Bibla

Një bibël e lashtë e Gutenbergut.

Bibla ("hebr.: תנ״ך tanakh, greq.: η Βίβλος - i Vivlos, hebr. ספר - séfer, libër, nganjëherë "Shkrimi i Shenjtë") rrjedh nga greqishtja "(τα) βίβλια", ta Vivlia, = "Librat" dhe është emri që përdoret nga hebrenjtë dhe të krishterët për shkrimet e tyre fetare, që janë krijuar brenda një hapësire kohore prej 1.200 vjetësh në Izrael, dhe deri në shek. I pas Krishtit. Ato do të jenë kanonizuar në fillim për judenjtë, nga Ezra në shek. III para Kr., e më pas për të krishterët, nga apostulli Gjon nga fundi i shek. I pas Kr.

Shumica dërmuese e të krishterëve e quajnë Biblën ndërthurje të Shkrimeve Hebraike (të njohura nga të krishterët si "Besëlidhja e Vjetër" , "Dhiata e Vjetër" ose "Testamenti i Vjetër"), dhe "Besëlidhja e Re, Dhiata e Re ose Testamenti i Ri, që përshkruan jetën e Jezusit. Për disa, apokrifat ose të ashtuquajturat libra deuterokanonikë, shkrime të ndryshme të rëndësishme të kohës ndërdhiatore, mendohet (gabimisht) të jenë pjesë e Shkrimeve të krishtera, por hebrenjtë ortodoksë (e as nuk Jezusi as nuk apostujt) kurrë nuk i kanë pranuar në kanon palestinez. Nga hebrenjtë, Bibla njihet vetëm si Bibla Hebraike, ose Tanak. Bibla judaike, Tanak, përbëhet nga tri pjesë kryesore: Tora (mësimi, udhëzimi), Nëviim (profetët), dhe Këtuvim (shkrimet). Këto libra në renditje tjetër përbëjnë edhe Besëlidhjen e Vjetër, e cila është pjesa e parë kryesore e Biblës së krishterë, që plotësohet nga Besëlidhja e Re. Si të krishterët po ashtu edhe hebrenjtë e quajnë Biblën fjalë e zbuluar nga Perëndia, në çfarëdo lloj kuptimi apo përdorimi.

Skeda:Codex Vaticanus.jpg

Bibla e të Shtatëdhjetëve.Një faqe nga Codex Vaticanus.

Bibla, Versioni i të Shtatëdhjetëve ose Septuaginta në greqisht, që është përkthyer nga hebraishtja njëkohësisht dhe (sipas traditës) në mënyrë të pavarur nga 72 të mençurit në gjuhën greke, rreth 285-246 p.K. në Aleksandrinë e Egjiptit; në këtë qytet kosmopolit e nga më të mëdhatë e epokës ndodhej një bibliotekë e madhe dhe e famshme e ku ndodhej një komunitet hebraik i rëndësishëm dhe aktiv. Bibla është libri më i shpërndarë në botë. Të dy Shkrimet Hebraike dhe Bibla e Krishtere janë përkthyer shumë herë, dhe në më shumë gjuhë (më shumë se 2.100 gjuhë) se çdo libër tjetër. Thuhet se janë shitur më shumë se pesë miliard kopje të Biblës që prej vitit 1815, duke e bërë librin më të shitur të të gjitha kohërave.

Për shkak te mbizotërimit të krishterë në Evropë, nga Era Romake deri në Erën e Dritërimit, Biblat kanë ndikuar jo vetëm fenë, por edhe gjuhën, ligjin dhe filozofinë natyrore të rrymës kryesore të qytetërimit perëndimor. Era e Dritërimit dhe revolucioni shkencor në Evropë dhe Amerikë sollën skepticizëm në lidhje me prejardhjen hyjnore dhe saktësinë historike të Biblës. Disa ekspertë biblikë vazhdojnë ta përdorin Biblën si një dokument historik, ngaqë aty gjenden vendndodhje arkeologjike që përkojnë me përshkrimet e ngjarjeve dhe vendeve, duke përfshirë edhe vendndodhje të mundshme të Sodomës dhe Gomorrahs, dhe gërmadhat e mbetura pas rënies së Jerikos.

Emërtimi "Bibël" përdoret nganjëherë si përshkrim i besimeve të tjera. Kështu Guru Granth Sahib shpesh e shikon shkrimin fetar indian si Bibla Sikhe. Pas botimit të Librit të Mormonëve, në vitin 1830, njihej nganjëherë si "Bibla e Artë" nga mormonët. Disa të krishterë kundërshtojnë një përdorim të këtillë si keqpërdorim, dhe disa jo të krishterë e shohin këtë si të pandjeshme. Fjala "bibël" përdoret nganjëherë si përshkrim i një libri të të vërtetave lëndore, që është gjithëpërmbledhës dhe autoritativ; disa libra duke u bazuar mbi këtë përfshijnë fjalën "Bibël" në emërtimet e tyre (p.sh "PC Bibel" etj).

Biblat hebraike dhe të krishtera janë në të vërtetë mbledhje e atyre librave që në prejardhjen e tyre ishin një numër librash të pavarur.

Bibla hebraike

Tanakh (hebraisht: תנ"ך) përbëhet nga 24 libra. Tanakh është një akronim për të tri pjesët e Biblës hebraike: e Tevratit ( "Mësimdhënia / Ligji" e njohur gjithashtu si Pesëlibrashi), Nëvi'im ( "Profetëve") , dhe Këtuvim ( "Shkrimet" ose Hagiographa), dhe është përdorur zakonisht nga judenjtë, por të panjohur edhe për oratorët shumë anglisht dhe të tjerë (Alexander 1999, f. 17).

Bibla e krishterë

Bibla e krishterë përbëhet nga shkrimet e shenjta hebreje, të cilat kanë qenë të quajtura Dhiata e Vjetër, dhe disa nga shkrimet e më vonë të njohura si Dhiata e Re. Disa grupe brenda krishterimit përfshijnë libra shtesë, si pjesë e një ose të dyja këto "Dhiatave" e shkrimet e tyre të shenjtë të shquara ndër të cilat janë të fshetat biblike ose librat deuterokanonike. Versionet e ndryshme të Biblës së krishterë anglisht përfshijnë Bible, AV, RV, RSV, NIV, NEB, REB, GNB dhe Wikibooks. Në Judaizëm, termi i krishterë Bibla është përdorur shpesh për të identifikuar vetëm ato libra si Dhiata e Re, të cilat i janë shtuar nga të krishterët Tekstit Mazoretik, dhe përjashton çdo aludim në ndonjë Dhiatë të Vjetër. Kanuni i përgjithshëm i Shkrimit përmban në përgjithësi 49 (7 x 7) libra: 22 librat e Dhiatës së vjetër (sipas llogaritjes hebraike) kurse 27 librat e Dhiatës së re.

Besëlidhja e Vjetër

Bibla eshte përmbledhja e librave fetare, të cilën hebrenjtë dhe të krishterët e konsiderojne burim të shenjë të fesë së tyre. Ajo permban historinë e njerëzimit, sipas hebrenjve, duke filluar nga krijimi i botës dhe i gjithësisë nga Abrahami e Moisiu, krijimi i popullit të Zotit (hebrenjtë) dhe historia e tij nëpër shekuj deri në ardhjen e Mesisë, Jezu Krishtit për të plotësuar profecitë e mëparshme fe.

Kanuni hebre është ndarë në tri pjesë:

LIGJI (5 libra); Zanafilla, Dalja, Levitiku (d.m.th. Kodi priftëror), Numrat dhe Ligji i përtërirë (d.m.th, Besëlidhja e ripërtërirë).

PROFETËT (21 libra); Joshua, Gjyqtarët,1 + 2 i Samuelit, 1 + 2 i Mbretërve, Isaia, Jeremia, Ezekieli, Hoshea, Joeli, Amosi, Obadia (Abdia), Jona, Mihaja, Nahumi, Habakuku, Cefania (Sofonia), Hagai, Zakaria, Malahi.

SHKRIMET E TJERA (13 libra); Psalmet, Fjalët e urta, Jobi, Kënga e Këngëve, Ruta, Vajtimet, Koheleti, Estera, Danieli (libër apokaliptik), Ezra, Nehemia, 1 + 2 Kronikave (Analeve).

Apokrifa:

Në disa botime të Biblës paraqiten edhe 7 libra të tjerë (Tobia, Judita, Libri i Dijes, Libri i Sirakut, Baruku, 1 + 2 mbi Makabenjtë, si dhe disa shtesa në librat e Esterës dhe të Danielit) që nuk i përkasin kanunit të Jerusalemit, por që pranohen nga kisha katolike, sepse bënin pjesë në botimin e Septuagintës (përkthimi grek). Në të vërtetë mendimet rreth Apokrifës në Kishën ortodokse janë të ndara. Këto libra ekzistonin në Izraelin e lashtë, por nuk u pranuan për leximin publik: ato mund të konsultoheshin për përmirësim shpirtëror personal. Është kuptimplotë që asnjë botim çifut i Septuagintës (LXX) nuk u gjet deri më sot. Çdo botim i krishterë i Septuagintës ka një përmbledhje të ndryshme të librave apokrife. Kur çifutët nga Aleksandria përvetësuan përkthimin grek të Akuilës, për të zëvendësuar Septuagintën, u përjashtuan të gjithë librat e Apokrifës. Filoni, i cili jetonte në Egjipt më 20 p.e.r deri te 50 e.r. nuk citon kurrë nga ndonjë libër apokrifik, por shpesh nga librat kanonikë. S’ka dëshmi historike për ekzistencën e ndonjë kanuni të dytë aleksandrin, i cili do të justifikonte përfshirjen e librave apokrifë në ndonjë botim të Biblës.

Besëlidhja e Re

Dhiatën e re e shkruan apostujt (përfaqësuesit e vetë Jezusit). Marku ishte redaktori i Pjetrit, kurse Luka redaktori i Palit. Këto shkrime do të jenë redaktuar edhe në Efes në fund të jetës së Gjonit. Por, në fund të fundit, Perëndia është autori, sepse Bibla u shkrua nën frymëzimin e Shpirtit të tij.

7 letra të përgjithshme: Letrat e Jakobit, Pjetrit (1 + 2), Gjonit (1 + 2 + 3), Juda. Lista e librave (27 libra): Librat 1-4 i quajmë Ungjijt: sipas Mateut, Markut, Lukës dhe Gjonit, Veprat e apostujve (pesëlibrashi i krishterë).

14 Letrat nga Pali drejtuar kishave dhe individëve të ndryshëm: Letrat drejtuar romakëve, korintasve (1 + 2), galatasve, efesianëve, filipianëve, kolosianëve, selanikasve (1 + 2), Timoteut (1 + 2), Titit, Filemonit, hebrenjve (sipas Klementit të Aleksandrisë Luka e përkheu origjinalin hebraik nga Pali).

Një libër apokaliptik: Zbulesa (Apokalipsi)

Sipas renditjes origjinale të kanunit (që gjendet sot e kësaj dite te kisha ortodokse), pas Veprave të apostujve (vazhdim i ungjillit sipas Lukës) vijojnë Letrat e apostujve të renditura sipas vjetërsisë: Letrat e Jakobit, Pjetrit, Gjonit, Judës dhe në fund Letrat e Palit, me Zbulesën në fund.

Kështu, katër ndarjet e kanunit të DhR janë: 1. Librat historikë (pesëlibrashi i krishterë): katër ungjijt + Veprat. 2. Shtatë letrat e përgjithshme (baritore) 3. Katërmbëdhjetë (2 x 7) letrat e Palit. 4. Libri i Zbulesës (Apokalipsit).

Bibla dhe shkenca

Është mahnitës fakti që njohuritë që gjenden në një libër të lashtë si Bibla mbi 2000 vjeçare, të jenë kaq të sakta shkencërisht. Këto njohuri iu bënë të njohura njerëzimit vetëm në shek. XV dhe XVI nga mendimtarë dhe dijetarë të shquar si: Koperniku, Xhordano Bruno, Galileo Galilei, Johannes Kepler e të tjerë më vonë.

• Toka rri pezull në zbrazëtirë.

Hiobi 26,7;

"Ai shtrin veriun përmbi zbrazëtirë,/ var tokën në asgjë."

Psalmi 104;

"TI e ke krijuar tokën mbi shtylla,/ që përjetë të mos lëkundet."

• Forma e rrumbullakët e tokës.

1 Kronika, 16.30;

"se lëmshin tokësor e ka krijuar që të mos tundet".

Hiobi 34.13;

"Kush i ka besuar kujdesin për tokën,/ dhe kush e ka vendosur mbi tërë lëmshin tokësor?".

Psalmi 9.9; (nga Davidi)

"AI mban drejt rruzullin tokësor,/ AI u jep gjykimin që meritojnë popujve".

Jesaja 40,22;

"Ai është, që mbi rruzullin tokësor rri në fron,/ si karkaleca janë banorët e saj".

Shiko edhe

• Besëlidhja e Vjetër
• Besëlidhja e Re
• Ungjilli
• Tanak
• Torah

Lidhje të jashtme

• "Bibla e Shenjtë" mejesus.com
• "Bibla Shqip" Bibla.albKristian.com
• Bibla në shqip në "sacrednamebible.com"
• Bibledata. Bibla në linjë në shqip
• Bible keeper. Bibla shqip
• Shqiptaroortodoks Bibla shqip (e shkarkueshme dhe e dëgjueshme, e lexuar nga Timo Flloko)
• en:Bible translations into Albanian

• SHKRIMET E SHENJTA