk njeh ose ose por edhe keshtu edhe ashtu.

Teori të etnogjenezave

Identitetet etnike nuk përcaktohen më në hulumtimet moderne, në lidhje me idetë e Reinhard Wenskus dhe veprës së tij të shumëdiskutuar Stammesbildung und Verfassung(Krijimi i fiseve dhe kushtetuta) i vitit 1961, si bashkësi të përcaktuara biologjikisht, përkundrazi si rezultate të zhvillimeve historike. Ethnogjeneza tëmesjetës së hershme shiheshin ku me shume e ku me pak si procese te vazhdueshme, në të cilin u zhvilluan nga bota e shumeanshme etnike nëAntikitetin e vonë popujt e Mesjetës, nga të cilët disa u bëne kombte moderne europiane. Wenskus nisej nga e ashtëquajtura Bërthamë e traditëse . Mbartës i kesaj tTräger dieser Tradition ist eine oft recht kleine Gruppe von Menschen, die nicht mit den politischen Herrschaftsträgern identisch sein muss, diese aber in jedem Fall legitimiert. Vogelsia e Wenskusche Kerngruppe bedinge seiner Ansicht nach die Polyethnie der Verbände und einen sehr hohen Grad an ‚ethnischer Mobilität’. Je größer dann die Zusammenschlüsse werden, die das Heerkönigtum erreichen kann, desto mehr wird ihr Schicksal vom politischen Erfolg oder Misserfolg abhängig.

Ky model u zgjerua që nga vitet 1970 nga Herwig Wolfram . ai theksonte para së gjithash rolin e shtetshmërise romake në proceset e etnogjenezes. Wenskus argumentierte noch quasi rein germanisch. Die Ethnogenesen (Wolfram verwendete diesen Terminus technicus, Wenskus verwendete noch Stammesbildungen) der Goten, Franken und Langobarden fanden zumindest zum Teil auf römischem Boden statt. Këto grupe ishin Föderaten (Bündnispartner)romake dhe me së shumti dhe me se shumti die Leistung erfolgreicher Heerkönige, welche nicht selten in römischen Diensten standen und erst nach einiger Zeit und meist profunden Konflikten mit den Reichsautoritäten unabhängig zu agieren begannen. Im Mächtespiel des Imperiums konnte eine Gruppe von Kriegern wenn sie nur stark genug war, schnell auf höchster Ebene mitspielen. Die Geschichte des 4. und 5. Jahrhunderts ist eine Folge von Machtkämpfen und jedes Mal wurden barbarische Truppen gegeneinander aufgeboten. Gruppet që operonin në menyrë të pavarur të Gotëve nën komandën e Alarich dhe të Vandalëve, Alanëve dhe Suebëve dolen shpejt si nje faktor force në këte loje ne zonënn e [Mesdheu]]t .

Ausgegangen ist Wenskus von der Analyse der Herkunftsmythen. Diese origo gentis enthält „die Kunde von den tapferen Männern“. Heer und gens sind in der Begrifflichkeit der Quellen nicht voneinander zu trennen. So wurde etwa von Cassiodor/Jordanes ein gotischer, von Paulus Diaconus ein langobardischer Herkunftsmythos verschriftlicht. Die gemeinsame Überlieferung, wenn nicht gar Entstehung von origo dhe lex, von Herkunftsgeschichte und Recht, verdeutlicht diese Vorgänge. Eine zunächst mündliche Tradition dieser identitätsstiftenden Elemente wurde später und meist auf römischem Boden nun lateinisch verschriftlicht und als origo gentis oder in der Einleitung der Leges überliefert. Ne njeparathenie per Edictus Rothari, te nje permbledhje ligjesh te mbretit me te njejten emer te langobardeve, gjendet i perpiluar nemenyre te fiksuar gati i gjithe mateeriali i emrave te mitit te langobardeve.

Historia e Goteve e Cassiodors kutohet si origo gentis, pra si nje histori e nje populli te barbareve. origo Gothica kassiodoriane ka qene nje pjese e Genus-it antik, innerhalb dessen seit Caesar zwei Auffassungen parallel tradiert wurden: Die Tradition der griechischen Ethnographie erklärte gentile bzw. ethnische Ursprünge mit Vorliebe anhand der Heldentaten von Göttern und Heroen. Etnografët romakë hingegen versuchten seit Caesar autochthone Traditionen zu berücksichtigen und billigten ihnen mehr Geltung zu, als traditionellen mythologischen Spekulationen. Römische Ethnographie wurde immer als Teil der römischen Geschichte verstanden und betrieben. Mit der Einbindung der Gotengeschichte in die ökumenische historia Romana gab Cassiodor das Beispiel für die mittelalterlichen Origines gentium, deren Reihe Saxo Grammaticus mit seinen Gesta Danorum um 1200 beschlossen hat. Die origo, die Vorgeschichte, einer germanischen, keltischen oder slawischen gens wurde in den entsprechenden Werken nicht mehr nur in die universelle historia Romana integriert, sondern auch heilsgeschichtlich gedeutet. Feja Katolike und römische Staatlichkeit wurden die Voraussetzungen, për tu bërëeuropianë të mirë. Hungarezet kaluan ne kete rruge, die Awaren verschwanden mit ihrem Konzept eines Steppenreichs in Eurasien. Cassiodor und Jordanes ließen ihre Gotengeschichte mit einer in diesem Sinn ‚glücklichen Niederlage’ enden. Historia e mbretërisë së Gotëve amalikas mbaroi me fitoren e Belisar mbi mbret në Witiges dhe mbesës së Theoderichut, Mathesuntha. Die letzte Amalerin konnte jedoch den Kaiserneffen Germanus heiraten und so die Tradition ihrer Familie mit der der Anicier verbinden. „Kështu kryhet plotësisht kalimi legjitim ngaamalisch-balthischen Origo Gothica ne Historia Romana.“ (Wolfram, Goten, 8) MOsha e gensit gotik wie der Adel der Amaler wird zusätzlich noch durch die Erzählung von der gotischen Abstammung des Kaisers Maximinus Thrax und der Plünderung Trojas durch Goten in grauer Vorzeit betont. Eine solche „gentile Entelechie“ gilt als Legitimierung der Herrschaft. Die gens nimmt ihren Platz ein in der großen Geschichte des populus, eine schon heilsgeschichtliche Komponente.

An der Sicht der identitätsstiftenden Traditionen, wie sie Wenskus und Wolfram vertraten, setzte in den achtziger Jahren eine massive Kritik ein. Amerikanische H