Republika Çeke: Dallime mes rishikimesh

Republika çeke
Česká republika
Flamuri	Stema
	Moto: Pravda vítězí; shqip: E vërteta triumfon
	Himni kombëtar: Kde domov můj; shqip: Ku është shtëpia ime?
	Situata e Çekisë
Kryeqyteti	Praga;
Qyteti më i madh	Praga
President	Miloš Zeman ;
Kryeministër	Bohuslav Sobotka
Sipërfaqja	Vëndi i 114-të; 78,886 km²
ZEE	km²
Popullsia; • totale; • dendësia	Vëndi i 78-të; 10 210 000 (2004); 130 banorë/km²
PBB (2012); • totale; • për banor	; 286,952 miliard dollarë; 27.190 dollarë
Monedha	Korona çeke
Zona kohore; • në verë	UTC+1; UTC+2
Kodi i internetit	.cz
Prefiksi telefonik	+420
Kodi ISO 3166-1	CZ

Browse history interactively

[redaktim i pashqyrtuar]

← Redaktim më i vjetër Ndryshimi më pas →

Content deleted Content added

PamorTekst wiki

Inline

Versioni i datës 29 prill 2015 21:51

Çekisë (Republika Çeke) është një shtet në Evropën Qëndrore. Ajo kufizohet me Poloninë në veri, me Austrinë në jug, me Sllovakinë në lindje dhe me Gjermaninë në perëndim.

Historia

Artikulli kryesor: Historia e Çekisë

Viset e Çekisë, në bazë të të dhënave arkeologjike çeke, kanë qenë të banuara që nga parahistoria. Që në nga Shekulli III, fise kelte kanë migruar në këtë pjesë. Ndër fiset e para kanë qenë Boi (fis keltë) dhe më vonë fisi gjermanë i markomanëve dhe fisi Quadi. Gjatë kohës së dyndjeve të mëdha të fiseve gjermane, nga pjesa qendrore e Evropës janë larguar në anë tjera shumë fise, po ashtu edhe nga viset e Çekisë. Gjatë kohës së këtyre dyndje vëren edhe elementet e para të fiseve sllave të ardhur nga Deti i Zi dhe regjioni i Karpateve. Lëvizje kjo që është vërejtur edhe nga shumë fise tjera sllave që vinin na Siberia dhe Evropa lindore (hunët, avarët, bullgarët, magjarët etj.). Fiset gjermane që jetonin më parë në viset Çeke u shpërngulen në viset jugore, shumica e tyre në Austrinë e sotshme.

Gjatë shekullit VII, murgu françeskan, Samo i ndihmonte sllavët që të luftonin avarët. Nga kjo ndihmë e tij u krijua edhe shteti i parë sllav i njohur në Evropën qendrore. Mbretëria e Moravës ishte vazhdimësia e këtij shteti sllav në shekullin VIII.

Shteti Çek pas disa konflikteve në vitet e vona të shekullit IX u bashkua nga "Přemyslids". Mbretëria e Bohemisë ishte një fuqi vendore, mirëpo konfliktet fetare të ngjashme si ato të shekullit XV dhe të shekullit XVII nuk e linin të ngrihej në një fuqi më të madhe. Kështu bie nën ndikimin e Hasburgëve dhe më vonë bëhet pjesë e Perandorisë së Austro Hungarisë.

Me fillimin e Luftës së Parë Botërore dhe shpërbërjen e Perandorisë Austro-Hungareze, Çekia dhe shteti fqinj i saj Sllovakia krijuan shtetin e tyre të përbashkët, Çekosllovakinë në vitin 1918. Vendi i ri sovran në përbërjen e popullsisë së tij kishte një numër të madh banorësh gjermanë të cilët do të ndihmonin aneksimin nga Gjermania naziste të Çekosllovakisë në vitin 1938 me marrëveshjen e Mynhenit(München). Gjatë kësaj kohe në Çeki u vendos një qeveri që përfaqësonte interesat e gjermanëve, ndërsa Sllovakisë ju dha një autonomi e gjerë.

Pas Luftës së Dytë Botërore, Çekosllovakia e rimëkëmbur bie nën ndikimin sovjetik (BRSS). Për shtypjen e kryengritjes ndaj këtij vendimi të fuqive botërore, marrshojnë pakti i Varshavës në Çekosllovaki. Në vitin 1989 Çekosllovakinë e përfshin "lëvizja paqësore demokratike" dhe më 1 janar 1993 deri ndarja e Çekosllovakisë në dy Republika sovrane, Republika Çeke dhe Sllovakia. Në vitin 1999, Çekia (Republika Çeke) i bashkëngjitet paktit të Atllantikut Verior (NATO) dhe në vitin 2004 anëtarësohet në Bashkimin Evropian (BE).

Politika

Artikulli kryesor Sistemi shtetëror

Republika Çeke është një demokraci përfaqësuese, parlamentare, pluraliste, shumë-partiake, me Kryeministrin si kreu i qeverisë. Parlamenti (Parlament České republiky) është dydhomësh, me Dhomën e Deputetëve (Çekisht: Poslanecká sněmovna) (200 anëtarë) dhe Senati (Çekisht: Senát) (81 anëtarë).

Presidenti i Republikës Çeke zgjidhej nga një sesion i përbashkët i parlamentit për një mandat pesëvjeçar, me jo më shumë se dy mandate të njëpasnjëshme. Ky sistem ishte praktikuar midis viteve 1993–2012. Që nga viti 2013, zgjedhjet presidenciale janë të drejtpërdrejta. Presidenti është kreu i shtetit formal me kompetenca të kufizuara specifike, ku më të rëndësishmet janë kthimi i projektligjeve në parlament, propozimi i gjyqtarëve të gjykatës kushtetuese për miratim në Senat dhe shpërndarja e parlamentit në disa rrethana të veçanta dhe të pazakonta. Ai gjithashtu emëron kryeministrin, si dhe anëtarët e tjerë të kabinetit me propozim të kryeministrit. Nga viti 2013 e në vazhdim, presidenti zgjidhet nga populli, jo nga parlamenti. Milosh Zeman ishte presidenti i parë çek i zgjedhur drejtpërdrejt.

Kryeministri është kreu i qeverisë dhe ushtron kompetenca të konsiderueshme, duke përfshirë të drejtën për të vendosur objektivat për politikat e jashtme dhe të brendshme, të mobilizojë shumicën parlamentare dhe zgjedhë ministrat e qeverisë.

Anëtarët e Dhomës së Deputetëve zgjidhen për një mandat katërvjeçar me përfaqësim proporcional, me një prag zgjedhor prej 5%. Ka 14 rrethe votimi, të njëjta me rajonet administrative të vendit. Dhoma e Deputetëve, pasardhësja e Këshillit Kombëtar Çek, ka kompetencat dhe përgjegjësitë e parlamentit federal që nuk egziston të ish-Çekosllovakisë.

Anëtarët e Senatit zgjidhen në zona elektorale një vendëshe me dy-raunde votimi për një mandat gjashtë vjeçar, me një të tretën të zgjedhur çdo vit çift në vjeshtë. Zgjedhjet e para u bënë në vitin 1996, për terma të ndryshme. Senati është i papëlqyeshëm në publik dhe vuan nga pjesëmarrja e ulët në zgjedhje, në përgjithësi afërsisht 30% në raundin e parë dhe 20% në të dytin.

Njësitë administrative

Artikulli kryesor Njësitë administrative

Republika Çeke ndahet në 14 njësi administrative të llojit rajon (org.:kraje, njëjës – kraj) dhe kryeqytetit (hlavní město) Praga (Praha). Këto njësi administrative ndahen më tej në 77 njësi të nivelit të komunave (org.:okresy, njëjës okres)..

Shkronja e Targës	Emri i Rajonit çekisht	Emri i Rajonit shqip	Qendra
A	Praha	Praga	-
S	Středočeský kraj	Rajoni Bohemian Qendror	Pragë
C	Jihočeský kraj	Rajoni Bohemian Jugor	České Budějovice
P	Plzeňský kraj	Rajoni Pilzen	Plzeň
K	Karlovarský kraj	Rajoni Karlovi Vari	Karlovi Vari
U	Ústecký kraj	Rajoni Usti mbi Labem	Usti mbi Labem
L	Liberecký kraj	Rajoni Liberec	Liberec
H	Královéhradecký kraj	Rajoni Hradec Kralove	Hradec Králové
E	Pardubický kraj	Rajoni Pardubice	Pardubice
M	Olomoucký kraj	Rajoni Olomouc	Olomouc
T	Moravskoslezský kraj	Rajoni Moravian-Silezian	Ostrava
B	Jihomoravský kraj	Rajoni Moravian Jugor	Brno
Z	Zlínský kraj	Rajoni Zlin	Zlin
J	Vysočina	Rajoni Vysocina	Jihlava

Gjeografia

Artikulli kryesor: Gjeografia e Çekisë

Sipërfaqja e përgjithshme e Çekisë është 78,866 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 49 45 V, 15 30 L dhe 77,276 km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 1,590 km² ujë.

Klima e Çekisë është kontinentale e ndryshueshme me verë të nxehtë dhe dimër të ftohtë, me re dhe me dëborë.

Relievi i çekisë në Bohemi është shkëmbor i rrethuar nga malet e ulëta dhe rrafshnaltat ndërsa Moravia në jug është vend shkëmbor. Pika më e ulët gjendet nën brigjet e lumit Elbe (115 m) dhe ajo më e larta me lartësi mbi nivelin e detit prej 1.602 metrave në vendin e quajtur Snezka.

Ekonomia

Artikulli kryesor: Ekonomia e Çekisë

Çekia hapat eparë të zhvillimit ekonomik i ka bërë në kohën e shtetit Austro-Hungarisë. Pas Luftës së Dytë Botërore me vendosjen e shtetit socialist fillon një kthesë në zhvillimin ekonomik të vendit. Me nacionalizimin e minierave, industrisë dhe bankave fillon etapa më e rëndësishme ekonomike. Ndryshimet më të mëdha bëhen me reformen agrare , qëllimi i sëcilës ka qenë ndarja e tokave fshatarëve të varfër. Me një ritëm të shpejtuar gjatë kësaj periudhe të pasluftës ka arritur jo vetëm ti mënjanoj pasojat e luftës , por edhe të ketë një strukturë më të favorshme eknomike, përkatësisht të jetë një shtet industrialo-agrar. Me ndarjen e Çekisë nga Sllovakia , në vitin 1992, ekonomia ka ruajtur strukturën industrialo-agrare. Një zhvillim të tillë pa dyshim i kotribuan baza deri diku e mirë energjetike. Burimi më i rëndësishëm i energjisë është qymyrguri. Burimët më të mëdha të qymyrit gjenden në pellgun Ostrava-Karvin, i cili jep afro 80% të prodhimtarisë.