Fizika bërthamore

Fizika bërthamore apo Fizika nukleare është pjesa e fizikës e cila merret me studimin e bërthames atomike dhe grimcave subatomike.Per njeriun kjo berthame ka marre nje rendesi te jashtezakonshme.Nepermjet berthames dhe proceseve qe ndodhin ne te,njeriu po njeh shume ceshtje qe ndodhin ne boten qe errethon,duke filluar nga objektetastronomike me permasat e largesite e tyre kolosale e duke depertuar gjithmone e me thelle ne boten e grimcave elementare,te asaj bote ne te cilen  cdo zbulim eshte sa i veshtire aq dhe joshes.Vec kesaj njeriu ne proceset  berthamore gjen zgjidhjen e problemev te energjitikes te se ardhmes,jo vetem kaq proceset dhe rrezatimet berthamore jane tashme pjese e shume degeve te shkences e te teknikes,madje deri ne fusha me te largeta sic eshte arkeologjia dhe kriminalistika.Keto lidhje te fizikes e shume te tjera si keto po lindin dita dites ne fusha te ndryshme te dijes qe perbejne  nje arsenal shume te vyer shkencor.Por edhe vete ne gjirin e fizikes berthamore kane lindur nje ser degezimesh shume te vecanta te cilat sot perbejne degezime te vecatnta studimi ne kete fushe.Te tilla si:Struktura e vetite e berthamave,modelet berthamore,forcat berthamopre,bashkeveprimi nuklo-nuklon,grimcat elementare lindja dhe shenderrimi i tyre,akseleratoret e grimcave te ngarkuara,fizika eksperimentale berthamore,radioaktiviteti i berthamave,spektroskopia berthamore,regjistrimi i grimcave berthamore,mbrotja dhe dozimetria e rrezatimit jonizues,reaksionet termoberthamore,reaksionet berthamore,fizika e neutroneve dhe reaktoret berthamore.Mire do te ishte qe problemet e fizikes berthamore te trajtoheshin me po ate koherence dhe njepasnjeshmeri qe fizika e pergjithshme trajton problemet e saj.Por kjo eshte e pamundur.Mungesa e nje teorie me specifike dhe e afte per te shpjeguar te gjitah te dhenat eksperimentale dhe te parashikoje te tjera te dhena,ben te domosdoshem qe shume probleme te saj te trajtohen ne menyre te perafruar duke u bazuar gjithmone ne modelet e perafruara berthamore me epersite dhe te metat e tyre.Zhvillimi i fizikes berthamore dhe i grimcave elementare ka cuar ne krijimin e nje numeri te madh nocionesh dhe idesh teper te holla e te thella,thelbi i te cilave eshte me veshtire te kuptohet dhe te analizohet nga pikepamja e kendveshtrimi fizik sesa nga ana matematike i shoqeruar nga shume formula dhe njehesime te gjata matematike qe kerkon nga lexuesi jo pak perpjekje,por nje studim i thelle i cliruar ne menyre konstante e konsekuente,sikurse te lexosh alfabetin nga A-ja deri te ZH-ja.

Bërthama e Atomit

Atomi eshte grimca me e vogel e elementit kimik,pa marre parasyshe grimcat subatomike qe jane perberese te berthames se atomti dhe shenderrimet e tyre ne shume grimca te tjera subatomike.Atomi si teresi eshte neutral dhe perbehet nga mbeshtjellsja elektronike negative dhe nga berthama me ngarkese pozitive.Ne berthame eshte perqendruar pothuajse e gjithe masa (99.95%) e atomit.Pjesen tjeter e perben masa e elektroneve te mbeshtjelleses elektronike te po ketij atomi.Permasat e berthames jane 10000 deri ne 100000 here me te vogla se te atomit.Pra per studimin e atomit berthama me permasat e saj munde te merret si pike materjale e ngarkuar.Energjia qe mban lidhur sistemin e mbeshtjelleses elektronike me berthamen eshte e disa dhjetra miljon elektronovolte(eV),prandaj ndikimi i proceseve ne mbeshtjellesen elktronike eshte pothuajse i pa perfillshem ne strukturen dhe ne proceset berthamore.Pra,ne kete ndryshim te permasave dhe te energjive qe karakterizojne sistemete atomike dhe ato berthamore,qemdron dallimi i madh midis dukurive te fizikes berthamore dhe asaj atomike.

-Madhesite fizike kryesore qe karakterizojne vetite e berthamave atomike te qendrueshme kane te bejne me:

a)Perberjen e berthames

1-Numri atomik ose rendore(Z)

2-Numri i mases(A)

b)Vetite mekanike ku hyjne:

1-Masa(M) dhe energjia e berthames(E)

2-Energjia e lidhjes se berthames(Ee)

3-Spini dhe ciftesia

c)Vetite elektrodinamike ku hyjne:

1-Rrezja e shperndarjes se ngarkeses.

2-Momenti dipolar magnetik.

3-Momenti katerpolar elektrik.

c)Permasat

1-Rrezja e berthames

d)Statistika.

-Vetite e lartepermenduar quhen ndryshe dhe veti statike,karakteristika statike kane jo vetem berthamat e qendrueshme ne gjendjet e tyre themelore,por dhe berthamat e pa qendrueshme(nivelet e eksituara dhe gjendjet themelore te berthamave radioaktive),mjafton qe keto te jetojne ne kete gjendje shume te gjate se koha karakteristike berthamore.Berthamave radioaktive pervec vetive te mesiperme u shtohet dhe zberthimi radioaktiv(alfa,beta,gama,neutronik dhe ndarje)perioda e gjysme zberthimit,energjia e grimcave qe clirohen etj.Madhesite qe karakterizojne vetite berthamore gjate eksitimeve te tyre si gjate zberthimit radioaktiv ashtu edhe gjate reaksioneve berthamore quhen veti dinamike.

Pak histori

Bekereli në vitin 1896 duke punuar me kripërat e uranit zbuloi që emetojnë grimca apo rrezatim, i cili vepron në pllakën fotografike.

Maria dhe Pjer Kiri duke bërë eksperimente treguan se me radioaktivitet nuk karakterizohet vetëm urani, por veti radioaktive kanë edhe toriumi dhe kompozimet e tij. Radioaktiviteti natyror vërehet tek elementet e rënda që nuk kanë lidhje bërthamore të pa qëndrueshme, por kjo dukuri është vërejtur edhe tek elementet e lehta.

Radioaktiviteti është proces spontan i zbërthimit ose dezintegrimit të bërthamave atomike. Si pasojë e zbërthimit të tillë elementi kalon në një element tjetër me atë rast emiton grimca alfa, beta ose gama.

Radioaktiviteti

Radioaktiviteti është proces gjatë se ciles bërthama e ndonjë elementi zbërthehet ne bërthame të ndonjë elementi tjeter dhe gjatë asaj emetohet rrezatim elektromagnetik. Në vitin 1896 Bekereli duke ounuar në laboratorin e tij , me kripërat e uranit , pas punës qe kreu , i mbështjelli kripërat e uranit dhe i la pas pllakës fotografike. Një ditë më pas Bekereli pa se pllaka fotografike ishte e rrezatuar (e nxirë). Ai njëherë dyshoi se mos kishte të bëje me rrezatimin rentgen (që u zbulua një vit më para), por pas studimit të mëtejshem , u vertetua se kemi të bëjme me një rrezatim të ri, i cili njëherë u quajt rrezatim i Bekerelit , por pasi u zbuluan disa nga vetitë e tij e morri emrin rezatim radioaktiv. Më vonë Maria Kyri bashkë me bashkëshortin e saj Pjer Kyri, treguan se radioaktiviteti nuk është veti që ishte e pranishme te urani.Edhe toriumi me kompozimet e tij tregonte kësi veti radioaktive. Më vonë u zbulua edhe se kishte 3 lloje të rreyeve radioaktive. Ato quhen Ë alfa , beta dhe gama. Më poshtë ti spjegojme vetitë e këtyre rrezeve.

==Rrezet alfa paraqesin bërthama të heliumit të jonizuar 2 herë (që ka humbur dy elektrone).