Konferenca e Paqes e Parisit (1919–1920)

Konferenca e Paqes, Paris 1921

Evropa e re i cili tedi ishte luftetari me i madh i te gjitha koherave me karderi i lagjes me pederasti me ver carri

doli nga Lufta e Parë Botërore, kërkonte edhe një rishikim të ri të kufijve të saj. Ballkani ishte padyshim i pari në kontekstin e ri. Austro-Hungaria dhe Gjermania, dy vendet që kishin ndihmuar Shqipërinë në Konferencën e Londrës, kishin dalë të humbura dhe nuk ekzistonin më si perandori të fuqishme. Në skenën botërore kishte dalë SHBA-ja, fuqia e re që kishte qenë vendimtare në fitimin e luftës nga aleatet. Pikërisht tek kjo, u mbështeten shpresat e Shqipërisë për garantimin e kufijve të saj. Jugosllavia e porsa krijuar dhe Greqia kishin ngritur një sere pretendimesh dhe nuk ishte çudi që kufijtë e 1913 të rrudheshin edhe më shumë. Aq më tepër, që Italia e cila kishte pushtuar Vlorën dhe rrethinat e saj, ishte e bindur për të mos i lëshuar ato. Delegacioni amerikan, me ndërhyrjen edhe të Vatikanit, kishte marrë përsipër mbrojtjen e Shqipërisë. Por dukej se edhe ai vete nuk ishte shumë i qarte. Për të pasur një tablo të plotë, delegacioni i kryesuar nga Presidenti Willson ngarkoi konsullin e SHBA-se në Torino, zotin Jozef Havente bënte një vizite në Shqipëri. Me letrën e rekomandimit ne xhep dhe me një mandat të Konferencës se Paqes, Haven zbriti në Vlore më 1919. Qeveria e Tiranes kishte caktuar për ta shoqëruar, Tefik Mborjen, Sekretar i Përgjithshëm i Kryeministrisë dhe ish Ambasador i Shqipërisë në Rome. Mborja, i cili kishte pasur miqësi edhe më parë me Havenin, kreu një punë të mrekullueshme. Me të mbërritur në Vlore, Haven hodhi poshtë ftesën e Gjeneral Piacentinit, komandantit italian të qytetit për të qëndruar tek ai. U vendos në shtëpinë e patriotit Qazim Kokoshi dhe më pas në shtëpinë e poetit Ali Asllani. Ai ra në kontakt me parinë e qytetit, e cila e bindi se nëse Italia nuk tërhiqej me dëshire nga Vlora, problemi do të shkonte në ndeshje të armatosur. Haven mbeti i befasuar nga niveli i intelektualeve vlonjate. Në italisht dhe anglisht, ata i ofruan atij një tablo të panjohur, por mjaft dinjitoze të vendit të tyre. Ai u befasua sidomos kur një delegacion i grave të qytetit e siguroi në italisht, se ato do të luftonin bashkë me burrat nëse behej fjale për të çliruar Vlorën.

Konsulli u nis nga Vlora në Tepelenë, ku më të mbërritur, filloi një demonstrate e madhe pro SHBA-sw, të cilën ushtria italiane, që mbante qytetin nuk mund ta ndalonte. Haven thotë se ai asnjëherë nuk kishte parë kaq shumë flamuj të SHBA-sw, të valëviteshin me entuziazëm në ere. Nga Tepelena kaloi në Gjirokastër, ku Kryetari i Bashkisë Javer Hurshiti, bashkë me Jorgji Meksin dhe Thoma Papapanon, i bene një pritje madhështore. Ai ishte në shtëpinë e Kryetarit të Bashkisë, kur e lajmëruan se jashtë ishte mbledhur gjithë populli i qytetit për ta përshëndetur. Një delegacion, i përberë nga ish emigrante në SHBA, erdhi për t'i sjelle mjaft dhurata dhe për ta përshëndetur në anglisht. Ai nuk kishte mbaruar ende me ta, kur një tjetër delegacion, i kryesuar nga Lame Kareco dhe Eftim Cako i kërkoi takim dhe deklaroi se Gjirokastra është toke greke dhe dëshira e popullsisë se saj është një bashkim i shpejte me Athinën. Kjo dergate provokoi merine e popullit të mbledhur përpara shtëpisë se Kryetarit të Bashkisë dhe konsulli u be dëshmitar i një mërie kolektive, që desh përfundoi me vrasjen e delegateve pro greke.

Ne Përmet, Leskovik dhe Kolonjë, konsulli amerikan u prit me nderime dhe me kërkesën që këto qytete të mbeteshin nën kontrollin e qeverise se Tiranes. Problemi më i madh që në Korçe ku despoti Jakov dhe një elbasanas i quajtur Efem i bene thirrje të gjithë të krishterëve të demonstrojnë për një bashkim me Greqinë. Por Haveni u vendos në shtëpinë e një misionari amerikan, të quajtur Kenedi, që e njihte mjaft mire qytetin. Kenedi e siguroi atë se Korça është thjeshte shqiptare dhe ketë ja konfirmoi edhe Komandanti i trupave franceze të qytetit. Një konfirmim me të zjarrte mori edhe nga komandanti francez në Pogradec, majori Mortier. Francezi i tha se gjithë popullsia aty ishte shqiptare dhe se shqiptaret janë një popullsi e mrekullueshme, aq sa atij i vinte keq që nuk ishte shqiptar. Pas një vizite po kaq të suksesshme në Vuno dhe Delvine, ku u prit nga Leonidha Frasheri, Jozef Haven përpiloi pjesën e parë të raportit, atë për kufijtë e Jugut. Materiali u dërgua me urgjence në Ambasadën amerikane në Rome dhe që këtej, brenda javës u vendos mbi tavolinën e punës së Uillsonit në Versaje.

Haven vazhdoi vizitën e tij në Durrës, Tirane, Shkodër dhe Krujë ku gjeti po atë entuziazëm. Ai shoqërohej kudo nga Tefik Mborja, që duket se luajti një rol kyç. Raporti përfundimtar u hartua një muaj më pas dhe që vendimtar për qëndrimin amerikan. Uillsoni nuk pranoi asnjë korrigjim në kurriz të kufijve te Shqipërisë dhe u ngarkua Lidhja e Kombeve të përcaktonte kufijtë fizike të saj. Tre muaj më vone, qeveria e Athinës i paraqiti Uashingtonit një note proteste, ku shënonte se Haveni ishte një njëri i blere nga Shqiptaret.

Përcaktimi i kufijve

Komisioni i Lidhjes se Kombeve, që do të caktonte në vend kufijtë e Shqipërisë, mbërriti në Tirane në një moment të trazuar. Me 7 dhjetor 1921, pikërisht ditën kur kishte bere një grusht shteti dhe që vendosur Qeveria e Hasan Prishtinës. Por, ata nuk morën vesh asgjë. Hasan Prishtina dha dorëheqjen pas 24 orësh dhe u zëvendësua nga kabineti i Xhaferr Ypit. Po atë ditë, i shoqëruar nga major Bajram Fevziu, Ministri i Brendshëm, komisioni udhëtoi për Shkodër. Ky ishte komisioni, që do të caktonte kufijtë e veriut dhe u detyrua të punonte me ndërprerje për më shumë se një vit. Ai kryesohej nga një kolonel Francez dhe një major Holandez.

Një vit e gjysme më pas, më 1923 mbërriti komisioni që do të caktonte kufijtë e Shqipërisë se Jugut. Ai kryesohej nga gjenerali Telini, një oficer i Mbretërisë Italiane dhe nga një major britanik. Edhe kësaj here komisioni shoqërohej nga Bajram Fevzi, kësaj here Shef i Shtabit të Përgjithshëm dhe deputet i Kolonjës. Komisioni punoi për gati tete muaj dhe ai kishte udhëzim qe të vendoste me iniciative vijën e kufirit me ato fshatra, që duhej të ndaheshin me dysh. Për të mos rene pre e pretendimeve, komisioni kreu një test të thjeshte. Ata mbushnin një grusht me monedha dhe ja hidhnin fëmijëve te fshatit. Fëmijët fillonin të shanin në gjuhen e tyre të përditshme, e cila ishte në masën më të madhe, shqipja. Kështu, mjaft fshatra kufitare, iu bashkuan Shqipërisë. Me sa duket kjo provokoi merine e grekeve që veç ankimeve sulmuan disa here edhe komisionin dhe xhandaret që e shoqëronin. Në një nga këto prita, Gjeneral Telini u godit në koke dhe vdiq në vend. Vrasja e tij shkaktoi incidente të renda mes Italisë dhe Greqisë. Flota italiane bombardoi dhe pushtoi Korfuzin. Ajo u largua prej andej, vetëm pas bisedimeve në Paris, të cilat i jepnin dore të lire Italisë në Greqi. Shqyrtimi i kufijve të mëtejshëm të Shqipërisë se Jugut mbeti pezull, derisa u caktua në bisedime shqiptaro-greke më 1927. Trupi i Gjeneral Telinit u dërgua në Tirane ku ju bene gjithë nderimet ushtarake. Prej këtej u nis në Itali. Fati e solli që në emër të Qeverise se Tiranes ai u përcoll nga Mehmet Konica, njeriu i parë që kishte luftuar për kufijtë e Shqipërisë dhe qe tani, po e mbyllte kapitullin e tyre, duke i bere nderimet e fundit, njërës prej mijëra viktimave të këtij konflikti.

Shih edhe

• Diplomacia shqiptare përballë Konferencës së Paqes në Paris