Kirenea, Libi: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Etiketa: përpunim burimi 2017
Rreshti 77: Rreshti 77:


=== Periudha romake ===
=== Periudha romake ===
Banorët e Kireneas në kohën e Sullit (rreth vitit 85 pas Krishtit) u ndanë në katër klasa: qytetarë, fermerë, banorë të huaj, dhe një popullsi pakicë e hebrenjve. Udhëheqësi i qytetit, Ptolemeu Apioni, ua dorëzoi romakëve, por mbajti vetëqeverisjen. Në vitin 74 pes Kirenea u krijua një provincë romake; por, ndërkohë që nën Ptolemeun banorët hebrenj kishin gëzuar të drejta të barabarta, ata thuhet se u shtypën gjithnjë e më shumë nga popullata tani autonome dhe shumë më e madhe greke. Tensionet arritën kulmin gjatë një kryengritjeje të hebrenjve nga Kirenea nën Vespasian (73 pes, Lufta e Parë romako-hebreje) dhe veçanërisht [[Trajan]] (117 es, Lufta e Kitos). Kjo revoltë u hodh poshtë nga Marcius Turbo, por jo para se një numër i madh civilësh të ishin masakruar brutalisht nga rebelët hebrenj. <ref>[[Cassius Dio]], lxviii. 32</ref> Sipas Eusebit të Cezaresë, rebelimi hebraik e la Libinë kaq të shpopulluar, në atë masë saqë disa vjet më vonë koloni të reja duhej të themeloheshin atje nga perandori Hadrian vetëm për të ruajtur qëndrueshmërinë e vazhdueshme të marrëveshjes.


=== Krishterimi ===
=== Krishterimi ===

Versioni i datës 28 prill 2017 21:19

Kirenea
Emrat amëtar
Κυρήνη, Kyrēnē
Rrënojat e Kireneas
LlojiVendbanim
VendndodhjaShahhat, Jabal al Akhdar, Cyrenaica, Libi
Koordinatat32°49′30″N 21°51′29″E / 32.82500°N 21.85806°E / 32.82500; 21.85806
Formuar më650 pes
NdërtuarKolonizatorët nga Thera të udhëhequr nga Battus I
Emri zyrtar: Vendi arkeologjik i Kirineas
LlojiKulturor
Kriteretii, iii, vi
Përcaktuar1982 (sesioni i 6-të)
Nr. i referencës190
RajoniShtetet arabe
Kirenea, Libi is located in Earth
Kirenea, Libi (Earth)

Kirenea ( /sˈrn/; greqishtja e lashtë: Κυρήνη Kyrēnē) ka qenë një qytet antik grek dhe romak pranë qytetit të sotëm Shahhat, Libi. Ai ishte qyteti më i vjetër dhe më i rëndësishëm nga pesë qytetet greke në rajon. Ai i dha Libisë lindore emrin klasik Cyrenaica që ajo ka ruajtur deri në kohët moderne.

Kirenea ndodhet në një luginë të harlisur në kodrat e Jebel Akhdar. Qyteti u emërua sipas emrit të një pranvere, Kire, që grekët i shenjtëruan Apollonit. Kjo ishte edhe selia e Cyrenaics, një shkollës e famshme e filozofisë në shekullin e VI pes, e themeluar nga Aristippus, një dishepull i Sokratit. Ajo më pas kishte marrë nofkën "Athina e Afrikës".[1][2][3][4]

Historia

Përmbledhje e themelimit të Kireneas, siç thuhet në Herodotus

Grinus, biri i Aesanius-it një pasardhës i Theras, dhe mbret i ishullit Thera, kishte vizituar orakullin dhe i ofroi atij një hektomb në orakull për çështje të ndryshme. Orakulli kishte ofruar këshilla për të gjetur një qytet të ri në Libi. Pasi kaluan shumë vite dhe këshilla nuk ishte marrë, Thera ishte dorëzuar nga një thatësirë e tmerrshme dhe të gjitha kulturat dhe pemët ishin prishur. Ata përsëri dërguan në Delfi dhe u kujtoi se oraku kishte thënë disa vite më parë për t'u vendosur në vendin e Libisë, por këtë herë ajo tha në mënyrë specifike për të gjetur një vendbanim në tokën e Kireneas. Duke mos ditur se si të shkonin në Libi, ata dërguan një lajmëtar në Kretë për të gjetur dikë që i udhëhiqte për udhëtimin e tyre. Ata gjetën një tregtari në ngjyra vjollce me emrin Corobius. Ai kishte udhëtuar një herë në një ishull nga Libia i quajtur Platea. Grinus dhe Corobius lundruan në Platea, kur arritën në destinacionin e tyre ata e lanë Corobiusin me furnizime për disa muaj dhe Grinus u kthye në Thera për të mbledhur njerëz që ti vendosë në koloninë e sapokrijuar. Pas dy vitesh të vendosjes së kolonisë ata patën pak sukses dhe u kthyen në orakulli për të marrë këshilla. Orakulli kishte përsëritur këshillën e saj për të lëvizur drejtpërdrejt në tokën e Libisë, dhe jo në ishullin përball Libisë. Kështu ata u zhvendosën në një vend të quajtur Aziris. Ata u vendosën atje për gjashtë vjet dhe ishin shumë të suksesshëm derisa libianët vizituan vendbanimin e Aziris për ti bindur njerëzit që të lëviznin më tej në brendësi. Ata u lëkundën nga libianët për të lëvizur dhe për t'u vendosur në atë që tani është Kirenea. Mbreti i atëhershëm Battus mbretëroi për 40 vite, deri kur vdiq dhe më pas biri i tij, Arcesilaus, mori udhëheqjen dhe mbretëroi për 16 vite, me jo më shumë ose më pak ndryshim të popullsisë deri kur Orakulli i kishte treguar mbretit të tretë, një Battus tjetër, të sjellë më shumë grekë në vendbanim dhe me atë zgjerim libianët kishin humbur shumë tokë rreth Kireneas.[5]

Periudha greke

Tempulli i Zeusit, Kirenea

Sipas traditës greke, Kirenea u themelua në vitin 631 pes si një vendbanim i grekëve nga ishulli Thera, tradicionalisht e udhëhequr nga Battus I,[6] në një vend 16 kilometres (10 mi) larg nga porti i saj Apollonia (Marsa Sousa). Detajet tradicionale lidhur me themelimin e qytetit gjenden në "Historitë e Herodotit IV". Kirenea menjëherë u bë kryeqyteti i Libisë së lashtë dhe krijoi marrëdhënie tregtare me të gjitha qytetet greke, duke arritur kulmin e prosperitetit të saj nën mbretërit e vet në shekullin e V-të pes. Menjëherë pas vitit 460 pes u bë republikë. Në vitin 413 pes, gjatë Luftës së Peloponezit, Kirenea furnizoi forcat spartane me dy triremë dhe pilotë.[7] Pas vdekjes së Aleksandrit të MadhMaqedonisë (323 pes), republika Kireneane iu nënshtrua dinastisë Ptolemaike.

Apollo Kitharoidos nga Kirenea. Statuja romake nga shekulli i II-të es tani në Muzeun Britanik.
Detail e kokës së bronzi nga Kirenea në Muzeun Britanik (300 pes).

Periudha romake

Banorët e Kireneas në kohën e Sullit (rreth vitit 85 pas Krishtit) u ndanë në katër klasa: qytetarë, fermerë, banorë të huaj, dhe një popullsi pakicë e hebrenjve. Udhëheqësi i qytetit, Ptolemeu Apioni, ua dorëzoi romakëve, por mbajti vetëqeverisjen. Në vitin 74 pes Kirenea u krijua një provincë romake; por, ndërkohë që nën Ptolemeun banorët hebrenj kishin gëzuar të drejta të barabarta, ata thuhet se u shtypën gjithnjë e më shumë nga popullata tani autonome dhe shumë më e madhe greke. Tensionet arritën kulmin gjatë një kryengritjeje të hebrenjve nga Kirenea nën Vespasian (73 pes, Lufta e Parë romako-hebreje) dhe veçanërisht Trajan (117 es, Lufta e Kitos). Kjo revoltë u hodh poshtë nga Marcius Turbo, por jo para se një numër i madh civilësh të ishin masakruar brutalisht nga rebelët hebrenj. [8] Sipas Eusebit të Cezaresë, rebelimi hebraik e la Libinë kaq të shpopulluar, në atë masë saqë disa vjet më vonë koloni të reja duhej të themeloheshin atje nga perandori Hadrian vetëm për të ruajtur qëndrueshmërinë e vazhdueshme të marrëveshjes.

Krishterimi

Rënia

Periudha moderne

Kirenea tani është një vend arkeologjik afër fshatit Shahhat. Një nga karakteristikat e saj më të rëndësishme është tempulli i Apollonit i cili ishte ndërtuar fillimisht në fillim të shekullit të VII-të pes. Struktura të tjera të lashta përfshijnë një tempull për Demeter dhe një tempull pjesërisht të pazbuluar për Zeusin. Ka një nekropol të madh rreth 10 km midis Kirenës dhe portit të saj të lashtë të Apollonisë. Që nga viti 1982, ajo ka qenë një Vend i Trashëgimisë BotëroreUNESCO-s.

Galeria

Njerëz të njohur

Referencat

  1. ^ Temehu (Cyrene)
  2. ^ Global Treasures: Cyrene
  3. ^ Shahhat or (Cyrene) City by NestBird.info
  4. ^ للغة العربية اضغط هنا http://cyreen630.maktoobblog.com
  5. ^ "Internet History Sourcebooks". sourcebooks.fordham.edu. Marrë më 2016-12-03. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Osborne, Robin (2009). Greece in the Making: 1200–479 BC. London: Routledge. fq. 8. {{cite book}}: Burimi ka parametra të panjohur: |1= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Thucydides, The Peloponnesian War (The Landmark Thucydides edition, Robt. B. Strassler, editor), Touchstone, New York, 1998, sec.7.50
  8. ^ Cassius Dio, lxviii. 32

Lidhje të jashtme