Shiu acidik: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 1: Rreshti 1:
[[Skeda:shiu_i_mutit.png|thumb|right|Formimi i shiut acidik]]
[[Skeda:shiu_i_mutit.png|thumb|right|Formimi i shiut ye mutit]]
'''Shiu i mutit''' është një lloj [[shiu]] ose çdo formë tjetër [[reshje|reshjeje]] që ka nivel të pazakontë [[aciditeti]], çka do të thotë se ka nivel të lartë të joneve të hidrogjenit ([[pH]] i ulët). Mund të shkaktojë efekte të dëmshme mbi [[bimët]], [[kafshët ujore]] dhe infrastrukturë. Shiu acid shkaktohet nga emetimi i dioksidit të [[squfuri]]t dhe oksidi i [[azoti]]t, të cilët bashkëveprojnë me molekulat e [[uji]]t në [[atmosfera|atmosferë]] dhe krijuar acide. Që në vitet 1970, qeveritë kanë bërë përpjekje për të ulur nivelin e dioksidit të [[squfuri]]t të çliruar në atmosferë, duke arritur rezultate pozitive. Oksidet e azotit mund të prodhohen natyrshëm nga goditjet e vetëtimave ndërsa dioksidi i squfurit nga shpërthimet [[vullkani|vullkanike]]. Kimikatet në shiun acid mund të shkaktojnë heqjen e bojës, gërryerjen e strukturave të çelikut tek urat dhe erozion të statujave prej guri.
'''Shiu i mutit''' është një lloj [[shiu]] ose çdo formë tjetër [[reshje|reshjeje]] që ka nivel të pazakontë [[aciditeti]], çka do të thotë se ka nivel të lartë të joneve të hidrogjenit ([[pH]] i ulët). Mund të shkaktojë efekte të dëmshme mbi [[bimët]], [[kafshët ujore]] dhe infrastrukturë. Shiu acid shkaktohet nga emetimi i dioksidit të [[squfuri]]t dhe oksidi i [[azoti]]t, të cilët bashkëveprojnë me molekulat e [[uji]]t në [[atmosfera|atmosferë]] dhe krijuar acide. Që në vitet 1970, qeveritë kanë bërë përpjekje për të ulur nivelin e dioksidit të [[squfuri]]t të çliruar në atmosferë, duke arritur rezultate pozitive. Oksidet e azotit mund të prodhohen natyrshëm nga goditjet e vetëtimave ndërsa dioksidi i squfurit nga shpërthimet [[vullkani|vullkanike]]. Kimikatet në shiun acid mund të shkaktojnë heqjen e bojës, gërryerjen e strukturave të çelikut tek urat dhe erozion të statujave prej guri.


== Krijimi i shiut acid ==
== Krijimi i shiut te mutit ==


Për shkak të çlirimit të gazrave acidike në [[Atmosfera|atmosferë]] edhe tretjes së tyre në pikat e shiut, ai pastaj bie në tokë i tillë, me përbërje acidike. Në gjendje normale shiu ka sasi të vogël të aciditetit. Kjo shkallë varet nga sasia e CO<sub>2</sub> të tretur në të, si edhe sasi të vogla të [[klori]]t. Sipas standardeve aciditeti duhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tani është rritur. Acidi akrbonik formohet sipas reaksinit:
Për shkak të çlirimit të gazrave acidike në [[Atmosfera|atmosferë]] edhe tretjes së tyre në pikat e shurres, ai pastaj bie në tokë i tillë, me përbërje muti. Në gjendje normale shiu ka sasi të vogël të aciditetit. Kjo shkallë varet nga sasia e CO<sub>2</sub> të tretur në të, si edhe sasi të vogla të [[klori]]t. Sipas standardeve aciditeti duhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tani është rritur. Acidi akrbonik formohet sipas reaksinit:


:{{Chemical formula|H|2|O}} (l) + {{Chemical formula |C||O|2}} (g) {{eqm}} {{Chemical formula|H|2|C||O|3}} (aq)
:{{Chemical formula|H|2|O}} (l) + {{Chemical formula |C||O|2}} (g) {{eqm}} {{Chemical formula|H|2|C||O|3}} (aq)
Rreshti 15: Rreshti 15:


== Historia ==
== Historia ==
Efektet gërryese të ajrit të ndotur acidik të qyeteve të mëdha mbi bloqet e gurëve apo mermereve u vunë re që në shekullin XVII nga [[John Evelyn]], i cili mbajti shënim kushtet e mjerueshme të koleksionit me statuja antike të Thomas Howard.<ref>E. S. de Beer, ed. ''[[The Diary of John Evelyn]]'', III, 1955 (19 September 1667) p. 495.</ref>
Efektet gërryese të mutit të ndotur acidik të qyeteve të mëdha mbi bloqet e gurëve apo mermereve u vunë re që në shekullin XVII nga [[John Evelyn]], i cili mbajti shënim kushtet e mjerueshme të koleksionit me statuja antike të Thomas Howard.<ref>E. S. de Beer, ed. ''[[The Diary of John Evelyn]]'', III, 1955 (19 September 1667) p. 495.</ref>
Që prej [[Revolucioni industrial|revolucionit industrial]], çlirimi i dioksidit të squfurit dhe oksidit të azotit në atmosferë është rritur.<ref name="NASA Glossary">{{Citation
Që prej [[Revolucioni industrial|revolucionit industrial]], çlirimi i dioksidit të squfurit dhe oksidit të azotit në atmosferë është rritur.<ref name="NASA Glossary">{{Citation
|title=Glossary |at=acid rain |publisher=[[NASA Earth Observatory]] |publication-place=United States |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |accessdate=2013-02-15 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20111213175357/http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |archivedate=2011-12-13 |deadurl=no }}</ref><ref>Weathers, K. C. and G. E. Likens. 2006. Acid rain. pp. 1549–1561. In: W. N. Rom (ed.). Environmental and Occupational Medicine. Lippincott-Raven Publ., Philadelphia. Fourth Edition.</ref> Në vitin 1852, [[Robert Angus Smith]] ishte i pari që shpjegoi lidhjen ndërmjet shiut acid dhe ndotjes atmosferike në [[Manchester|Mançester]], [[Angli]].<ref name="Seinfeld 1998">Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N (1998). Atmospheric Chemistry and Physics&nbsp;— From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-0-471-17816-3</ref>
|title=Glossary |at=acid rain |publisher=[[NASA Earth Observatory]] |publication-place=United States |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |accessdate=2013-02-15 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20111213175357/http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |archivedate=2011-12-13 |deadurl=no }}</ref><ref>Weathers, K. C. and G. E. Likens. 2006. Acid rain. pp. 1549–1561. In: W. N. Rom (ed.). Environmental and Occupational Medicine. Lippincott-Raven Publ., Philadelphia. Fourth Edition.</ref> Në vitin 1852, [[Robert Angus Smith]] ishte i pari që shpjegoi lidhjen ndërmjet shiut acid dhe ndotjes atmosferike në [[Manchester|Mançester]], [[Angli]].<ref name="Seinfeld 1998">Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N (1998). Atmospheric Chemistry and Physics&nbsp;— From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-0-471-17816-3</ref>

Versioni i datës 16 prill 2018 15:57

Skeda:Shiu i mutit.png
Formimi i shiut ye mutit

Shiu i mutit është një lloj shiu ose çdo formë tjetër reshjeje që ka nivel të pazakontë aciditeti, çka do të thotë se ka nivel të lartë të joneve të hidrogjenit (pH i ulët). Mund të shkaktojë efekte të dëmshme mbi bimët, kafshët ujore dhe infrastrukturë. Shiu acid shkaktohet nga emetimi i dioksidit të squfurit dhe oksidi i azotit, të cilët bashkëveprojnë me molekulat e ujitatmosferë dhe krijuar acide. Që në vitet 1970, qeveritë kanë bërë përpjekje për të ulur nivelin e dioksidit të squfurit të çliruar në atmosferë, duke arritur rezultate pozitive. Oksidet e azotit mund të prodhohen natyrshëm nga goditjet e vetëtimave ndërsa dioksidi i squfurit nga shpërthimet vullkanike. Kimikatet në shiun acid mund të shkaktojnë heqjen e bojës, gërryerjen e strukturave të çelikut tek urat dhe erozion të statujave prej guri.

Krijimi i shiut te mutit

Për shkak të çlirimit të gazrave acidike në atmosferë edhe tretjes së tyre në pikat e shurres, ai pastaj bie në tokë i tillë, me përbërje muti. Në gjendje normale shiu ka sasi të vogël të aciditetit. Kjo shkallë varet nga sasia e CO2 të tretur në të, si edhe sasi të vogla të klorit. Sipas standardeve aciditeti duhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tani është rritur. Acidi akrbonik formohet sipas reaksinit:

H2O (l) + CO2 (g) is in equilibrium with H2CO3 (aq)

Më pas acidi karbonik mund të jonizohet në ujë duke formuar përqëndrime të ulta të joneve hidron dhe karbonat:

H2O (l) + H2CO3 (aq) is in equilibrium with HCO3 (aq) + H3O+ (aq)

Depozitimet e acidit në mjedis mund të përfshijnë edhe acide të tjera përveç acidit H2CO3.

Historia

Efektet gërryese të mutit të ndotur acidik të qyeteve të mëdha mbi bloqet e gurëve apo mermereve u vunë re që në shekullin XVII nga John Evelyn, i cili mbajti shënim kushtet e mjerueshme të koleksionit me statuja antike të Thomas Howard.[1] Që prej revolucionit industrial, çlirimi i dioksidit të squfurit dhe oksidit të azotit në atmosferë është rritur.[2][3] Në vitin 1852, Robert Angus Smith ishte i pari që shpjegoi lidhjen ndërmjet shiut acid dhe ndotjes atmosferike në Mançester, Angli.[4]

Reaksionet kimike

Efekti i shiut acid në statuja

Reaksionet e acideve sulfurike:

SO2 + OH· → H2SO3

Krijimi i acidt sulfuror:

HOSO2· + O2 → HO2· + SO3

Krijimi i acidit sulfurik nga acidi sulfuror:

SO3(g) + H2O(l) → H2SO4(l)

Krijimi i acidit nitrik:

NO2 + OH· → HNO3

Hidroliza

Acidi sulfurik disosohet në ujë dhe ashtu si dioksid karboni, hidolizohet:

Ndotja e ajrit i referohet pranise se kimikateve ne atmosfere ne sasi dhe ne kohe zgjatje, gje e cila eshte e demshme per shendetin e njeriut dhe mjedisin.

SO2 (g) + H2O = SO2 · H2O
SO2 · H2O = H++ HSO3-
HSO3- = H+ + SO32-
Skeda:Acid-rain-4

Dëmet që shkaton shiu acid

Pemë të thara nga shiu acid

Për shkak të lirimit të gazrave acidike në atmosferë dhe tretjes së tyre në pikat e shiut, ai pastaj bie në tokë i tillë, me përbërje acide. Ky shi është mjaft i dëmshëm për bimët, objektet tjera dhe për shëndetin e njeriut. Në gjendej normale shiu ka sasi të vogël të acidit. Kjo shkallë varet nga sasia e CO2 të tretur në të, si edhe sasi të vogla të klorit. Sipas standardeve aciditeti duhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tani është rritur. Shiu acid dëmton edhe ujin duke i shkaktuar vdekje peshqve dhe gjallesave tjera. Pasojë e formimit të shirave acidik janë okidet e azotit dhe oksidet e sulfurit. Këto okside dëmtojnë organet e frymëmarrjes. Gjatë reshjeve atmosferike oksidet e sulfurit reagojnë me ujin duke formuar acide përkatëse, si acidin sulfurik dhe acidin sulfuror. Këto reshje quhen të reshura acidike, të cilat janë shkatërrueset më të mëdha të fasadave të ndërtesave, shtatoreve, por në veçanti të botës bimore.

H2O (l) + CO2 (g) → H2CO3 (aq)
2H2O (l) + H2CO3 (aq) → CO32- (aq) + 2H3O+(aq)

Referenca

  1. ^ E. S. de Beer, ed. The Diary of John Evelyn, III, 1955 (19 September 1667) p. 495.
  2. ^ Glossary, United States: NASA Earth Observatory, acid rain, arkivuar nga origjinali më 2011-12-13, marrë më 2013-02-15 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |deadurl= është injoruar (sugjerohet |url-status=) (Ndihmë!)
  3. ^ Weathers, K. C. and G. E. Likens. 2006. Acid rain. pp. 1549–1561. In: W. N. Rom (ed.). Environmental and Occupational Medicine. Lippincott-Raven Publ., Philadelphia. Fourth Edition.
  4. ^ Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N (1998). Atmospheric Chemistry and Physics — From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-0-471-17816-3

Lidhje të jashtme