Karli i Madh

Karli i Madh, duke mbajtur shpatën dhe globin, vizatim nga Albreht Dyrer

Karli i Madh (2 prill 742 – 28 janar 814), i njohur ndryshe si Sharlemanj, gjermanisht: Karl der Große, (latinisht: Carolus ose Karolus Magnus) ose Karli I, ishte mbret i frankëve nga 768, mbret i Italisë nga 774 dhe i pari Perandor romak në Europën perëndimore që nga rënia e Perandorisë Romake të Perëndimit tre shekuj më përpara.

Frankt një nga popujt gjermanik që kishin lëvizur nga shtëpitë e tyre mbi lumin Rhein në Perandorinë Romake siç ishte copëtuar-u, nga viti 700 nga sundimtarët e Galis. Ata gjithashtu mbrojtën papatin dhe besimin katolike. Kur mbreti i tyre Pepin i Vogël vdiq, bijtë e tij, Karli dhe Carloman zgjodhën për të ndarë mbretërinë. Ata e ndanë atë në dy pjesë: gjysma e Karlit, dhe të tjerat për Carloman. Carloman vdiq më 4 dhjetor 771, duke lënë Karlin si lider i tërë mbretërisë franke. Ai ishte mbret i frankëve nga 768, dhe mbret i Lombardve nga 774. Ai u kurorëzua IMPERATOR Augustus (Perandor) në Romë, në ditën e Krishtlindjeve nga Papa Leo III në 800, duke lindur Perandorin e Shenjtë Romake, me shpresen qe do të jetë një lloj i dytë Perandorisë Perëndimore Romake (ndërsa bizantinët e Kostandinopojës ishin ende duke mbajtur deri perandorinë romake.) Me shumë luftëra, Karli u përhap me zotërime në të gjithë në shumë vende të Evropës Perëndimore. Karli luftuaonte në luftëra gjatë gjithë kohës kur ai ishte mbret. Ai është i njohur për përdorimin e shpatës së tij, "Joyeuse", në secilin prej tridhjetë vjet të luftës dhe 18 betejat ai luftoi me të. Ai po ashtu arriti në fund për të pushtuar Saksonin, diçka që perandori romak Augustus nuk mund të bënte 800 vjet më parë. Ai ishte në gjendje për të kthyer saksonët në krishterimin katolik. Ai gjithashtu kishte ndërtuar shumë shkolla në mënyrë që njerëzit e tij mund të mësojnë. Ai vdiq në 814, duke e lënë mbretërinë e tij për djalin e tij të vetëm, Louis. Pasardhësit e Karlit do të quhen Carolingians.

Vitet e hershme

Në kohën kur lindi—konvencionalisht njihet si 742, por ka shumë mundësi të ketë qenë 747 ose 748—babai i tij, Pipini III ishte regjent dhe ushtronte aktualisht pushtet mbi tërë mbretërinë franke. Ato pak gjëra që njihen mbi rininë e Karlit të Madh tregojnë se ai u ushtrua praktikisht për udhëheqje duke marrë pjesë në aktivitetet ushtarake, politike dhe shoqërore të lidhura me oborrin e babait të tij. Vitet e hershme të jetës së tij u shënuan nga një seri ngjarjesh që patën shumë pasoja për pozitën franke të asaj kohe. Në 751, me aprovim të papës, Pipini i zuri vendin në fronin frank mbretit të fundit meroving, Shilderikut III. Pas takimit me papën Stefan II në pallatin mbretëror të Pontionit në 753-754, Pipini krijoi një aleancë me papën ku përkushtohej që të mbronte Romë dhe si shpërblim dinastia e tij do kishte të drejtën nga papa për të sunduar në fronin frank. Pipini gjithashtu ndërhyri ushtarakisht në Itali në 755 dhe 756 për të parandaluar rrezikun lombard ndaj Romës dhe në të ashtëquajturën Donacion të Pipinit në 756, ai i jepte papatit një sasi territoresh që shtriheshin përgjatë Italisë qendrore që u bënë baza e një entiteti të ri politik, Shtetit Papal, mbi të cilin sundonte papa.

Kur Pipini vdiq në 768, mbretëria e tij u nda sipas zakonit frank ndërmjet Karlit të Madh dhe vëllait të tij, Karlomanit. Menjëherë rivaliteti mes dy vëllezërve rrezikonte unitetin e mbretërisë franke. Për të patur avantazh mbi vëllain e vet, Karli i Madh formoi një aleancë me Dezideriusin, mbret të lombardëve, duke u martuar me vajzën e mbretit për të vulosur një marrëveshje që kërcënonte ekulibrin delikat të vendosur në Itali nga aleanca e Pipinit me papatin. Vdekja e Karlomanit në 771 i dha fund krizës dhe Karli i Madh, duke mos i njohur të drejtat e pasardhësve të Karlomanit, mori në zotërim tërë mbretërinë franke.