Fan Noli: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Refuzoi ndryshimin e fundit të tekstit (nga 185.30.144.46) dhe riktheu rishikimin 1831761 nga 1l2l3k
Rreshti 39: Rreshti 39:
Një figurë e respektuar që mbeti kritike ndaj korrupsionit dhe padrejtësisë në qeverinë shqiptare, Fan Noli u kërkua të udhëheqë revolucionin e 1924 qershorit. Ai pastaj shërbeu si kryeministër derisa qeveria e tij revolucionare u rrëzua nga Ahmet Zogu. Ai u internua në Itali dhe u vendos përgjithmonë në Shtetet e Bashkuara në vitet 1930, duke fituar shtetësinë amerikane dhe duke rënë dakord të përfundonte përfshirjen e tij politike. Ai e kaloi pjesën tjetër të jetës si akademik, udhëheqës dhe shkrimtar religjioz.
Një figurë e respektuar që mbeti kritike ndaj korrupsionit dhe padrejtësisë në qeverinë shqiptare, Fan Noli u kërkua të udhëheqë revolucionin e 1924 qershorit. Ai pastaj shërbeu si kryeministër derisa qeveria e tij revolucionare u rrëzua nga Ahmet Zogu. Ai u internua në Itali dhe u vendos përgjithmonë në Shtetet e Bashkuara në vitet 1930, duke fituar shtetësinë amerikane dhe duke rënë dakord të përfundonte përfshirjen e tij politike. Ai e kaloi pjesën tjetër të jetës si akademik, udhëheqës dhe shkrimtar religjioz.


== VL ==
== Jeta ==
Ai u lind më [[6 janar]] [[1882]] në [[İbriktepe]] (turq[[Qytezë]][[İbriktepe|), një fshat shqiptar në]] Trakë[[İbriktepe|, jo shumë larg nga]] [[Edirne|Edreneja]][[İbriktepe|. Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e]] Kolonjës[[İbriktepe|.☃☃I ati i tij, Stiliani, ndonëse trashëgoi tokë si pronë, nuk u mor me]] bujqësi[[İbriktepe|, por shërbeu si psalt në kishën e fshatit. E ëma, Maria, ishte shtëpiake. Familja u shtua shumë dhe erdhi një kohë që jetesa u bë e vështirë për të. Sa qe i mitur, Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë.Shkollën fillore dhe të mesme i kreu në gjuhën greke në]] Heybeliada[[İbriktepe|,]] [[Stamboll]][[İbriktepe|. Gjithsesi, tek ai ndikoi më shumë krenaria e fshatit shqiptar për të kaluarën historike dhe dashuria për shkrimin shqip kundrejt ndikimit të mbrapshtë politik që donte të kishte Patriarkana Ortodokse tek ortodoksët e kombësive të ndryshme, veçanërisht shqiptarët.Në vitin]] 1900 [[İbriktepe|shkoi në]] Greqi [[İbriktepe|me qëllim që të nxirrte jetesën dhe të ndiqte fakultetin e filozofisë. Në]] Athinë [[İbriktepe|u lidh me një shoqëri belge, e cila zotëronte tramvajet me kuaj. Por nuk i eci mbarë, dhe as studimet nuk i kreu.☃☃ Atëherë u hodh në punë të tjera si kopist, sufler dhe aktor pranë një trupe greke teatrale shëtitëse që shfaqej dhe në skelën e Galatës.☃☃ Tek punonte atje, iu ngjall dëshira për t’u marrë me dramaturgji duke shkruar dramën "]]Zgjimi[[İbriktepe|", në greqisht, (e cila u ndalua të shfaqej sepse aludonte për lëvizjen shqiptare për liri). Më]] 1903 [[İbriktepe|shkoi në]] Egjipt[[İbriktepe|, ku filloi punë si mësues i greqishtes për dy vjet (mars 1903-mars 1905), kohë kur përkthen në greqisht veprën e]] Sami Frashërit [[İbriktepe|"Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet" që u botua në shtypshkronjën shqipe në Sofje. Në korrik-gusht të 1903-shit, ai nisi të botojë të parat skica letrare në revistën “]]Numas[[İbriktepe|”.Në prill 1906, me një biletë avulloreje të klasit të dytë, paguar nga bashkatdhetari që kishte njohur në Egjipt]] Spiro Dine[[İbriktepe|, Fan Noli u nis për në Botën e Re, duke kaluar nga Napoli, dhe mbërriti në Nju Jork më 10 maj. Për njohuritë e tij gjuhësore do dërgohej në një mision rus në]] Amerikë[[İbriktepe|. Pasi ndenji tre muaj në Buffalo, ku punoi në një kombinat lënde drusore, Noli shkoi në Boston. Atje, botuesi]] Sotir Peci [[İbriktepe|i dha një punë si zëvendës-redaktor i gazetës së Bostonit “Kombi”, ku punoi deri në maj 1907 dhe ku botoi artikuj me pseudonimin]] Ali Baba Qyteza[[İbriktepe|. Tensioni që ndjenin shqiptarët ortodoksë nga ndikimi i Kishës Greke mbërriti kulmin gjatë varrimit të një patrioti shqiptar, të cilit prifti grek nuk pranonte t’i kryente shërbesat e fundme. Me nismën e vet Noli thirri një mbledhje të shqiptarëve ortodoksë nga mbarë Nju Englandi, ku delegatët vendosën të themelojnë Kishën Ortodokse Autoqefale (autonome) Shqiptare, me Nolin si klerikun e saj të parë.Më 9 shkurt 1908, në moshën njëzetegjashtëvjeçare, Fan Noli u bë diakon (dhjak) në Bruklin, kurse më 8 mars 1908 Platoni, kryepeshkopi ortodoks rus i Nju Jorkut, e shuguroi si prift ortodoks. Vetëm dy javë më vonë, më 22 mars 1908, Noli i ri krenar mbajti për herë të parë liturgji në gjuhën shqipe, në 'Knights of Honor Hall' në Boston. Ky ishte hapi i parë drejt organizimit dhe njohjes zyrtare të]] Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare[[İbriktepe|.Nga shkurti 1909 deri në korrik 1911 Noli botoi gazetën “Dielli”, zëdhënëse e bashkësisë shqiptare të Bostonit. Më 10 gusht 1911 ai u nis për në Evropë, ku ndenji katër muaj dhe kreu shërbesa kishtare në gjuhën shqipe për kolonitë në Kishinjov, Odesë, Bukuresht dhe Sofje.Më 28 prill 1912, bashkë me]] Faik bej Konicën [[İbriktepe|është ndër themeluesit kryesor të shoqatës pan-shqiptare]] Vatra [[İbriktepe|(në fillim më 6 janar 1907 shoqatën "Besa-Besë" me sekretar]] [[Kol Tromara|Kol Tromarën]][[İbriktepe|, që u shkri me Vatrën) bashkë me organin e saj të shtypit "Dielli" i Bostonit, gjithashtu dhe "Shkopi" i Kairos që lëvizën kundër një artikulli të]] Mit'hat Frashërit [[İbriktepe|në shtypin e Selanikut.↵Nga viti 1908 deri më 1912 kryen studimet e larta për arte në]] Universitetin e Harvardit[[İbriktepe|, të cilat i përfundon me]] cum laude [[İbriktepe|në]] Bachelor of Arts[[İbriktepe|. Pas shpalljes së Pavarësisë, Noli përkrahu qeverinë e kryesuar nga]] Ismail Qemali[[İbriktepe|. Në marsin e vitit 1913 ai mori pjesë, në Kongresin Shqiptar të Triestes, i organizuar nga shoku dhe rivali i tij Faik bej Konica.Në korrik 1913 Fan Noli shkoi për herë të parë në]] Shqipëri [[İbriktepe|ku mbajti shërbesën e parë kishtare ortodokse në gjuhën shqipe në vend, më 10 mars 1914, në prani të]] princit Vilhelm zu Vid[[İbriktepe|, i cili kishte mbërritur në Durrës vetëm tri ditë më parë me një anije austro-hungareze. Në gusht 1914 Noli qëndroi për një farë kohe në Vjenë, por me afrimin e reve të zeza të luftës, u kthye në Shtetet e Bashkuara në maj 1915. Nga 21 dhjetori 1915 deri më 6 korrik 1916, u bë përsëri kryeredaktor i “Diellit” të Bostonit, tashmë gazetë e përditshme. Në korrik 1917 u bë edhe një herë kryetar i Federatës Vatra. Në shtator të vitit 1918 Noli themeloi të përmuajshmen në anglishte]] The Adriatic Review [[İbriktepe|(Revista e Adriatikut), që financohej nga Federata për të përhapur informacion për Shqipërinë dhe për kauzën e saj. Gjashtë muajt e parë revista u botua nga Noli, ndërsa më 1919, këtë detyrë e mori në dorë]] Kostandin Çekrezi[[İbriktepe|.Me fondet e Vatrës, të mbledhura nën drejtimin e Nolit, u dërguan në Paris, Londër dhe Uashington delegatë shqiptaro-amerikanë për të promovuar njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së Shqipërisë. Më 24 mars 1918, Noli u caktua administrator i Kishës Ortodokse Shqiptare në Shtetet e Bashkuara dhe në fillim të korrikut të atij viti mori pjesë në një konferencë për popujt e shtypur në Mount Vernon, Virxhinia, ku u takua me presidentin]] Udrou Uillson[[İbriktepe|, përkrahës i të drejtave të pakicave në Evropë. Më 27 korrik 1919 Noli u emërua peshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, që tashmë ishte dioqezë e pavarur. Një vit më pas, duke pasur parasysh rritjen e figurës së Nolit si udhëheqës politik e fetar i bashkësisë shqiptare dhe si shkrimtar, orator dhe komentator politik i talentuar, ishte e logjikshme që ai të zgjidhej kryetar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, ku arriti ta anëtarësonte Shqipërinë më 17 dhjetor 1920. Gazeta]] The Manchester Guardian[[İbriktepe|, në një koment më 23 korrik 1924, e përshkruante Nolin si]] një burrë që do të kishte qenë i shquar në çdo vend. Diplomat i përkryer, ekspert i politikës ndërkombëtare, mjeshtër i debatit, që prej fillimit ai la mbresa të thella në Gjenevë. Me shumë mjeshtëri, por gjithmonë me buzë në gaz, ai i vuri me shpatulla pas murit të gjithë kundërshtarët e tij ballkanas. Ai është një njeri me kulturë të pamasë, që ka lexuar çdo gjë që ia vlen të lexohet në anglishte dhe frëngjishte[[İbriktepe|.Jeta ParlamentareMe zgjedhjet e mbajtura më 5 prill 1921 zgjidhet deputet i Kolonisë së Amerikës në legjislaturën e dytë (21 prill 1921 - 30 shtator 1923). Ai shërbeu si ministër i Jashtëm në qeverinë e]] [[Xhaferr Ypi]]t[[İbriktepe|, vetëm për pak kohë përpara se të dorëhiqej. Noli ishte kryetar i Partisë Popullore, e majta e asaj kohe, kundrejt Partisë Përparimtare. Përkrah]] Luigj Gurakuqit [[İbriktepe|dhe]] Stavro Vinjaut [[İbriktepe|është ndër oratorët më shpotitës të foltores parlamentare.↵Më 21 nëntor 1923, u shugurua peshkop i Korçës dhe mitropolit i Durrësit në Durrës, ndërsa më 27 dhjetor 1923 zgjidhet deputet i]] Korçës[[İbriktepe|.☃☃Lëvizja e qershoritGjatë]] [[Korça|Lëvizjes së qershorit]] [[İbriktepe|1924 nuk ishte për përmbysjen me forcë që ndodhi; u vendos në krye të saj vetëm si kërkesë e krahut të të rinjve, që shihnin tek ai një njeri me formim perëndimoro-amerikan. Regjimi zogist i rikthyer me të ashtuquajturën]] Fitoren e Legalitetit [[İbriktepe|më 24 dhjetor, e dënoi atë me vdekje në mungesë. Programi i tij me njëzet pika për modernizimin dhe demokratizimin e Shqipërisë, ndër të cilat edhe reforma agrare, ishte tejet i nxituar e idealist për një vend të prapambetur dhe pa tradita parlamentare. Më vonë Noli i shkroi arsyet e dështimit të tij në një letër që ia drejtonte një mikut të tij anglez “]]Duke këmbëngulur tek reformat agrare, zgjova zemërimin e aristokracisë çifligare; duke mos i zbatuar reformat, humba mbështetjen e masave fshatare[[İbriktepe|”. Ardhja e një delegacioni rus me në krye Arkady Krakovetsky shqetësoi kancelaritë perëndimore deri në atë pikë, sa të mbështesnin ardhjen e Zogut me anë të 106-112 oficerëve të ish-Ushtrisë Perandorake Ruse. Sipas mendimit të A. Këlcyrës në "]]Shkrime për historinë e Shqipërisë[[İbriktepe|" vërehet se lidhjet me Bashkimin Sovjetik ishin munduar ngaherë t’i sendërtonin, por ishte pikërisht kjo lëvizje që duhej të soste.Mërgimi i pakthimPasi zbarkuan në Bari me ftesë të]] Duçes [[İbriktepe|u zhvendos në]] [[Vjena|Vjenë]] [[İbriktepe|pasi]] Italia [[İbriktepe|lidhi marrëveshjet me Shqipërinë. Pas vrasjes së kolegut Luigj Gurakuqi në Bari, i kushton elegjinë "Syrgjyn vdekur" në shkurt të 1926-s, Berlin. Ndërsa vrasjes së mikut]] Bajram Currit [[İbriktepe|elegjinë "Shpell'e Dragobisë".↵Selia e]] Kominternit [[İbriktepe|në Vjenë e ndihmon për të organizuar]] [[Komintern|KONARE]][[İbriktepe|-n. Në nëntor 1927 vizitoi Rusinë si delegat i Ballkanit në Kongresin ‘Miqtë e Bashkimit Sovjetik’ me rastin e dhjetëvjetorit të Revolucionit të tetorit, dhe më 1930, pasi mori një vizë gjashtëmujore, u kthye në Shtetet e Bashkuara. Me kthimin e tij në Boston, Noli themeloi të përjavshmen “Republika”, vetë emri i së cilës i bënte sfidë të hapur Ahmet Zogut, i cili më 1 shtator 1928 u vetëshpall Zogu I, Mbreti i Shqiptarëve. “Republika” u botua edhe si opozitë ndaj “Diellit”, tashmë nën drejtimin e Faik Konicës, i cili ishte pajtuar me mbretin Zog dhe ishte bërë ministër i plotfuqishëm i Shqipërisë në Uashington. Me mbarimin e afatit të vizës, gjashtë muaj më vonë, Noli u detyrua të kthehet në Evropë dhe “Republika” mbeti nën drejtimin e Anastas Tashkos, deri sa u mbyll më 1932. Më 1932, me ndihmën e pasuesve të tij, mundi të kthehej nga Gjermania në Shtetet e Bashkuara, ku fitoi edhe lejen për qëndrim të përhershëm. Noli u tërhoq nga jeta politike dhe nga ky moment iu kushtua përsëri detyrave si drejtues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Në dhjetor 1933 u sëmur rëndë dhe nuk ishte në gjendje t’i përballonte shpenzimet e trajtimit mjekësor për të cilin kishte aq shumë nevojë, deri sa mori si dhuratë 3000 franga ari nga Shqipëria, me ndërhyrjen e Faik Konicës tek Ahmet Zogu. Ky gjest arriti pikërisht qëllimin për të cilin ishte nisur: një farë pajtimi midis Nolit dhe Zogut, si dhe një përmirësim të marrëdhënieve shpesh të acaruara të Nolit me Faik Konicën. Në vitin 1935 Noli iu kthye njërit prej pasioneve të tij të hershme – muzikës – dhe në moshën pesëdhjetetrevjeçare u regjistrua në Konservatorin e Muzikës të Nju England, në Boston, nga i cili u diplomua më 1938.☃☃Në botimet zyrtare të Qeverisë së]] Mbretit Zog[[İbriktepe|, “Shqipënija më 1937”, me rastin e kremtimeve të 25 Vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, në kreun për historinë e kultures, shkruhet: “]]<nowiki/>me të janë lidhur emnat më të bukur e më të mallëngjyer të shkrimtarëve t’onë të kaluar. Çdo alfabet pati një serë të gjatë asi shkrimtarësh, po mbi të gjithë vetëm katër shkëlqejnë si yje të pa shoqë, Naimi, Fishta, Konica e Noli[[İbriktepe|” Në albume të përkryer me fotografi pa retush, krahas figurave të shquara të kombit, ndrinte dhe portreti i hijshëm i Fan S. Nolit. Po atë vit Faik Konica do të thoshte: ”]]At Noli do të mbetet në historinë e Shqipërisë si burri që arriu i pari me hir të vullnetit dhe hollësisë së tij, të flasi gjuhën shqip në meshë. Dita që meshoi për të parën herë, është ogur i bardhë n’udhë të përparimit t’onë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët të harrojnë[[İbriktepe|.”☃☃Dielli 27 mars 1943. F. S. Noli shkruan kryeartikullin: "Origjina, shvillimi, dhe e pritmja e Bashkimit të Shenjtë“:…Atëhere puna mbeti t’i flisja Faik Konitzës dhe t’a fitonja për idenë e Bashkimit të Shenjtë. Konitza kundërshtoj me rreptësi Bashkimin e Shenjtë me Zogun në krye… Luftova disa dit’ e net me radhë që t’i mbushnja mendjen që s’kish tjatër më e mirë se kjo. Më në funt Konitza u bint. U bint dhe qendroj në fjalën e tij gjer në orën e vdekjes."☃☃Më 12 prill 1937, Nolit iu plotësua ëndrra e madhe për një kishë kombëtare shqiptare kur Patrikana e Stambollit njohu zyrtarisht]] Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare[[İbriktepe|.☃☃Dielli 11 gusht 1943: "Lufta në Shqipëri nukë pushoj kur shkelnë italianët Shqipërinë të Premten e Zezë. Populli shqiptar nukë dha armët atë ditë të zezë; i fsheu a i hodhi mi sup dhe mori malet.“ Po në këtë datë njoftohen emrat e komandantëve antifashistë: "Kapiten]] Hysni Lepenica[[İbriktepe|, Myslim Peza, Dr.]] Safet Butka[[İbriktepe|, Kolonel]] [[Hysni Lepenica|Bajraktari]][[İbriktepe|, Baba Mustafa, Kristo Peshtani dhe Karagjozi etj."☃☃Noli nuk u mjaftua vetëm me detyrat kishtare dhe filloi studimet pasuniversitare në Universitetin e Bostonit, ku mori doktoratën më 1945 me një disertacion për]] Skënderbeun[[İbriktepe|. Në vitet e para pas]] Luftës së Dytë Botërore[[İbriktepe|, Noli pati marrëdhënie pak a shumë të mira me regjimin e ri komunist në Tiranë dhe ushtroi ndikimin e vet për ta bindur qeverinë amerikane që ta njihte atë.Peshkop Noli në Kishën]] Worcester[[İbriktepe|, afër]] Bostonit [[İbriktepe|në]] Massachussets[[İbriktepe|,]] ShBA[[İbriktepe|Më 1953, në moshën shtatëdhjetë e një vjeç, Fan Nolit iu dhurua shuma prej 20 000 dollarësh nga Federata Vatra, me të cilën bleu një shtëpi, në]] Fort Lauderdale Florida[[İbriktepe|, ku vdiq më]] 13 mars 1965[[İbriktepe|. Fan Noli është varrosur në]] [[Florida|Forrest Hill Cemetery]][[İbriktepe|, të]] Bostonit[[İbriktepe|.☃☃ Kisha Autoqefale që kishte krijuar u bë më vonë]] [[Boston|Kryedioqeza ortodokse shqiptare në Amerikë]] [[İbriktepe|e]] [[Kisha ortodokse në Amerikë|Kishës ortodokse në Amerikë]][[İbriktepe|.Veprimtaria letrareVepra e parë e Nolit qe drama me tre-akte]] Israilitë dhe Filistinë[[İbriktepe|, e botuar në Boston 1907. Kjo dramë qe shkruar qysh më 1902, bazuar në historinë e Samsonit dhe Dalilës në Dhjatën e Vjetër. ↵Duke ndjerë nevojën e besimtarëve për të mbajtur meshë në shqip, përkthen ritualet dhe liturgjinë ortodokse në dy vëllime]] Librë e shërbesave të shënta të kishës orthodoxe[[İbriktepe|, Boston 1909, dhe]] Libre é te krémtevé te medha te kishes ortodokse[[İbriktepe|, Boston 1911. Përkthime që ai i çmonte si arritjet më të mëdha të tij.↵Më 1921 doli vepra e tij madhështore në prozë "]]Historia e Skënderbeut (Gjerq Kastriotit), mbretit të Shqipërisë 1412-1468[[İbriktepe|", Boston. Në Shqipëri erdhi sërish në fillim të viteve '20. Më 1947 botoi përpunimin që i bëri]] George Castrioti Scanderbeg (1405-1468)[[İbriktepe|, New York 1947; që do i shërbente si temë diplome në Universitetin e Bostonit.↵Tjetër vepër e tij në anglisht “Bethoveni dhe Revolucioni francez” (]]Beethoven and the French revolution[[İbriktepe|) në 117 faqe, e botuar në New York 1947, pasqyronte figurat e mëdha të historisë (]]Jul Çezari[[İbriktepe|,]] Jezusi[[İbriktepe|,]] Skënderbeu [[İbriktepe|dhe]] Napoleon Bonaparte[[İbriktepe|). ↵Vëllimi me vjersha]] [[Jezusi|Albumi]] [[İbriktepe|u botua më]] 1948[[İbriktepe|. Brenda viteve 1961-1963 botoi dy vjershat e fundit origjinale dhe disa shqipërime vjershash të poetëve të njohur.Kontributi më i gjerë i Nolit qe në fakt ai i stilistit, siç shihet ndë përkthimet e tij. Bashkë me Faik Konicën mund të vlerësohet si ndër stilistët më të mëdhenj të dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja,]] [[Greqishtja|greqishten]] dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja, [[Greqishtja|greqishten]], [[gjuha angleze|anglishten]] dhe [[gjuha frënge|frëngjishten]] e aftësoi ta bënte [[gjuha shqipe|shqipen]] në një gjuhë të stërholluar dhe elegante,<ref name="re">[[Robert Elsie|Elsie R.]], http://www.albanianlanguage.net/al/noli.html</ref> ndonëse pak folklorike.<ref name="eb">[[Eqrem bej Vlora|Vlora E. b.]], "Kujtimet 1885-1925", Botime IDK, 2008</ref> Noli përktheu mjaft autor amerikanë dhe europianë të shek. XIX, duke vënë në punë veshin muzikor, mundi të pasqyronte stilin dhe ngjyrat e ritmit të origjinalit.

== Ai u lind më [[6 janar]] [[1882]] në [[İbriktepe]] (turq[[Qytezë]][[İbriktepe|), një fshat shqiptar në]] Trakë[[İbriktepe|, jo shumë larg nga]] [[Edirne|Edreneja]][[İbriktepe|. Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e]] Kolonjës[[İbriktepe|.☃☃I ati i tij, Stiliani, ndonëse trashëgoi tokë si pronë, nuk u mor me]] bujqësi[[İbriktepe|, por shërbeu si psalt në kishën e fshatit. E ëma, Maria, ishte shtëpiake. Familja u shtua shumë dhe erdhi një kohë që jetesa u bë e vështirë për të. Sa qe i mitur, Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë.Shkollën fillore dhe të mesme i kreu në gjuhën greke në]] Heybeliada[[İbriktepe|,]] [[Stamboll]][[İbriktepe|. Gjithsesi, tek ai ndikoi më shumë krenaria e fshatit shqiptar për të kaluarën historike dhe dashuria për shkrimin shqip kundrejt ndikimit të mbrapshtë politik që donte të kishte Patriarkana Ortodokse tek ortodoksët e kombësive të ndryshme, veçanërisht shqiptarët.Në vitin]] 1900 [[İbriktepe|shkoi në]] Greqi [[İbriktepe|me qëllim që të nxirrte jetesën dhe të ndiqte fakultetin e filozofisë. Në]] Athinë [[İbriktepe|u lidh me një shoqëri belge, e cila zotëronte tramvajet me kuaj. Por nuk i eci mbarë, dhe as studimet nuk i kreu.☃☃ Atëherë u hodh në punë të tjera si kopist, sufler dhe aktor pranë një trupe greke teatrale shëtitëse që shfaqej dhe në skelën e Galatës.☃☃ Tek punonte atje, iu ngjall dëshira për t’u marrë me dramaturgji duke shkruar dramën "]]Zgjimi[[İbriktepe|", në greqisht, (e cila u ndalua të shfaqej sepse aludonte për lëvizjen shqiptare për liri). Më]] 1903 [[İbriktepe|shkoi në]] Egjipt[[İbriktepe|, ku filloi punë si mësues i greqishtes për dy vjet (mars 1903-mars 1905), kohë kur përkthen në greqisht veprën e]] Sami Frashërit [[İbriktepe|"Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet" që u botua në shtypshkronjën shqipe në Sofje. Në korrik-gusht të 1903-shit, ai nisi të botojë të parat skica letrare në revistën “]]Numas[[İbriktepe|”.Në prill 1906, me një biletë avulloreje të klasit të dytë, paguar nga bashkatdhetari që kishte njohur në Egjipt]] Spiro Dine[[İbriktepe|, Fan Noli u nis për në Botën e Re, duke kaluar nga Napoli, dhe mbërriti në Nju Jork më 10 maj. Për njohuritë e tij gjuhësore do dërgohej në një mision rus në]] Amerikë[[İbriktepe|. Pasi ndenji tre muaj në Buffalo, ku punoi në një kombinat lënde drusore, Noli shkoi në Boston. Atje, botuesi]] Sotir Peci [[İbriktepe|i dha një punë si zëvendës-redaktor i gazetës së Bostonit “Kombi”, ku punoi deri në maj 1907 dhe ku botoi artikuj me pseudonimin]] Ali Baba QytezaAi u lind më [[6 janar]] [[1882]] në [[İbriktepe]] (turq[[Qytezë]][[İbriktepe|), një fshat shqiptar në]] Trakë[[İbriktepe|, jo shumë larg nga]] [[Edirne|Edreneja]][[İbriktepe|. Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e]] Kolonjës[[İbriktepe|.☃☃I ati i tij, Stiliani, ndonëse trashëgoi tokë si pronë, nuk u mor me]] bujqësi[[İbriktepe|, por shërbeu si psalt në kishën e fshatit. E ëma, Maria, ishte shtëpiake. Familja u shtua shumë dhe erdhi një kohë që jetesa u bë e vështirë për të. Sa qe i mitur, Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë.Shkollën fillore dhe të mesme i kreu në gjuhën greke në]] Heybeliada[[İbriktepe|,]] [[Stamboll]][[İbriktepe|. Gjithsesi, tek ai ndikoi më shumë krenaria e fshatit shqiptar për të kaluarën historike dhe dashuria për shkrimin shqip kundrejt ndikimit të mbrapshtë politik që donte të kishte Patriarkana Ortodokse tek ortodoksët e kombësive të ndryshme, veçanërisht shqiptarët.Në vitin]] 1900 [[İbriktepe|shkoi në]] Greqi [[İbriktepe|me qëllim që të nxirrte jetesën dhe të ndiqte fakultetin e filozofisë. Në]] Athinë [[İbriktepe|u lidh me një shoqëri belge, e cila zotëronte tramvajet me kuaj. Por nuk i eci mbarë, dhe as studimet nuk i kreu.☃☃ Atëherë u hodh në punë të tjera si kopist, sufler dhe aktor pranë një trupe greke teatrale shëtitëse që shfaqej dhe në skelën e Galatës.☃☃ Tek punonte atje, iu ngjall dëshira për t’u marrë me dramaturgji duke shkruar dramën "]]Zgjimi[[İbriktepe|", në greqisht, (e cila u ndalua të shfaqej sepse aludonte për lëvizjen shqiptare për liri). Më]] 1903 [[İbriktepe|shkoi në]] Egjipt[[İbriktepe|, ku filloi punë si mësues i greqishtes për dy vjet (mars 1903-mars 1905), kohë kur përkthen në greqisht veprën e]] Sami Frashërit [[İbriktepe|"Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet" që u botua në shtypshkronjën shqipe në Sofje. Në korrik-gusht të 1903-shit, ai nisi të botojë të parat skica letrare në revistën “]]Numas[[İbriktepe|”.Në prill 1906, me një biletë avulloreje të klasit të dytë, paguar nga bashkatdhetari që kishte njohur në Egjipt]] Spiro Dine[[İbriktepe|, Fan Noli u nis për në Botën e Re, duke kaluar nga Napoli, dhe mbërriti në Nju Jork më 10 maj. Për njohuritë e tij gjuhësore do dërgohej në një mision rus në]] Amerikë[[İbriktepe|. Pasi ndenji tre muaj në Buffalo, ku punoi në një kombinat lënde drusore, Noli shkoi në Boston. Atje, botuesi]] Sotir Peci [[İbriktepe|i dha një punë si zëvendës-redaktor i gazetës së Bostonit “Kombi”, ku punoi deri në maj 1907 dhe ku botoi artikuj me pseudonimin]] Ali Baba Qyteza[[İbriktepe|jipt]] Spiro Dine[[İbriktepe|, Fan Noli u nis për në Botën e Re, duke kaluar nga Napoli, dhe mbërriti në Nju Jork më 10 maj. Për njohuritë e tij gjuhësore do dërgohej në një mision rus në]] Amerikë[[İbriktepe|. Pasi ndenji tre muaj në Buffalo, ku punoi në një kombinat lënde drusore, Noli shkoi në Boston. Atje, botuesi]] Sotir Peci [[İbriktepe|i dha një punë si zëvendës-redaktor i gazetës së Bostonit “Kombi”, ku punoi deri në maj 1907 dhe ku botoi artikuj me pseudonimin]] Ali Baba Qyteza[[İbriktepe|. Tensioni që ndjenin shqiptarët ortodoksë nga ndikimi i Kishës Greke mbërriti kulmin gjatë varrimit të një patrioti shqiptar, të cilit prifti grek nuk pranonte t’i kryente shërbesat e fundme. Me nismën e vet Noli thirri një mbledhje të shqiptarëve ortodoksë nga mbarë Nju Englandi, ku delegatët vendosën të themelojnë Kishën Ortodokse Autoqefale (autonome) Shqiptare, me Nolin si klerikun e saj të parë.Më 9 shkurt 1908, në moshën njëzetegjashtëvjeçare, Fan Noli u bë diakon (dhjak) në Bruklin, kurse më 8 mars 1908 Platoni, kryepeshkopi ortodoks rus i Nju Jorkut, e shuguroi si prift ortodoks. Vetëm dy javë më vonë, më 22 mars 1908, Noli i ri krenar mbajti për herë të parë liturgji në gjuhën shqipe, në 'Knights of Honor Hall' në Boston. Ky ishte hapi i parë drejt organizimit dhe njohjes zyrtare të]] Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare[[İbriktepe|.Nga shkurti 1909 deri në korrik 1911 Noli botoi gazetën “Dielli”, zëdhënëse e bashkësisë shqiptare të Bostonit. Më 10 gusht 1911 ai u nis për në Evropë, ku ndenji katër muaj dhe kreu shërbesa kishtare në gjuhën shqipe për kolonitë në Kishinjov, Odesë, Bukuresht dhe Sofje.Më 28 prill 1912, bashkë me]] Faik bej Konicën [[İbriktepe|është ndër themeluesit kryesor të shoqatës pan-shqiptare]] Vatra [[İbriktepe|(në fillim më 6 janar 1907 shoqatën "Besa-Besë" me sekretar]] [[Kol Tromara|Kol Tromarën]][[İbriktepe|, që u shkri me Vatrën) bashkë me organin e saj të shtypit "Dielli" i Bostonit, gjithashtu dhe "Shkopi" i Kairos që lëvizën kundër një artikulli të]] Mit'hat Frashërit [[İbriktepe|në shtypin e Selanikut.↵Nga viti 1908 deri më 1912 kryen studimet e larta për arte në]] Universitetin e Harvardit[[İbriktepe|, të cilat i përfundon me]] cum laude [[İbriktepe|në]] Bachelor of Arts[[İbriktepe|. Pas shpalljes së Pavarësisë, Noli përkrahu qeverinë e kryesuar nga]] Ismail Qemali[[İbriktepe|. Në marsin e vitit 1913 ai mori pjesë, në Kongresin Shqiptar të Triestes, i organizuar nga shoku dhe rivali i tij Faik bej Konica.Në korrik 1913 Fan Noli shkoi për herë të parë në]] Shqipëri [[İbriktepe|ku mbajti shërbesën e parë kishtare ortodokse në gjuhën shqipe në vend, më 10 mars 1914, në prani të]] princit Vilhelm zu Vid[[İbriktepe|, i cili kishte mbërritur në Durrës vetëm tri ditë më parë me një anije austro-hungareze. Në gusht 1914 Noli qëndroi për një farë kohe në Vjenë, por me afrimin e reve të zeza të luftës, u kthye në Shtetet e Bashkuara në maj 1915. Nga 21 dhjetori 1915 deri më 6 korrik 1916, u bë përsëri kryeredaktor i “Diellit” të Bostonit, tashmë gazetë e përditshme. Në korrik 1917 u bë edhe një herë kryetar i Federatës Vatra. Në shtator të vitit 1918 Noli themeloi të përmuajshmen në anglishte]] The Adriatic Review [[İbriktepe|(Revista e Adriatikut), që financohej nga Federata për të përhapur informacion për Shqipërinë dhe për kauzën e saj. Gjashtë muajt e parë revista u botua nga Noli, ndërsa më 1919, këtë detyrë e mori në dorë]] Kostandin Çekrezi[[İbriktepe|.Me fondet e Vatrës, të mbledhura nën drejtimin e Nolit, u dërguan në Paris, Londër dhe Uashington delegatë shqiptaro-amerikanë për të promovuar njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së Shqipërisë. Më 24 mars 1918, Noli u caktua administrator i Kishës Ortodokse Shqiptare në Shtetet e Bashkuara dhe në fillim të korrikut të atij viti mori pjesë në një konferencë për popujt e shtypur në Mount Vernon, Virxhinia, ku u takua me presidentin]] Udrou Uillson[[İbriktepe|, përkrahës i të drejtave të pakicave në Evropë. Më 27 korrik 1919 Noli u emërua peshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, që tashmë ishte dioqezë e pavarur. Një vit më pas, duke pasur parasysh rritjen e figurës së Nolit si udhëheqës politik e fetar i bashkësisë shqiptare dhe si shkrimtar, orator dhe komentator politik i talentuar, ishte e logjikshme që ai të zgjidhej kryetar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, ku arriti ta anëtarësonte Shqipërinë më 17 dhjetor 1920. Gazeta]] The Manchester Guardian[[İbriktepe|, në një koment më 23 korrik 1924, e përshkruante Nolin si]] një burrë që do të kishte qenë i shquar në çdo vend. Diplomat i përkryer, ekspert i politikës ndërkombëtare, mjeshtër i debatit, që prej fillimit ai la mbresa të thella në Gjenevë. Me shumë mjeshtëri, por gjithmonë me buzë në gaz, ai i vuri me shpatulla pas murit të gjithë kundërshtarët e tij ballkanas. Ai është një njeri me kulturë të pamasë, që ka lexuar çdo gjë që ia vlen të lexohet në anglishte dhe frëngjishte[[İbriktepe|.Jeta ParlamentareMe zgjedhjet e mbajtura më 5 prill 1921 zgjidhet deputet i Kolonisë së Amerikës në legjislaturën e dytë (21 prill 1921 - 30 shtator 1923). Ai shërbeu si ministër i Jashtëm në qeverinë e]] [[Xhaferr Ypi]]t[[İbriktepe|, vetëm për pak kohë përpara se të dorëhiqej. Noli ishte kryetar i Partisë Popullore, e majta e asaj kohe, kundrejt Partisë Përparimtare. Përkrah]] Luigj Gurakuqit [[İbriktepe|dhe]] Stavro Vinjaut [[İbriktepe|është ndër oratorët më shpotitës të foltores parlamentare.↵Më 21 nëntor 1923, u shugurua peshkop i Korçës dhe mitropolit i Durrësit në Durrës, ndërsa më 27 dhjetor 1923 zgjidhet deputet i]] Korçës[[İbriktepe|.☃☃Lëvizja e qershoritGjatë]] [[Korça|Lëvizjes së qershorit]] [[İbriktepe|1924 nuk ishte për përmbysjen me forcë që ndodhi; u vendos në krye të saj vetëm si kërkesë e krahut të të rinjve, që shihnin tek ai një njeri me formim perëndimoro-amerikan. Regjimi zogist i rikthyer me të ashtuquajturën]] Fitoren e Legalitetit [[İbriktepe|më 24 dhjetor, e dënoi atë me vdekje në mungesë. Programi i tij me njëzet pika për modernizimin dhe demokratizimin e Shqipërisë, ndër të cilat edhe reforma agrare, ishte tejet i nxituar e idealist për një vend të prapambetur dhe pa tradita parlamentare. Më vonë Noli i shkroi arsyet e dështimit të tij në një letër që ia drejtonte një mikut të tij anglez “]]Duke këmbëngulur tek reformat agrare, zgjova zemërimin e aristokracisë çifligare; duke mos i zbatuar reformat, humba mbështetjen e masave fshatare[[İbriktepe|”. Ardhja e një delegacioni rus me në krye Arkady Krakovetsky shqetësoi kancelaritë perëndimore deri në atë pikë, sa të mbështesnin ardhjen e Zogut me anë të 106-112 oficerëve të ish-Ushtrisë Perandorake Ruse. Sipas mendimit të A. Këlcyrës në "]]Shkrime për historinë e Shqipërisë[[İbriktepe|" vërehet se lidhjet me Bashkimin Sovjetik ishin munduar ngaherë t’i sendërtonin, por ishte pikërisht kjo lëvizje që duhej të soste.Mërgimi i pakthimPasi zbarkuan në Bari me ftesë të]] Duçes [[İbriktepe|u zhvendos në]] [[Vjena|Vjenë]] [[İbriktepe|pasi]] Italia [[İbriktepe|lidhi marrëveshjet me Shqipërinë. Pas vrasjes së kolegut Luigj Gurakuqi në Bari, i kushton elegjinë "Syrgjyn vdekur" në shkurt të 1926-s, Berlin. Ndërsa vrasjes së mikut]] Bajram Currit [[İbriktepe|elegjinë "Shpell'e Dragobisë".↵Selia e]] Kominternit [[İbriktepe|në Vjenë e ndihmon për të organizuar]] [[Komintern|KONARE]][[İbriktepe|-n. Në nëntor 1927 vizitoi Rusinë si delegat i Ballkanit në Kongresin ‘Miqtë e Bashkimit Sovjetik’ me rastin e dhjetëvjetorit të Revolucionit të tetorit, dhe më 1930, pasi mori një vizë gjashtëmujore, u kthye në Shtetet e Bashkuara. Me kthimin e tij në Boston, Noli themeloi të përjavshmen “Republika”, vetë emri i së cilës i bënte sfidë të hapur Ahmet Zogut, i cili më 1 shtator 1928 u vetëshpall Zogu I, Mbreti i Shqiptarëve. “Republika” u botua edhe si opozitë ndaj “Diellit”, tashmë nën drejtimin e Faik Konicës, i cili ishte pajtuar me mbretin Zog dhe ishte bërë ministër i plotfuqishëm i Shqipërisë në Uashington. Me mbarimin e afatit të vizës, gjashtë muaj më vonë, Noli u detyrua të kthehet në Evropë dhe “Republika” mbeti nën drejtimin e Anastas Tashkos, deri sa u mbyll më 1932. Më 1932, me ndihmën e pasuesve të tij, mundi të kthehej nga Gjermania në Shtetet e Bashkuara, ku fitoi edhe lejen për qëndrim të përhershëm. Noli u tërhoq nga jeta politike dhe nga ky moment iu kushtua përsëri detyrave si drejtues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Në dhjetor 1933 u sëmur rëndë dhe nuk ishte në gjendje t’i përballonte shpenzimet e trajtimit mjekësor për të cilin kishte aq shumë nevojë, deri sa mori si dhuratë 3000 franga ari nga Shqipëria, me ndërhyrjen e Faik Konicës tek Ahmet Zogu. Ky gjest arriti pikërisht qëllimin për të cilin ishte nisur: një farë pajtimi midis Nolit dhe Zogut, si dhe një përmirësim të marrëdhënieve shpesh të acaruara të Nolit me Faik Konicën. Në vitin 1935 Noli iu kthye njërit prej pasioneve të tij të hershme – muzikës – dhe në moshën pesëdhjetetrevjeçare u regjistrua në Konservatorin e Muzikës të Nju England, në Boston, nga i cili u diplomua më 1938.☃☃Në botimet zyrtare të Qeverisë së]] Mbretit Zog[[İbriktepe|, “Shqipënija më 1937”, me rastin e kremtimeve të 25 Vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, në kreun për historinë e kultures, shkruhet: “]]<nowiki/>me të janë lidhur emnat më të bukur e më të mallëngjyer të shkrimtarëve t’onë të kaluar. Çdo alfabet pati një serë të gjatë asi shkrimtarësh, po mbi të gjithë vetëm katër shkëlqejnë si yje të pa shoqë, Naimi, Fishta, Konica e Noli[[İbriktepe|” Në albume të përkryer me fotografi pa retush, krahas figurave të shquara të kombit, ndrinte dhe portreti i hijshëm i Fan S. Nolit. Po atë vit Faik Konica do të thoshte: ”]]At Noli do të mbetet në historinë e Shqipërisë si burri që arriu i pari me hir të vullnetit dhe hollësisë së tij, të flasi gjuhën shqip në meshë. Dita që meshoi për të parën herë, është ogur i bardhë n’udhë të përparimit t’onë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët të harrojnë[[İbriktepe|.”☃☃Dielli 27 mars 1943. F. S. Noli shkruan kryeartikullin: "Origjina, shvillimi, dhe e pritmja e Bashkimit të Shenjtë“:…Atëhere puna mbeti t’i flisja Faik Konitzës dhe t’a fitonja për idenë e Bashkimit të Shenjtë. Konitza kundërshtoj me rreptësi Bashkimin e Shenjtë me Zogun në krye… Luftova disa dit’ e net me radhë që t’i mbushnja mendjen që s’kish tjatër më e mirë se kjo. Më në funt Konitza u bint. U bint dhe qendroj në fjalën e tij gjer në orën e vdekjes."☃☃Më 12 prill 1937, Nolit iu plotësua ëndrra e madhe për një kishë kombëtare shqiptare kur Patrikana e Stambollit njohu zyrtarisht]] Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare[[İbriktepe|.☃☃Dielli 11 gusht 1943: "Lufta në Shqipëri nukë pushoj kur shkelnë italianët Shqipërinë të Premten e Zezë. Populli shqiptar nukë dha armët atë ditë të zezë; i fsheu a i hodhi mi sup dhe mori malet.“ Po në këtë datë njoftohen emrat e komandantëve antifashistë: "Kapiten]] Hysni Lepenica[[İbriktepe|, Myslim Peza, Dr.]] Safet Butka[[İbriktepe|, Kolonel]] [[Hysni Lepenica|Bajraktari]][[İbriktepe|, Baba Mustafa, Kristo Peshtani dhe Karagjozi etj."☃☃Noli nuk u mjaftua vetëm me detyrat kishtare dhe filloi studimet pasuniversitare në Universitetin e Bostonit, ku mori doktoratën më 1945 me një disertacion për]] Skënderbeun[[İbriktepe|. Në vitet e para pas]] Luftës së Dytë Botërore[[İbriktepe|, Noli pati marrëdhënie pak a shumë të mira me regjimin e ri komunist në Tiranë dhe ushtroi ndikimin e vet për ta bindur qeverinë amerikane që ta njihte atë.Peshkop Noli në Kishën]] Worcester[[İbriktepe|, afër]] Bostonit [[İbriktepe|në]] Massachussets[[İbriktepe|,]] ShBA[[İbriktepe|Më 1953, në moshën shtatëdhjetë e një vjeç, Fan Nolit iu dhurua shuma prej 20 000 dollarësh nga Federata Vatra, me të cilën bleu një shtëpi, në]] Fort Lauderdale Florida[[İbriktepe|, ku vdiq më]] 13 mars 1965[[İbriktepe|. Fan Noli është varrosur në]] [[Florida|Forrest Hill Cemetery]][[İbriktepe|, të]] Bostonit[[İbriktepe|.☃☃ Kisha Autoqefale që kishte krijuar u bë më vonë]] [[Boston|Kryedioqeza ortodokse shqiptare në Amerikë]] [[İbriktepe|e]] [[Kisha ortodokse në Amerikë|Kishës ortodokse në Amerikë]][[İbriktepe|.Veprimtaria letrareVepra e parë e Nolit qe drama me tre-akte]] Israilitë dhe Filistinë[[İbriktepe|, e botuar në Boston 1907. Kjo dramë qe shkruar qysh më 1902, bazuar në historinë e Samsonit dhe Dalilës në Dhjatën e Vjetër. ↵Duke ndjerë nevojën e besimtarëve për të mbajtur meshë në shqip, përkthen ritualet dhe liturgjinë ortodokse në dy vëllime]] Librë e shërbesave të shënta të kishës orthodoxe[[İbriktepe|, Boston 1909, dhe]] Libre é te krémtevé te medha te kishes ortodokse[[İbriktepe|, Boston 1911. Përkthime që ai i çmonte si arritjet më të mëdha të tij.↵Më 1921 doli vepra e tij madhështore në prozë "]]Historia e Skënderbeut (Gjerq Kastriotit), mbretit të Shqipërisë 1412-1468[[İbriktepe|", Boston. Në Shqipëri erdhi sërish në fillim të viteve '20. Më 1947 botoi përpunimin që i bëri]] George Castrioti Scanderbeg (1405-1468)[[İbriktepe|, New York 1947; që do i shërbente si temë diplome në Universitetin e Bostonit.↵Tjetër vepër e tij në anglisht “Bethoveni dhe Revolucioni francez” (]]Beethoven and the French revolution[[İbriktepe|) në 117 faqe, e botuar në New York 1947, pasqyronte figurat e mëdha të historisë (]]Jul Çezari[[İbriktepe|,]] Jezusi[[İbriktepe|,]] Skënderbeu [[İbriktepe|dhe]] Napoleon Bonaparte[[İbriktepe|). ↵Vëllimi me vjersha]] [[Jezusi|Albumi]] [[İbriktepe|u botua më]] 1948[[İbriktepe|. Brenda viteve 1961-1963 botoi dy vjershat e fundit origjinale dhe disa shqipërime vjershash të poetëve të njohur.Kontributi më i gjerë i Nolit qe në fakt ai i stilistit, siç shihet ndë përkthimet e tij. Bashkë me Faik Konicën mund të vlerësohet si ndër stilistët më të mëdhenj të dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja,]] [[Greqishtja|greqishten]] dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja, [[Greqishtja|greqishten]], [[gjuha angleze|anglishten]] dhe [[gjuha frënge|frëngjishten]] e aftësoi ta bënte [[gjuha shqipe|shqipen]] në një gjuhë të stërholluar dhe elegante,<ref name="re">[[Robert Elsie|Elsie R.]], http://www.albanianlanguage.net/al/noli.html</ref> ndonëse pak folklorike.<ref name="eb">[[Eqrem bej Vlora|Vlora E. b.]], "Kujtimet 1885-1925", Botime IDK, 2008</ref> Noli përktheu mjaft autor amerikanë dhe europianë të shek. XIX, duke vënë në punë veshin muzikor, mundi të pasqyronte stilin dhe ngjyrat e ritmit të origjinalit. ==


Ndonëse vetë nuk shkroi shumë në lëmë të letërsisë, ngelet një letrar i madh.<ref name="re"/>
Ndonëse vetë nuk shkroi shumë në lëmë të letërsisë, ngelet një letrar i madh.<ref name="re"/>

Versioni i datës 7 shkurt 2018 12:38

Stampa:Kutia Politikan Theofan Stilian Noli, i njohur si Fan Noli (6 janar 1882 - 13 mars 1965) ishte shkrimtar, dijetar, diplomat, politikan, historian, orator dhe themelues i Kishës Ortodokse Shqiptare, i cili shërbeu si Kryeministër dhe Regent i Shqipërisë në 1924 gjatë Revolucionit të qershorit.

Fan Noli është nderuar në Shqipëri si kampion i letërsisë, historisë, teologjisë, diplomacisë, gazetarisë, muzikës dhe unitetit kombëtar. Ai luajti një rol të rëndësishëm në konsolidimin e gjuhës shqipe si gjuhë kombëtare të Shqipërisë me përkthime të shumta të kryeveprave të letërsisë botërore. Ai gjithashtu shkroi gjerësisht në anglisht: si studiues dhe autor i një serie botimesh mbi Skënderbeun, Shakespeare, Beethoven, tekste fetare dhe përkthime. Ai prodhoi një përkthim të Dhiatës së Re në anglisht, Dhiatën e Re të Zotit dhe Shpëtimtarit tonë Jezu Krisht nga teksti i miratuar grek i Kishës së Kostandinopojës dhe Kishës së Greqisë, botuar në vitin 1961.

Ai u diplomua në Harvard (1912), Konservatorin e Nju Angli të Muzikës (1938), dhe më në fund Ph.D. nga Universiteti i Bostonit (1945). Ai u shugurua si prift në vitin 1908, duke krijuar kështu Kishën shqiptare dhe ngritjen e gjuhës shqipe në përdorim kishtar. Ai qëndroi shkurtimisht në Shqipëri pas shpalljes së pavarësisë së vitit 1912. Pas Luftës së Parë Botërore, Noli udhëhoqi përpjekjet diplomatike për ribashkimin e Shqipërisë dhe mori mbështetjen e Presidentit amerikan Woodrow Wilson. Më vonë ai ndoqi një karrierë diplomatike-politike në Shqipëri, duke udhëhequr me sukses ofertën shqiptare për anëtarësim në Lidhjen e Kombeve.

Një figurë e respektuar që mbeti kritike ndaj korrupsionit dhe padrejtësisë në qeverinë shqiptare, Fan Noli u kërkua të udhëheqë revolucionin e 1924 qershorit. Ai pastaj shërbeu si kryeministër derisa qeveria e tij revolucionare u rrëzua nga Ahmet Zogu. Ai u internua në Itali dhe u vendos përgjithmonë në Shtetet e Bashkuara në vitet 1930, duke fituar shtetësinë amerikane dhe duke rënë dakord të përfundonte përfshirjen e tij politike. Ai e kaloi pjesën tjetër të jetës si akademik, udhëheqës dhe shkrimtar religjioz.

Jeta

Ai u lind më 6 janar 1882İbriktepe (turqQytezë), një fshat shqiptar në Trakë, jo shumë larg nga Edreneja. Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e Kolonjës.☃☃I ati i tij, Stiliani, ndonëse trashëgoi tokë si pronë, nuk u mor me bujqësi, por shërbeu si psalt në kishën e fshatit. E ëma, Maria, ishte shtëpiake. Familja u shtua shumë dhe erdhi një kohë që jetesa u bë e vështirë për të. Sa qe i mitur, Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë.Shkollën fillore dhe të mesme i kreu në gjuhën greke në Heybeliada, Stamboll. Gjithsesi, tek ai ndikoi më shumë krenaria e fshatit shqiptar për të kaluarën historike dhe dashuria për shkrimin shqip kundrejt ndikimit të mbrapshtë politik që donte të kishte Patriarkana Ortodokse tek ortodoksët e kombësive të ndryshme, veçanërisht shqiptarët.Në vitin 1900 shkoi në Greqi me qëllim që të nxirrte jetesën dhe të ndiqte fakultetin e filozofisë. Në Athinë u lidh me një shoqëri belge, e cila zotëronte tramvajet me kuaj. Por nuk i eci mbarë, dhe as studimet nuk i kreu.☃☃ Atëherë u hodh në punë të tjera si kopist, sufler dhe aktor pranë një trupe greke teatrale shëtitëse që shfaqej dhe në skelën e Galatës.☃☃ Tek punonte atje, iu ngjall dëshira për t’u marrë me dramaturgji duke shkruar dramën "Zgjimi", në greqisht, (e cila u ndalua të shfaqej sepse aludonte për lëvizjen shqiptare për liri). Më 1903 shkoi në Egjipt, ku filloi punë si mësues i greqishtes për dy vjet (mars 1903-mars 1905), kohë kur përkthen në greqisht veprën e Sami Frashërit "Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet" që u botua në shtypshkronjën shqipe në Sofje. Në korrik-gusht të 1903-shit, ai nisi të botojë të parat skica letrare në revistën “Numas”.Në prill 1906, me një biletë avulloreje të klasit të dytë, paguar nga bashkatdhetari që kishte njohur në Egjipt Spiro Dine, Fan Noli u nis për në Botën e Re, duke kaluar nga Napoli, dhe mbërriti në Nju Jork më 10 maj. Për njohuritë e tij gjuhësore do dërgohej në një mision rus në Amerikë. Pasi ndenji tre muaj në Buffalo, ku punoi në një kombinat lënde drusore, Noli shkoi në Boston. Atje, botuesi Sotir Peci i dha një punë si zëvendës-redaktor i gazetës së Bostonit “Kombi”, ku punoi deri në maj 1907 dhe ku botoi artikuj me pseudonimin Ali Baba Qyteza. Tensioni që ndjenin shqiptarët ortodoksë nga ndikimi i Kishës Greke mbërriti kulmin gjatë varrimit të një patrioti shqiptar, të cilit prifti grek nuk pranonte t’i kryente shërbesat e fundme. Me nismën e vet Noli thirri një mbledhje të shqiptarëve ortodoksë nga mbarë Nju Englandi, ku delegatët vendosën të themelojnë Kishën Ortodokse Autoqefale (autonome) Shqiptare, me Nolin si klerikun e saj të parë.Më 9 shkurt 1908, në moshën njëzetegjashtëvjeçare, Fan Noli u bë diakon (dhjak) në Bruklin, kurse më 8 mars 1908 Platoni, kryepeshkopi ortodoks rus i Nju Jorkut, e shuguroi si prift ortodoks. Vetëm dy javë më vonë, më 22 mars 1908, Noli i ri krenar mbajti për herë të parë liturgji në gjuhën shqipe, në 'Knights of Honor Hall' në Boston. Ky ishte hapi i parë drejt organizimit dhe njohjes zyrtare të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.Nga shkurti 1909 deri në korrik 1911 Noli botoi gazetën “Dielli”, zëdhënëse e bashkësisë shqiptare të Bostonit. Më 10 gusht 1911 ai u nis për në Evropë, ku ndenji katër muaj dhe kreu shërbesa kishtare në gjuhën shqipe për kolonitë në Kishinjov, Odesë, Bukuresht dhe Sofje.Më 28 prill 1912, bashkë me Faik bej Konicën është ndër themeluesit kryesor të shoqatës pan-shqiptare Vatra (në fillim më 6 janar 1907 shoqatën "Besa-Besë" me sekretar Kol Tromarën, që u shkri me Vatrën) bashkë me organin e saj të shtypit "Dielli" i Bostonit, gjithashtu dhe "Shkopi" i Kairos që lëvizën kundër një artikulli të Mit'hat Frashërit në shtypin e Selanikut.↵Nga viti 1908 deri më 1912 kryen studimet e larta për arte në Universitetin e Harvardit, të cilat i përfundon me cum laude Bachelor of Arts. Pas shpalljes së Pavarësisë, Noli përkrahu qeverinë e kryesuar nga Ismail Qemali. Në marsin e vitit 1913 ai mori pjesë, në Kongresin Shqiptar të Triestes, i organizuar nga shoku dhe rivali i tij Faik bej Konica.Në korrik 1913 Fan Noli shkoi për herë të parë në Shqipëri ku mbajti shërbesën e parë kishtare ortodokse në gjuhën shqipe në vend, më 10 mars 1914, në prani të princit Vilhelm zu Vid, i cili kishte mbërritur në Durrës vetëm tri ditë më parë me një anije austro-hungareze. Në gusht 1914 Noli qëndroi për një farë kohe në Vjenë, por me afrimin e reve të zeza të luftës, u kthye në Shtetet e Bashkuara në maj 1915. Nga 21 dhjetori 1915 deri më 6 korrik 1916, u bë përsëri kryeredaktor i “Diellit” të Bostonit, tashmë gazetë e përditshme. Në korrik 1917 u bë edhe një herë kryetar i Federatës Vatra. Në shtator të vitit 1918 Noli themeloi të përmuajshmen në anglishte The Adriatic Review (Revista e Adriatikut), që financohej nga Federata për të përhapur informacion për Shqipërinë dhe për kauzën e saj. Gjashtë muajt e parë revista u botua nga Noli, ndërsa më 1919, këtë detyrë e mori në dorë Kostandin Çekrezi.Me fondet e Vatrës, të mbledhura nën drejtimin e Nolit, u dërguan në Paris, Londër dhe Uashington delegatë shqiptaro-amerikanë për të promovuar njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së Shqipërisë. Më 24 mars 1918, Noli u caktua administrator i Kishës Ortodokse Shqiptare në Shtetet e Bashkuara dhe në fillim të korrikut të atij viti mori pjesë në një konferencë për popujt e shtypur në Mount Vernon, Virxhinia, ku u takua me presidentin Udrou Uillson, përkrahës i të drejtave të pakicave në Evropë. Më 27 korrik 1919 Noli u emërua peshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, që tashmë ishte dioqezë e pavarur. Një vit më pas, duke pasur parasysh rritjen e figurës së Nolit si udhëheqës politik e fetar i bashkësisë shqiptare dhe si shkrimtar, orator dhe komentator politik i talentuar, ishte e logjikshme që ai të zgjidhej kryetar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, ku arriti ta anëtarësonte Shqipërinë më 17 dhjetor 1920. Gazeta The Manchester Guardian, në një koment më 23 korrik 1924, e përshkruante Nolin si një burrë që do të kishte qenë i shquar në çdo vend. Diplomat i përkryer, ekspert i politikës ndërkombëtare, mjeshtër i debatit, që prej fillimit ai la mbresa të thella në Gjenevë. Me shumë mjeshtëri, por gjithmonë me buzë në gaz, ai i vuri me shpatulla pas murit të gjithë kundërshtarët e tij ballkanas. Ai është një njeri me kulturë të pamasë, që ka lexuar çdo gjë që ia vlen të lexohet në anglishte dhe frëngjishte.Jeta ParlamentareMe zgjedhjet e mbajtura më 5 prill 1921 zgjidhet deputet i Kolonisë së Amerikës në legjislaturën e dytë (21 prill 1921 - 30 shtator 1923). Ai shërbeu si ministër i Jashtëm në qeverinë e Xhaferr Ypit, vetëm për pak kohë përpara se të dorëhiqej. Noli ishte kryetar i Partisë Popullore, e majta e asaj kohe, kundrejt Partisë Përparimtare. Përkrah Luigj Gurakuqit dhe Stavro Vinjaut është ndër oratorët më shpotitës të foltores parlamentare.↵Më 21 nëntor 1923, u shugurua peshkop i Korçës dhe mitropolit i Durrësit në Durrës, ndërsa më 27 dhjetor 1923 zgjidhet deputet i Korçës.☃☃Lëvizja e qershoritGjatë Lëvizjes së qershorit 1924 nuk ishte për përmbysjen me forcë që ndodhi; u vendos në krye të saj vetëm si kërkesë e krahut të të rinjve, që shihnin tek ai një njeri me formim perëndimoro-amerikan. Regjimi zogist i rikthyer me të ashtuquajturën Fitoren e Legalitetit më 24 dhjetor, e dënoi atë me vdekje në mungesë. Programi i tij me njëzet pika për modernizimin dhe demokratizimin e Shqipërisë, ndër të cilat edhe reforma agrare, ishte tejet i nxituar e idealist për një vend të prapambetur dhe pa tradita parlamentare. Më vonë Noli i shkroi arsyet e dështimit të tij në një letër që ia drejtonte një mikut të tij anglez “Duke këmbëngulur tek reformat agrare, zgjova zemërimin e aristokracisë çifligare; duke mos i zbatuar reformat, humba mbështetjen e masave fshatare”. Ardhja e një delegacioni rus me në krye Arkady Krakovetsky shqetësoi kancelaritë perëndimore deri në atë pikë, sa të mbështesnin ardhjen e Zogut me anë të 106-112 oficerëve të ish-Ushtrisë Perandorake Ruse. Sipas mendimit të A. Këlcyrës në "Shkrime për historinë e Shqipërisë" vërehet se lidhjet me Bashkimin Sovjetik ishin munduar ngaherë t’i sendërtonin, por ishte pikërisht kjo lëvizje që duhej të soste.Mërgimi i pakthimPasi zbarkuan në Bari me ftesë të Duçes u zhvendos në Vjenë pasi Italia lidhi marrëveshjet me Shqipërinë. Pas vrasjes së kolegut Luigj Gurakuqi në Bari, i kushton elegjinë "Syrgjyn vdekur" në shkurt të 1926-s, Berlin. Ndërsa vrasjes së mikut Bajram Currit elegjinë "Shpell'e Dragobisë".↵Selia e Kominternit në Vjenë e ndihmon për të organizuar KONARE-n. Në nëntor 1927 vizitoi Rusinë si delegat i Ballkanit në Kongresin ‘Miqtë e Bashkimit Sovjetik’ me rastin e dhjetëvjetorit të Revolucionit të tetorit, dhe më 1930, pasi mori një vizë gjashtëmujore, u kthye në Shtetet e Bashkuara. Me kthimin e tij në Boston, Noli themeloi të përjavshmen “Republika”, vetë emri i së cilës i bënte sfidë të hapur Ahmet Zogut, i cili më 1 shtator 1928 u vetëshpall Zogu I, Mbreti i Shqiptarëve. “Republika” u botua edhe si opozitë ndaj “Diellit”, tashmë nën drejtimin e Faik Konicës, i cili ishte pajtuar me mbretin Zog dhe ishte bërë ministër i plotfuqishëm i Shqipërisë në Uashington. Me mbarimin e afatit të vizës, gjashtë muaj më vonë, Noli u detyrua të kthehet në Evropë dhe “Republika” mbeti nën drejtimin e Anastas Tashkos, deri sa u mbyll më 1932. Më 1932, me ndihmën e pasuesve të tij, mundi të kthehej nga Gjermania në Shtetet e Bashkuara, ku fitoi edhe lejen për qëndrim të përhershëm. Noli u tërhoq nga jeta politike dhe nga ky moment iu kushtua përsëri detyrave si drejtues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Në dhjetor 1933 u sëmur rëndë dhe nuk ishte në gjendje t’i përballonte shpenzimet e trajtimit mjekësor për të cilin kishte aq shumë nevojë, deri sa mori si dhuratë 3000 franga ari nga Shqipëria, me ndërhyrjen e Faik Konicës tek Ahmet Zogu. Ky gjest arriti pikërisht qëllimin për të cilin ishte nisur: një farë pajtimi midis Nolit dhe Zogut, si dhe një përmirësim të marrëdhënieve shpesh të acaruara të Nolit me Faik Konicën. Në vitin 1935 Noli iu kthye njërit prej pasioneve të tij të hershme – muzikës – dhe në moshën pesëdhjetetrevjeçare u regjistrua në Konservatorin e Muzikës të Nju England, në Boston, nga i cili u diplomua më 1938.☃☃Në botimet zyrtare të Qeverisë së Mbretit Zog, “Shqipënija më 1937”, me rastin e kremtimeve të 25 Vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, në kreun për historinë e kultures, shkruhet: “me të janë lidhur emnat më të bukur e më të mallëngjyer të shkrimtarëve t’onë të kaluar. Çdo alfabet pati një serë të gjatë asi shkrimtarësh, po mbi të gjithë vetëm katër shkëlqejnë si yje të pa shoqë, Naimi, Fishta, Konica e Noli” Në albume të përkryer me fotografi pa retush, krahas figurave të shquara të kombit, ndrinte dhe portreti i hijshëm i Fan S. Nolit. Po atë vit Faik Konica do të thoshte: ”At Noli do të mbetet në historinë e Shqipërisë si burri që arriu i pari me hir të vullnetit dhe hollësisë së tij, të flasi gjuhën shqip në meshë. Dita që meshoi për të parën herë, është ogur i bardhë n’udhë të përparimit t’onë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët të harrojnë.”☃☃Dielli 27 mars 1943. F. S. Noli shkruan kryeartikullin: "Origjina, shvillimi, dhe e pritmja e Bashkimit të Shenjtë“:…Atëhere puna mbeti t’i flisja Faik Konitzës dhe t’a fitonja për idenë e Bashkimit të Shenjtë. Konitza kundërshtoj me rreptësi Bashkimin e Shenjtë me Zogun në krye… Luftova disa dit’ e net me radhë që t’i mbushnja mendjen që s’kish tjatër më e mirë se kjo. Më në funt Konitza u bint. U bint dhe qendroj në fjalën e tij gjer në orën e vdekjes."☃☃Më 12 prill 1937, Nolit iu plotësua ëndrra e madhe për një kishë kombëtare shqiptare kur Patrikana e Stambollit njohu zyrtarisht Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare.☃☃Dielli 11 gusht 1943: "Lufta në Shqipëri nukë pushoj kur shkelnë italianët Shqipërinë të Premten e Zezë. Populli shqiptar nukë dha armët atë ditë të zezë; i fsheu a i hodhi mi sup dhe mori malet.“ Po në këtë datë njoftohen emrat e komandantëve antifashistë: "Kapiten Hysni Lepenica, Myslim Peza, Dr. Safet Butka, Kolonel Bajraktari, Baba Mustafa, Kristo Peshtani dhe Karagjozi etj."☃☃Noli nuk u mjaftua vetëm me detyrat kishtare dhe filloi studimet pasuniversitare në Universitetin e Bostonit, ku mori doktoratën më 1945 me një disertacion për Skënderbeun. Në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore, Noli pati marrëdhënie pak a shumë të mira me regjimin e ri komunist në Tiranë dhe ushtroi ndikimin e vet për ta bindur qeverinë amerikane që ta njihte atë.Peshkop Noli në Kishën Worcester, afër Bostonit Massachussets, ShBAMë 1953, në moshën shtatëdhjetë e një vjeç, Fan Nolit iu dhurua shuma prej 20 000 dollarësh nga Federata Vatra, me të cilën bleu një shtëpi, në Fort Lauderdale Florida, ku vdiq më 13 mars 1965. Fan Noli është varrosur në Forrest Hill Cemetery, të Bostonit.☃☃ Kisha Autoqefale që kishte krijuar u bë më vonë Kryedioqeza ortodokse shqiptare në Amerikë e Kishës ortodokse në Amerikë.Veprimtaria letrareVepra e parë e Nolit qe drama me tre-akte Israilitë dhe Filistinë, e botuar në Boston 1907. Kjo dramë qe shkruar qysh më 1902, bazuar në historinë e Samsonit dhe Dalilës në Dhjatën e Vjetër. ↵Duke ndjerë nevojën e besimtarëve për të mbajtur meshë në shqip, përkthen ritualet dhe liturgjinë ortodokse në dy vëllime Librë e shërbesave të shënta të kishës orthodoxe, Boston 1909, dhe Libre é te krémtevé te medha te kishes ortodokse, Boston 1911. Përkthime që ai i çmonte si arritjet më të mëdha të tij.↵Më 1921 doli vepra e tij madhështore në prozë "Historia e Skënderbeut (Gjerq Kastriotit), mbretit të Shqipërisë 1412-1468", Boston. Në Shqipëri erdhi sërish në fillim të viteve '20. Më 1947 botoi përpunimin që i bëri George Castrioti Scanderbeg (1405-1468), New York 1947; që do i shërbente si temë diplome në Universitetin e Bostonit.↵Tjetër vepër e tij në anglisht “Bethoveni dhe Revolucioni francez” (Beethoven and the French revolution) në 117 faqe, e botuar në New York 1947, pasqyronte figurat e mëdha të historisë (Jul Çezari, Jezusi, Skënderbeu dhe Napoleon Bonaparte). ↵Vëllimi me vjersha Albumi u botua më 1948. Brenda viteve 1961-1963 botoi dy vjershat e fundit origjinale dhe disa shqipërime vjershash të poetëve të njohur.Kontributi më i gjerë i Nolit qe në fakt ai i stilistit, siç shihet ndë përkthimet e tij. Bashkë me Faik Konicën mund të vlerësohet si ndër stilistët më të mëdhenj të dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja, greqishten dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja, greqishten, anglishten dhe frëngjishten e aftësoi ta bënte shqipen në një gjuhë të stërholluar dhe elegante,[1] ndonëse pak folklorike.[2] Noli përktheu mjaft autor amerikanë dhe europianë të shek. XIX, duke vënë në punë veshin muzikor, mundi të pasqyronte stilin dhe ngjyrat e ritmit të origjinalit.

Ndonëse vetë nuk shkroi shumë në lëmë të letërsisë, ngelet një letrar i madh.[1]

Veprat

  • Albumi - vëllim vjershash - 1948
  • Historia e Skënderbeut - 1921
  • Autobiografia - 1960
  • Izraelitë e Filistinë - dramë
  • Bethoveni dhe Revolucioni Francez

Burime

  1. ^ a b Elsie R., http://www.albanianlanguage.net/al/noli.html
  2. ^ Vlora E. b., "Kujtimet 1885-1925", Botime IDK, 2008
 Commons: Fan Stilian Noli – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale