Gjeografia e Kosovës

Kosovo

Kontinent	Evropë
Rajoni	Balkan
Sipërfaqe	10,908km²
Qyteti me popullsi më të madhe të Sipërfaqe	Prishtina
Kufijtë	700.7 km
Vendet me të cilat kufizohet	Shqipëria 111,8 km, Maqedoni 158,7 km, Malit të Zi 78,6 km, Serbi Qendrore 351,6 km
Pika më e lartë	Gjeravica, 2,656 m
Pika më ulët	Drini i Bardhë, 122 km
Sipërfaqja më e madhe ujore	Liqeni i Gazivodës 9.1 km²
Tokë:	Malet, Kodrat, 2 madh Rrafshin

Kosova gjendet në qendër të pjesës perëndimore të Gadishullit Ballkanik. Nëpër territorin e Kosovës kalojnë rrugët që lidhin detin Adriatik, detin Egje me brendinë e Gadishullit Ballkanik. Kosova në vijë ajrore më së afërmi e ka detin Adriatik vëtëm rreth 100 km.

Pozita gjeografiake

Prishtina kryeqyteti i Kosovës nga qendrat e tjera të Gadishullit Ballkanik është 90 km nga Shkupi, 120 nga Nishi, mbi 200 nga Sofja rreth 300 km Tirana dhe Beogradi, rreth 350 Selaniku, pastaj me Podgoricën dhe Sarajevën diçka më larg. Edhe gjat historisë nëpër Kosovë kalonin rrugë të rëndësishme, qoftë nga Adriatiku (Lezha), nga veriu ( Evropa Qendrore-Beogradi), nga lindja (Stambolli) ose nga jugu ( Selaniku). Kosova ka formë shum të përshtatshme. Në skajet e saj shtrihen malet e larta, të mesme dhe të ulta, ndërsa në pjesët e brendshme janë fushat, luginat dhe malet e ulëta. Kosova ka një sipërfaqe prej 10.887 km2. me sipërfaqe është vend i vogël, më i vogël se Shqipëria për 2,6 herë.

Kosova kufizohet me Shqipërinë, Maqdoninë, Serbinë dhe Malin e Zi. Kufiri i Kosovës me vendet fqinje kryesisht kalon nëpër male dhe ka karakter natyror. Edhe pse është kufi natyror, ai nuk është etnik sepse rreth kufirit të Kosovës jetojnë shqiptarët në trojet e veta. Pos në Shqipëri shqiptarët jetojnë edhe në krahinën e Plavës- Gusisë, Rozhajës dhe në Pështër, në Luginën e Preshevës, Medvegjës( Serbi), në Karadakun e Kumanovës, Karadakun e Shkupit, në Fushën e Shkupit,në malet e Sharrit, në fushën e Pollogut ( Maqedoni).

Koasova ka lidhje të shumta me shtetet fqinje, disa rrugë me Serbinë, dy me Maqedoninë, dy me Shqipërinë, tri me Malin e Zi. Përmes hekurudhës Kosova lidhet me Maqedoninë dhe Serbinë, kurse përmes aeroportit të Prishtinës lidhet me shumë vende të botës.

Tërësia tokësore Shqiptare

Pobullit shqipatr gjatë gjithë historisë i kushtoi shtrenjtë pozita e volitshme gjeopolitike dhe gjeostrategjike. Si popujt e Lindjes ashtu edhe ata të Perëndimit tërësinë tokësore të shqiptarëve kishin bërë udhëkryqin më të ngarkuar të planetit. Prandaj këtë truall vazhdimisht e kanë rrahur besime, ideologji dhe politika të ndryshme, që është pasuruar shpirtërisht nga kulturat e të dy anëve, por edhe është rrezikuar nga interesat e tyre të kundërta.

Ndërtimi gjeologjik

Malet e Sharrit

Kosova edhe pse ka një sipërfaqe të vogël ka përbërbërje të llojlljshme gjeologjike me shkëmbinjë prej kohërave më të vjetra e deri në epokën më të re gjeologjike. Hapësira e Kosovës në aspektin tektonik ndahet në disa zona:

• Zona Dardane ( Rodope) Kësaj zone i takon pjesa lindore e Kosovës.Në lindje hasen shkëmbinjtë metamorfik, serpentinorë, shtrsa vullkanogjene e Trepçës, e cila përmbanë xehrore plumbi, zingu etj.
• Zona e Vardarit, kësaj zone i takojn vist në anën e majt të lmit Vardar.
• Zona Dinarite, kësaj zone u takon pjesa perëndimore të Kosovës.Dinaritet e brndshme – Mali Mokna, mali I Thatë dhe Bjeshkët e Nemuna janë të përbëra në pjësën më të madhe prej gëlqerorëve të mezozoikut. Pos gëlqerorëve hasen edhe konglomeratet, kuarcitet, rënorët, argjilet, pastaj shtresat vullkanogjne etj.
• Zona e Korabit në Kosovë i takon pjesa e Sharrit dhe pjesa jugore e basenit të Dukagjinit. Këtu shtresat e mezozoikut kanë përhapje të gjerë. Ato e përbëjnë Koritnikun, Cvilenin, Oshllakun etj.

• Shkëmbinjtë më të vjetër të erës së kembriut në hapsirën e Kosovës janë shistet kristalore në pjesën më lindore të Kosovës.
• Shesat paleozoike janë gjetur në Sharr, në Bjeshkët e Nemuna, në Mokan dhe në rrethinën e Trepçës.
• Shkëmbinjtë magmatik të moshës së paleozoikut janë granitet e masivit të Bujanocit dhe tëzonës së Sharrit. Shkëmbinjtë mezozoik në Kosovë kanë shtrirjetë gjerë dhe paraqiten si shtresa të gëlqerorëve.
• Shtresat e terciarit në Kosovë gjenden në basenin e Kosovës, të Dukagjinit, të Drenicës, të Llabit dhe të Anamoravës. Të kohës së terciaritjanë edhe derdhjet vullkanike të Stantërgut, Kishnicës Janjevës, Strezocit,Novobërdës dhe Moravës së Binçës
• Formacionet neogjene janë zhvilluar liqenet me shtresa të thella të qymyrit dhe krijesat vullkanogjene. Shtresat e miocenit i kanë mbushur basenet e Dukagjinit, te Moravës së Binçes, të krivarekës. Këto shtresa janë të përbëra prej argjilli, ranorëve, zhavorit, konglomerateve, gëlqerorëve, tufeve etj.
• Shtresat e pliocenit i kanë mbushur basenet e liqeneve ujëëmbël të Kosovës, të Dukagjinit, të renicës, anën perëndimore të basenit të Anamoravës dhe bregoret e ulëta. Formacionet e pliocenit përbëhen prej zhavorit, argjileve ranore, më rrallë prej rënorëve, argjilit lapor dhe shtresave të thella të qymyrit.
• Formacionet e kuaternarit në Kosovë I mbulojnë pjesët e rrafshta dhe shtretërit e lumenjëve, sidomos të Drinit të Bardhë, të Sitnicës, të Moravës së Binçës etj., pastaj terracat lumore, rrafshet aluiviale, shtresat deluviale, materialet morenore etj.

Relievi

Artikulli kryesorë : Relievi i Kosovës

Relievi i Kosovës përbëhet prej vargmaleve, maleve, fushëgropave dhe luginave (të krijuara me lëvizje tektonike, forma erozive dhe akumulative) etj.

Malet përbëjnë rreth 63% të territorit dhe ndahen në disa grupe: malet periferike dhe qendrore, të larta, të mesme dhe të ulëta.Malet periferike kan pozit skajore ne form vragmalesh,grupmalesh,dhe malesh te vequara

Klima

Artikulli kryesorë : Klima e Kosovës

Klima e Kosovës ka lidhje me pozitën gjeografike të saj. Shtrirja në gjerësinë e mesme gjeografike, klima e Kosovës varet nga sasia e nxehtësisë që vjen nga Dielli, afërsia e detit Adriatik, lugina e Vardarit, hapja ndaj veriut, lartësia mbidetare mbi 400 m, shtrirja e maleve të larta në perëndim, jug e veri dhe e maleve të ulëta e të mesme në lindje e juglindje.

Rrethanat e tilla gjeografike ndikojnë që klima e Kosovës të ketë tipare të veçanta në pjesën perëndimore e lindore, në fusha, kodrina e male. Pra,veçoritë klimatike ndryshojnë nga perëndimi në drejtim të lindjes dhe prej veriu kah jugu. Për të kuptuar më mirë veçoritë klimatike të Kosovës duhet njohur elementet e klimës si: diellosjen, temperaturën, reshjet, shtypjen atmosferike , ererat Malet periferike kane pozite skajore ne forme vargmalesh dhe malesh te vequara. Malet qendrore jane me te ulta , zene me pak siperfaqe dhe shtrihen ne territorin e Kosoves .

Hidrografia

Artikulli kryesorë : Hidrografia e Kosovës

Hidrografia është element i rëndësishëm natyrorë. Pasuria në ujëra sipërfaqësor dhe nëntokësore varet nga përbërja gjeologjike.(shtresat ujëmbajtëse e ujëlëshues), format e relievit, klima (temperatura, reshjet, erërat etj), mbulesa vegjetative dhe ndikimi i njeriut në rregullimin e shtretërve dhe shfrytëzimit të ujit për nevoja të ndryshme. Kosova ka rrjet mjaft te pasur te lumenjëve ku me te rendësishmit janë:Drini i bardhe,Ibri,Lepenci,Sitnica etj.Gjithashtu është e pasur edhe me liqene(artificiale)si :Liqeni i Batllavës,Liqeni i Badovcit,Liqeni i Ujëmanit etj.

Tokat

Artikulli kryesorë : Tokat e Kosovës

Në territorin e Kosovës për shkak të llojllojshmërisë së relievit, përbërjes gjeologjike, kushteve klimatike, hidrografike, floristike dhe veprimit të njeriut për kohë të gjatë historike, janë formuar toka të ndryshme, e një pjesë e tyre edhe ka pësuar ndryshime. Mirëpo pjesa më e madhe e territorit ( 56%) është e mbuluar me toka të cilësisë së dobët, një pjesa tjetër e konsiderushme (29%) është me toka të cilësisë mesatare dhe pjesa më e vogël (15%) me toka të cilësisë së mirë. Tokat e cilësis së mirë dhe mesatare zën rreth 44% të fondit të tokës dhe ato përbëhen prej tokave humusore(11%,kryesisht ne Rrafshin e Kosovës),tokave te murrme karborante(8.4%), aluviale(7.8%), smonicave,renzinave dhe tokave të zeza.

Bota bimore e shtazore

Artikulli kryesorë : Bota bimore dhe shtazore e Kosovës

Relievi i llojllojshëm, përbërja e larmishme pedologjike, klima e llojllojshme dhe pasuria me ujra , kan ndikuar në llojllojshmërinë e botës bimore dhe shtazore të Kosovës. Hapja e sipërfaqeve nën pyje, kullosa e livadhe si dhe prerja e pandërprerë e pyjeve, dukshëm e kanë varfëruara pasurinë bimore dhe shtazore. Bashkësia e bimëve livadhore është mjaft e pasur, sidomos në pjesën perëndimore, ku ka më shumë livadhe e kullosa për shkak të reshjeve më të shumta dhe mundësisë së ujitjes së sipërfaqeve nën livadhe. Drunjtë endemik të vjetërsisë terciare janë disa: rrubulli, arneni, pisha e bardhë, pisha e zezë dhe selvia.

shih edhe këtë

Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Kosovës është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë.

• Portali i Gjeografisë