Ballaban Pasha: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Browse history interactively
(View all pending changes)
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
Rreshti 6: Rreshti 6:
Ballabani u lind në fshatin Baderë ([[Batra e Madhe|Batër]] në Mat,<ref>{{Fr}}{{Cite book|title=L'Albanie et l'Invasion turque au XVe siècle|last=Gegaj|first=Athanas|authorlink=Athanas Gegaj|publisher=Universite de Louvain|year=1937|isbn=|location=Paris|pages=138}}</ref><ref name=":0" /> apo Brataj në Martanesh), në një familje të krishterë dhe kishte emrin Mhill, mendohet se prindët e tij quheshin Millosh e Helena dhe kishte patur edhe dy vëllezër, Kostantinin dhe Jonimën (më pas i konvertuar me emrin Jonuz, edhe ky shërbeu në radhët osmane).<ref name="PZ2">{{Cite web|url=https://shqiperiaebashkuar.al/2017/09/ballaban-pashe-badera-nga-martaneshi-tradhetari-me-i-tmerrshem-i-kombit-shqiptar-perballe-hyjnorit-gjergj-kastrioti/|title=Ballaban pashë Badera nga Martaneshi|date=28 shtator 2017|website=shqiperiaebashkuar.al|last=Zefi|first=Paulin}}</ref> U rekrutua sipas sistemit të [[Devshirmeja|Devshirmesë]], u ngrit në rangun e [[Pasha|pashait]] në kohën e [[Sulltani|Sulltan]] [[Mehmet Fatihu|Mehmedit II]].<ref name=":12">{{Cite book|title=The Captain of the Janizaries: A Story of the Times of Scanderbeg and the Fall of Constantinople|last=Ludlow|first=James Meeker|publisher=Kessinger Publishing|year=2009|origyear=1890|isbn=9781104968632|location=|pages=}}</ref> U edukua në pallatet e sulltanit, duke u kthyer në [[Islami|Islam]].<ref name=":02">{{Cite book|title=Shqipëria dhe shqiptarët: Materiali nxjerrë nga "Diksionieri historik e gjeografik"|last=Frashëri|first=Sami|authorlink=Sami Frashëri|publisher=Dajti 2000|year=2002|isbn=9789992772027|location=Tiranë|pages=232-237|trans_title=Kamûs-ül Â'lâm|translator=Zyber Hasan Bakiu}}</ref> Emri i tij i vërtetë u bë Mehmet, ''Ballaban'' shënon një veti që me kohën zëvendësoi plotësisht emrin. Ballaban do të thotë "i madh, i rëndë, i pamposhtshëm".<ref name=":022">{{Cite book|title=[[Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri : skicë historike|Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri v. I]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|last2=Von Godin|first2=Amelie|publisher=55|year=2010|origyear=1955-56|isbn=978-99943-56-83-6|location=Tiranë|pages=117-120}}</ref>
Ballabani u lind në fshatin Baderë ([[Batra e Madhe|Batër]] në Mat,<ref>{{Fr}}{{Cite book|title=L'Albanie et l'Invasion turque au XVe siècle|last=Gegaj|first=Athanas|authorlink=Athanas Gegaj|publisher=Universite de Louvain|year=1937|isbn=|location=Paris|pages=138}}</ref><ref name=":0" /> apo Brataj në Martanesh), në një familje të krishterë dhe kishte emrin Mhill, mendohet se prindët e tij quheshin Millosh e Helena dhe kishte patur edhe dy vëllezër, Kostantinin dhe Jonimën (më pas i konvertuar me emrin Jonuz, edhe ky shërbeu në radhët osmane).<ref name="PZ2">{{Cite web|url=https://shqiperiaebashkuar.al/2017/09/ballaban-pashe-badera-nga-martaneshi-tradhetari-me-i-tmerrshem-i-kombit-shqiptar-perballe-hyjnorit-gjergj-kastrioti/|title=Ballaban pashë Badera nga Martaneshi|date=28 shtator 2017|website=shqiperiaebashkuar.al|last=Zefi|first=Paulin}}</ref> U rekrutua sipas sistemit të [[Devshirmeja|Devshirmesë]], u ngrit në rangun e [[Pasha|pashait]] në kohën e [[Sulltani|Sulltan]] [[Mehmet Fatihu|Mehmedit II]].<ref name=":12">{{Cite book|title=The Captain of the Janizaries: A Story of the Times of Scanderbeg and the Fall of Constantinople|last=Ludlow|first=James Meeker|publisher=Kessinger Publishing|year=2009|origyear=1890|isbn=9781104968632|location=|pages=}}</ref> U edukua në pallatet e sulltanit, duke u kthyer në [[Islami|Islam]].<ref name=":02">{{Cite book|title=Shqipëria dhe shqiptarët: Materiali nxjerrë nga "Diksionieri historik e gjeografik"|last=Frashëri|first=Sami|authorlink=Sami Frashëri|publisher=Dajti 2000|year=2002|isbn=9789992772027|location=Tiranë|pages=232-237|trans_title=Kamûs-ül Â'lâm|translator=Zyber Hasan Bakiu}}</ref> Emri i tij i vërtetë u bë Mehmet, ''Ballaban'' shënon një veti që me kohën zëvendësoi plotësisht emrin. Ballaban do të thotë "i madh, i rëndë, i pamposhtshëm".<ref name=":022">{{Cite book|title=[[Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri : skicë historike|Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri v. I]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|last2=Von Godin|first2=Amelie|publisher=55|year=2010|origyear=1955-56|isbn=978-99943-56-83-6|location=Tiranë|pages=117-120}}</ref>


Në pushtimin e Konstantinopojës ishte ndër të parët që sulmoi dhe hyri,<ref name=":0">{{Cite book|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433082493523;view=1up;seq=156|title=Historia e Skënderbeut|last=Noli|first=Fan S.|authorlink=Fan Noli|publisher=Shtypëshkronja e «Diellit»|year=1921|isbn=|location=Boston|pages=246|oclc=25513556|ref=harv}}</ref> kështu fitoi simpatinë e sulltanit.<ref name=":02" /> Në regjistrin kadastral osman të [[Sanxhaku Arvanit|Sanxhakut Arnaut]] të vitit 835 h. (1431-1432) ai përmendet si timarli i katër fshatrave të vilajetit të Krujës, kurse dy vjet më pas emërohet dizdar i saj dhe gjatë viteve 1437-1439 do të ishte vartës i Skënderbeut kur ky u emërua si [[Subashi|subash]] i Krujës. Ballabani përmendet aty si "gulam-i mir" dhe me cilësimin "i vogël" (Ballaban-i kyçyk), që është në përshtatje me përshkrimin që [[Marin Barleti|Barleti]] i bën fizikut të tij: "nga shtati ishte i shkurtër dhe i pakët".
Në pushtimin e Konstantinopojës ishte ndër të parët që sulmoi dhe hyri,<ref name=":0">{{Cite book|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433082493523;view=1up;seq=156|title=Historia e Skënderbeut|last=Noli|first=Fan S.|authorlink=Fan Noli|publisher=Shtypëshkronja e «Diellit»|year=1921|isbn=|location=Boston|pages=246|oclc=25513556|ref=harv}}</ref> kështu fitoi simpatinë e sulltanit.<ref name=":02" /> Në regjistrin kadastral osman të [[Sanxhaku Arvanit|Sanxhakut Arvanit]] të vitit 835 h. (1431-1432) ai përmendet si timarli i katër fshatrave të vilajetit të Krujës, kurse dy vjet më pas emërohet dizdar i saj dhe gjatë viteve 1437-1439 do të ishte vartës i Skënderbeut kur ky u emërua si [[Subashi|subash]] i Krujës. Ballabani përmendet aty si "gulam-i mir" dhe me cilësimin "i vogël" (Ballaban-i kyçyk), që është në përshtatje me përshkrimin që [[Marin Barleti|Barleti]] i bën fizikut të tij: "nga shtati ishte i shkurtër dhe i pakët".


Ballabani ishte ''dizdar'' (kështjellar) i kalasë së Krujës kur [[Skënderbeu]] u kthye në Arbëri pas dezertimit të frontit të [[Nishi|Nishit]], dhe pasi mori pushtetin e dëboi dizdarin së bashku me ushtarët osmanë.<ref name=":1">{{Cite book|title=Historia e Popullit Shqiptar|last=Anamali|first=Skënder|last2=Prifti|first2=Kristaq|publisher=Toena|year=2002|isbn=9992716223|location=Tiranë|pages=392-394, 396-398}}</ref>
Ballabani ishte ''dizdar'' (kështjellar) i kalasë së Krujës kur [[Skënderbeu]] u kthye në Arbëri pas dezertimit të frontit të [[Nishi|Nishit]], dhe pasi mori pushtetin e dëboi dizdarin së bashku me ushtarët osmanë.<ref name=":1">{{Cite book|title=Historia e Popullit Shqiptar|last=Anamali|first=Skënder|last2=Prifti|first2=Kristaq|publisher=Toena|year=2002|isbn=9992716223|location=Tiranë|pages=392-394, 396-398}}</ref>
Rreshti 13: Rreshti 13:
Në mesin e viteve 1460 dy djem të tij, Hamzai dhe Hiziri, përmenden si timarlinj në lindje të Serezit (sot në Maqedoninë Lindore). Ballabani përmendet ndërkohë si "ish-dizdar i Krujës", gjë që tregon se sulltani, kur e ngarkoi me detyrën që të shkatërronte forcat e Skënderbeut, i kishte premtuar së paku edhe postin që kishte pasur në vitet 30. Më pas, në tetor të vitit 1466, Ballabani përmendet si zotërues i një [[timari]] të madh në rajonin e [[Tetova|Tetovës]]. Para se të vendosej këtu, Ballaban Beu duhet të ketë pasur në zotërim prona diku në rajonet që shtriheshin në lindje të [[Ohri|Ohrit]], sepse në afërsi të këtij qyteti ai do të zhvillonte luftimet me forcat e Skënderbeut.<ref name=":1" />
Në mesin e viteve 1460 dy djem të tij, Hamzai dhe Hiziri, përmenden si timarlinj në lindje të Serezit (sot në Maqedoninë Lindore). Ballabani përmendet ndërkohë si "ish-dizdar i Krujës", gjë që tregon se sulltani, kur e ngarkoi me detyrën që të shkatërronte forcat e Skënderbeut, i kishte premtuar së paku edhe postin që kishte pasur në vitet 30. Më pas, në tetor të vitit 1466, Ballabani përmendet si zotërues i një [[timari]] të madh në rajonin e [[Tetova|Tetovës]]. Para se të vendosej këtu, Ballaban Beu duhet të ketë pasur në zotërim prona diku në rajonet që shtriheshin në lindje të [[Ohri|Ohrit]], sepse në afërsi të këtij qyteti ai do të zhvillonte luftimet me forcat e Skënderbeut.<ref name=":1" />


Pas humbjeve ndaj Sheremet Beut, Sulltan Mehmeti zgjodhi Ballabanin. për t'iu kundërvënë Skënderbeut. Betejën e parë e patën në fushën e [[Beteja e Vajkalit|Valkalisë]], pranë Ohrit, prillin e 1465. Ushtria osmane u thye, por Ballaban Pasha mund të zinte në pusi tetë kalorës të dëgjuar të Skënderbeut: [[Moisi Arianit Golemi|Moisi Golemin]], [[Vladan Gjurica|Vladan Juricën]], Muzakën e Angjelinës, Gjon Muzakën, Gjon Perlatin, Nikollë Berishën, Gjergj Kukën dhe Gjin Maneshin. Më pas u dërguan në [[Stambolli|Stamboll]], ku u ropën të gjallë.<ref name=":0" />
Pas humbjeve ndaj Sheremet Beut, Sulltan Mehmeti zgjodhi Ballabanin. për t'iu kundërvënë Skënderbeut. Betejën e parë e patën në fushën e [[Beteja e Vajkalit|Valkalisë]], pranë Ohrit, prillin e 1465. Ushtria osmane u thye, por Ballaban Pasha mund të zinte në pusi tetë kalorës të dëgjuar të Skënderbeut: [[Moisi Arianit Golemi|Moisi Golemin]], [[Vladan Gjurica|Vladan Juricën]], Muzakën e Angjelinës, Gjon Muzakën, Gjon Perlatin, Nikollë Berishën, Gjergj Kukën dhe Gjin Maneshin. Më pas u dërguan në [[Stambolli|Stamboll]], ku u ropën të gjallë.<ref name=":0" />


Pas katër betejave të ashpra që u zhvilluan në vitin 1465 mes ushtrisë arbërore dhe ushtrive osmane të drejtuara nga Ballaban Pasha (beteja e Vajkalit, [[Beteja e Meçadit|e Meçadit]], [[Beteja e Dytë e Vajkalit]] dhe [[Beteja e Kasharit|e Kasharit]]), ku arbërorët dolën fitimtarë. Për të bërë një goditje vendimtare, në pranverën e vitit 1466 sulltani u nis në krye të gjithë ushtrisë osmane për të rrethuar Krujën.<ref name="Setton279"/><ref>{{harvnb|Franco|1539|pp=343–344}}</ref> Mehmedi, me kryekomandant Ballabanin, kishte për taktikë ta izolonte Krujën. Ushtria osmane u dërgua në dy drejtime: njëra nga lugina e [[Shkumbini]]t dhe tjetra nga lugina e [[Drini|Drinit]]. Ushtritë nisën të ushtronin trysni ndër fshatrat, aq sa detyruan popullsinë të zhvendosej.<ref name="Frasheri424">{{harvnb|Frashëri|2002|p=424}}</ref>
Pas katër betejave të ashpra që u zhvilluan në vitin 1465 mes ushtrisë arbërore dhe ushtrive osmane të drejtuara nga Ballaban Pasha (beteja e Vajkalit, [[Beteja e Meçadit|e Meçadit]], [[Beteja e Dytë e Vajkalit]] dhe [[Beteja e Kasharit|e Kasharit]]), ku arbërorët dolën fitimtarë. Për të bërë një goditje vendimtare, në pranverën e vitit 1466 sulltani u nis në krye të gjithë ushtrisë osmane për të rrethuar Krujën.<ref name="Setton279"/><ref>{{harvnb|Franco|1539|pp=343–344}}</ref> Mehmedi, me kryekomandant Ballabanin, kishte për taktikë ta izolonte Krujën. Ushtria osmane u dërgua në dy drejtime: njëra nga lugina e [[Shkumbini]]t dhe tjetra nga lugina e [[Drini|Drinit]]. Ushtritë nisën të ushtronin trysni ndër fshatrat, aq sa detyruan popullsinë të zhvendosej.<ref name="Frasheri424">{{harvnb|Frashëri|2002|p=424}}</ref>


Skënderbeu nuk ishte në gjendje të ndalonte një avancim të tillë. Sipas një akti të lëshuar në Monopoli, Pulia, osmanët masakruar 14000 njerëz dhe plaçkitur shumë zona të populluara e Skënderbeu do arratisej së shpejti në Itali.<ref name="Frasheri424"/> Gjithsesi, Skënderbeu ndenji në Arbëri, por dërgoi në Itali 12 anije me banorë të Krujës, mes të cilëve [[Donika Kastrioti|Donikën]] e [[Gjon Kastrioti II|të birin]].<ref name="Frasheri425">{{harvnb|Frashëri|2002|p=425}}</ref><ref name="Freely110"/>
Skënderbeu nuk ishte në gjendje të ndalonte një avancim të tillë. Sipas një akti të lëshuar në Monopoli, Pulia, osmanët masakruan 14000 njerëz dhe plaçkitur shumë zona të populluara e Skënderbeu do arratisej së shpejti në Itali.<ref name="Frasheri424"/> Gjithsesi, Skënderbeu ndenji në Arbëri, por dërgoi në Itali 12 anije me banorë të Krujës, mes të cilëve [[Donika Kastrioti|Donikën]] e [[Gjon Kastrioti II|të birin]].<ref name="Frasheri425">{{harvnb|Frashëri|2002|p=425}}</ref><ref name="Freely110"/>


Skënderbeu për vete u tërhoq në malet rreth Shkodrës ku organizoi një ushtri me burra për të hequr rrethimin e Krujës.<ref name="Schmitt374">{{harvnb|Schmitt|2009|p=374}}</ref> [[Akinxhi|Akinçijtë]], nën komandën e Ballabanit, filluan të shkatërrojnë ndërkaq vendin, gjë që sipas Mehmed Neshriut, ishte një akt ndëshkimi ndaj luftërave që Skënderbeu kishte bërë kundër Ballabanit në 1464 dhe 1465, ndërsa Idris Bitlisi thotë që fushata e Mehmedit e Ballabanit ishte përgjigje e thyerjes së armëpushimit të vitit 1463 kur Skënderbeu mësoi se kryqëzata kundër osmanëve, e organizuar nga [[Papa Piu II|Piu II]], ishte gati të nisej nga [[Ancona]].<ref name="Frasheri427">{{harvnb|Frashëri|2002|p=427}}</ref> Ushtarët e Ballabanit i ndiqnin gjer në male ku arratiseshin, dhe ktheheshin me skllevër dhe plaçkë.<ref name="Frasheri429">{{harvnb|Frashëri|2002|p=429}}</ref><ref name="Hodgkinson210">{{harvnb|Hodgkinson|1999|p=210}}</ref> Mehmedi urdhëroi forcat e Ballabanit të prisnin gjithë pyjet ku kalonin rrugët kryesore. Në këtë mënyrë rrugët ishin të sigurta për ushtritë osmane.<ref name="Schmitt380">{{harvnb|Schmitt|2009|p=380}}</ref>
Skënderbeu për vete u tërhoq në malet rreth Shkodrës ku organizoi një ushtri me burra për të hequr rrethimin e Krujës.<ref name="Schmitt374">{{harvnb|Schmitt|2009|p=374}}</ref> [[Akinxhi|Akinçijtë]], nën komandën e Ballabanit, filluan të shkatërrojnë ndërkaq vendin, gjë që sipas Mehmed Neshriut, ishte një akt ndëshkimi ndaj luftërave që Skënderbeu kishte bërë kundër Ballabanit në 1464 dhe 1465, ndërsa Idris Bitlisi thotë që fushata e Mehmedit e Ballabanit ishte përgjigje e thyerjes së armëpushimit të vitit 1463 kur Skënderbeu mësoi se kryqëzata kundër osmanëve, e organizuar nga [[Papa Piu II|Piu II]], ishte gati të nisej nga [[Ancona]].<ref name="Frasheri427">{{harvnb|Frashëri|2002|p=427}}</ref> Ushtarët e Ballabanit i ndiqnin gjer në male ku arratiseshin, dhe ktheheshin me skllevër dhe plaçkë.<ref name="Frasheri429">{{harvnb|Frashëri|2002|p=429}}</ref><ref name="Hodgkinson210">{{harvnb|Hodgkinson|1999|p=210}}</ref> Mehmedi urdhëroi forcat e Ballabanit të prisnin gjithë pyjet ku kalonin rrugët kryesore. Në këtë mënyrë rrugët ishin të sigurta për ushtritë osmane.<ref name="Schmitt380">{{harvnb|Schmitt|2009|p=380}}</ref>

Versioni i datës 19 korrik 2018 20:29

Ballaban Mehmet Badera ose Badheri, i njohur më së shumti si Ballaban Pasha, ishte timarli dhe drejtues i ushtrisë osmane me prejardhje arbërore. Flitet që ka qënë i pari i cili u ngjit në muret e Konstandinopojës gjatë betejës në 1453 duke shënjuar fundin e Perandorisë Bizantine.[1] Në periudhën 1464-1465 ka qenë sanxhakbeut i Ohrit,[2][3] dhe qe ndër gjeneralët të dërguar kundër Skënderbeut.

Biografia

Jeta e hershme

Ballabani u lind në fshatin Baderë (Batër në Mat,[4][5] apo Brataj në Martanesh), në një familje të krishterë dhe kishte emrin Mhill, mendohet se prindët e tij quheshin Millosh e Helena dhe kishte patur edhe dy vëllezër, Kostantinin dhe Jonimën (më pas i konvertuar me emrin Jonuz, edhe ky shërbeu në radhët osmane).[6] U rekrutua sipas sistemit të Devshirmesë, u ngrit në rangun e pashait në kohën e Sulltan Mehmedit II.[7] U edukua në pallatet e sulltanit, duke u kthyer në Islam.[8] Emri i tij i vërtetë u bë Mehmet, Ballaban shënon një veti që me kohën zëvendësoi plotësisht emrin. Ballaban do të thotë "i madh, i rëndë, i pamposhtshëm".[9]

Në pushtimin e Konstantinopojës ishte ndër të parët që sulmoi dhe hyri,[5] kështu fitoi simpatinë e sulltanit.[8] Në regjistrin kadastral osman të Sanxhakut Arvanit të vitit 835 h. (1431-1432) ai përmendet si timarli i katër fshatrave të vilajetit të Krujës, kurse dy vjet më pas emërohet dizdar i saj dhe gjatë viteve 1437-1439 do të ishte vartës i Skënderbeut kur ky u emërua si subash i Krujës. Ballabani përmendet aty si "gulam-i mir" dhe me cilësimin "i vogël" (Ballaban-i kyçyk), që është në përshtatje me përshkrimin që Barleti i bën fizikut të tij: "nga shtati ishte i shkurtër dhe i pakët".

Ballabani ishte dizdar (kështjellar) i kalasë së Krujës kur Skënderbeu u kthye në Arbëri pas dezertimit të frontit të Nishit, dhe pasi mori pushtetin e dëboi dizdarin së bashku me ushtarët osmanë.[10]

Kundër Skënderbeut

Në mesin e viteve 1460 dy djem të tij, Hamzai dhe Hiziri, përmenden si timarlinj në lindje të Serezit (sot në Maqedoninë Lindore). Ballabani përmendet ndërkohë si "ish-dizdar i Krujës", gjë që tregon se sulltani, kur e ngarkoi me detyrën që të shkatërronte forcat e Skënderbeut, i kishte premtuar së paku edhe postin që kishte pasur në vitet 30. Më pas, në tetor të vitit 1466, Ballabani përmendet si zotërues i një timari të madh në rajonin e Tetovës. Para se të vendosej këtu, Ballaban Beu duhet të ketë pasur në zotërim prona diku në rajonet që shtriheshin në lindje të Ohrit, sepse në afërsi të këtij qyteti ai do të zhvillonte luftimet me forcat e Skënderbeut.[10]

Pas humbjeve ndaj Sheremet Beut, Sulltan Mehmeti zgjodhi Ballabanin. për t'iu kundërvënë Skënderbeut. Betejën e parë e patën në fushën e Valkalisë, pranë Ohrit, prillin e 1465. Ushtria osmane u thye, por Ballaban Pasha mund të zinte në pusi tetë kalorës të dëgjuar të Skënderbeut: Moisi Golemin, Vladan Juricën, Muzakën e Angjelinës, Gjon Muzakën, Gjon Perlatin, Nikollë Berishën, Gjergj Kukën dhe Gjin Maneshin. Më pas u dërguan në Stamboll, ku u ropën të gjallë.[5]

Pas katër betejave të ashpra që u zhvilluan në vitin 1465 mes ushtrisë arbërore dhe ushtrive osmane të drejtuara nga Ballaban Pasha (beteja e Vajkalit, e Meçadit, Beteja e Dytë e Vajkalit dhe e Kasharit), ku arbërorët dolën fitimtarë. Për të bërë një goditje vendimtare, në pranverën e vitit 1466 sulltani u nis në krye të gjithë ushtrisë osmane për të rrethuar Krujën.[11][12] Mehmedi, me kryekomandant Ballabanin, kishte për taktikë ta izolonte Krujën. Ushtria osmane u dërgua në dy drejtime: njëra nga lugina e Shkumbinit dhe tjetra nga lugina e Drinit. Ushtritë nisën të ushtronin trysni ndër fshatrat, aq sa detyruan popullsinë të zhvendosej.[13]

Skënderbeu nuk ishte në gjendje të ndalonte një avancim të tillë. Sipas një akti të lëshuar në Monopoli, Pulia, osmanët masakruan 14000 njerëz dhe plaçkitur shumë zona të populluara e Skënderbeu do arratisej së shpejti në Itali.[13] Gjithsesi, Skënderbeu ndenji në Arbëri, por dërgoi në Itali 12 anije me banorë të Krujës, mes të cilëve Donikën e të birin.[14][15]

Skënderbeu për vete u tërhoq në malet rreth Shkodrës ku organizoi një ushtri me burra për të hequr rrethimin e Krujës.[16] Akinçijtë, nën komandën e Ballabanit, filluan të shkatërrojnë ndërkaq vendin, gjë që sipas Mehmed Neshriut, ishte një akt ndëshkimi ndaj luftërave që Skënderbeu kishte bërë kundër Ballabanit në 1464 dhe 1465, ndërsa Idris Bitlisi thotë që fushata e Mehmedit e Ballabanit ishte përgjigje e thyerjes së armëpushimit të vitit 1463 kur Skënderbeu mësoi se kryqëzata kundër osmanëve, e organizuar nga Piu II, ishte gati të nisej nga Ancona.[17] Ushtarët e Ballabanit i ndiqnin gjer në male ku arratiseshin, dhe ktheheshin me skllevër dhe plaçkë.[18][19] Mehmedi urdhëroi forcat e Ballabanit të prisnin gjithë pyjet ku kalonin rrugët kryesore. Në këtë mënyrë rrugët ishin të sigurta për ushtritë osmane.[20]

Forcat e Skënderbeut ishin radhitur në kështjellë.[21] Skënderbeu i hoqi burrat e tjerë nga Kruja, ndërkaq që Mehmedi me Ballabanin e ushtritë e tyre po i drejtoheshin Krujës.[22] Ballabani i ofroi para trupave që mbronin Krujën, që të dorëzoheshin, po këto nuk pranuan dhe filluan të bombardojnë pozicionet osmane.[23] Osmanët pastaj, nën Ballabanin, filluan të bombardojnë kështjellën, po pa rezultat.[15][22][24] Sipas burimeve dokumentare, rrethimi filloi në mes të qershorit, një muaj pasi Mehmedi filloi fushatën masakruese të viset lindore të Arbërisë.[25]

Pasi dy muaj luftimesh Mehmedi u bind se Kruja nuk pushtohej me forcën e armëve prandaj vendosi ta mbante nën një rrethim të vazhdueshëm derisa mbrojtësit e Krujës të dorëzoheshin nga uria. Sulltani la 18000 kalorës dhe 5000 këmbësorë nën Ballaban Pashën në Arbëri dhe, në qershor 1466, u tërhoq me pjesën tjetër të ushtrisë.[11][26] Gjithashtu sulltani hoqi rrethimin e Durrësit ku vodhi e plaçkiti në territoret përreth qytetit.[27][11] Gjithashtu mori me vete 3,000 arbër rob.[28]

Përveç se sulltani i la Ballaban Pashës drejtimin e ushtrisë osmane në Arbëri[25] dhe më pas vazhdoi të forconte rrethimin e Krujës. Mbasi Skënderbeu u kthye në Arbëri, u takua me Lekë Dukagjinin e të tjerë fisnikë arbër në Lezhë dhe bënë plan të sulmonin forcat e Ballabanit.[29] Bashkë me 400 kalorës të Dukagjinit dhe një numër të madh kalorësish, 600 ushtarë italianë, dhe 4000 ushtarë nga Durrësi, Shkodra, Lezha, Drishti dhe Tivari, Skënderbeu mblodhi rreth 13400 burra që të hiqte rrethimin e Ballabanit.[30]

Kampi i Ballabanit ishte mbi kodrat në jugperëndim të Krujës, poshtë malit Sarisalltëk, ku ai kishte forcat kryesore. Pjesa tjetër e ushtrisë rrethonte Krujën.[24] Forcat e Monetës dhe të Dukagjinit do sulmonin forcat rrethuese të Ballabanit nga veriu dhe forcat e Skënderbeut do sulmonin nga jugu i Krujës, duke bllokuar edhe ndonjë furnizim të mundshëm të osmanëve nga lindja.[31] Skënderbeu në fillim sulmoi gardën e Ballabanit dhe i mori pikën strategjike.[24] Më vonë Skënderbeu mundi forcat e të vëllait të Ballabanit, Jonuzit, të cilin e kapi rob, së bashku me të birin.[24][32] Katër ditë më vonë, më 23 prill 1467, ushtria arbërore së bashku me mbrojtësit e Krujës sulmuan dhe shpartalluan ushtrinë e Ballabanit duke e lënë këtë të fundit të vdekur.[10] Vrasësi i Ballabanit ishte Gjergj Aleksi (Georgius Alexius), një ushtar i gardës së Skënderbeut, i cili i kishte gjuajtur me një arkbys (pushkë e shekullit XV).[33][31][34]

Trashëgimia

Shpirtërore dhe toponimike

Dikur më vonë iu rregullua një tyrbe e njohur në Petrelë, ku përnderohej si evlija, dhe njihej si Tyrbja e Ballaban Pashës,[35] pjesë e teqesë së tarikatit të Halvetive,[9] e shkatërruar në vitin 1967.[36]

Në të përkohshmen jezuite "Leka" shkruhet për një gurrë dhe një çinar pranë Krujës, të quajtur Kroi[37] dhe Çinari i Ballabanecit, ku sipas gojëdhënës së radhitur në artikull qe zhvilluar lufta mes Lidhjes dhe trupave osmane.[35] Rrapi është ndër 16 monumentet e kulturës në Krujë.[38]

Orale dhe letrare

Në kujtesën popullore vdekjes së tij i këndohej kënga "Deka e Ballaban Pashës", të mbledhur nga Alexandre Degrand dhe të përkthyer në frëngjisht më 1901 botuar në librin Souvenir de la Haute Albanie. Gjithashtu e mbledhur nga Zef Harapi që e botoi në vitet '30.[35]

Ballaban pasha ish burrë
Nuk ishte fis barbari,
pa nuk ishte mundur kurrë,
se ishte bir shqiptari.
— Naim Frashëri, Istori e Shqipërisë, Kënga XVII, vargjet 320-323

Rilindasi arbëresh Jeronim de Rada, më 1860 shkruan një variant të dytë të Skanderbeku i pafan, ku te storja e gjashtë trajtohet pushtimi i Dibrës prej «renegatit Ballaban», që nënkupton Garibaldin. Ky libër përmbyllet me një diatribë kundër Ballabanit.[39] De Rada e rreshton gjithashtu ndër heronjtë e ciklit të parë të Rapsodie, marrë nga personazhe historike;[40] posaçërisht te kënga "Skënderbeu dhe Ballabani".[41]

Në veprën Naim Frashërit, Istori e Shqipërisë, megjithëse është ndër armiqtë e betuar të Skënderbeut, duke qenë shqiptar Naimi prapëseprapë e përshkruan me nota pozitive.[42]

Referencat

  1. ^ Ludlow, James Meeker (2009) [1890]. The Captain of the Janizaries: A Story of the Times of Scanderbeg and the Fall of Constantinople. Kessinger Publishing. ISBN 9781104968632. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Sir Hamilton Alexander Rosskeen Gibb; Johannes Hendrik Kramers; Bernard Lewis; Charles Pellat; Joseph Schacht (1954), The Encyclopaedia of Islam, vëll. 4, Leiden: Brill, fq. 140, ISBN 978-90-04-14448-4, OCLC 399624, marrë më 24 dhjetor 2011, Tursun p.125, cf Critoboulos, 147; emphasize Iskender's "breaking of faith" as the reason for the Ottoman operations against him from 868/1464 onwards. By permitting Venetian troops to garrison Kruje he created a real treat to the Ottoman forces in Albania. In 1464 and 1465 the neighbouring sanjak begis and especially the governor of Ohri, Balaban, launched the swift attacks {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  3. ^ İnalcık, Halil, From empire to republic: essays on Ottoman and Turkish social history, Istanbul: Isis Press, fq. 88, ISBN 978-975-428-080-7, OCLC 34985150, marrë më 4 janar 2012, Balaban Aga, qui a accordé des timar à ses propres soldats dans la Basse-Dibra et dans la Çermeniça, ainsi qu'à son neveu à Mati, doit être ce même Balaban Aga, sancakbeyi d'Ohrid, connu pour ses batailles sanglantes contre Skanderbeg. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  4. ^  FrancaGegaj, Athanas (1937). L'Albanie et l'Invasion turque au XVe siècle. Paris: Universite de Louvain. fq. 138. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b c Noli, Fan S. (1921). Historia e Skënderbeut. Boston: Shtypëshkronja e «Diellit». fq. 246. OCLC 25513556. {{cite book}}: |ref=harv i pavlefshëm (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Zefi, Paulin (28 shtator 2017). "Ballaban pashë Badera nga Martaneshi". shqiperiaebashkuar.al. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Ludlow, James Meeker (2009) [1890]. The Captain of the Janizaries: A Story of the Times of Scanderbeg and the Fall of Constantinople. Kessinger Publishing. ISBN 9781104968632. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ a b Frashëri, Sami (2002). Shqipëria dhe shqiptarët: Materiali nxjerrë nga "Diksionieri historik e gjeografik". Përkthyer nga Zyber Hasan Bakiu. Tiranë: Dajti 2000. fq. 232–237. ISBN 9789992772027. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |trans_title= është injoruar (sugjerohet |trans-title=) (Ndihmë!)
  9. ^ a b Vlora, Eqrem bej; Von Godin, Amelie (2010) [1955-56]. Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri v. I. Tiranë: 55. fq. 117–120. ISBN 978-99943-56-83-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ a b c Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e Popullit Shqiptar. Tiranë: Toena. fq. 392–394, 396–398. ISBN 9992716223. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ a b c Setton 1978, p. 279
  12. ^ Franco 1539, pp. 343–344
  13. ^ a b Frashëri 2002, p. 424
  14. ^ Frashëri 2002, p. 425
  15. ^ a b Freely 2009, p. 110
  16. ^ Schmitt 2009, p. 374
  17. ^ Frashëri 2002, p. 427
  18. ^ Frashëri 2002, p. 429
  19. ^ Hodgkinson 1999, p. 210
  20. ^ Schmitt 2009, p. 380
  21. ^ Schmitt 2009, p. 372
  22. ^ a b Frashëri 2002, p. 430
  23. ^ Franco 1539, p. 343
  24. ^ a b c d Karaiskaj 1981
  25. ^ a b Frashëri 2002, p. 431
  26. ^ Franco 1539, pp. 343–344
  27. ^ Babinger 1978, p. 252
  28. ^ Babinger 1978, p. 253
  29. ^ Frashëri 2002, p. 453
  30. ^ Franco 1539, pp. 344–345
  31. ^ a b Frashëri 2002, p. 454
  32. ^ Noli 1947, p. 333
  33. ^ Nelo Drizari (1968). Scanderbeg; His Life, Correspondence, Orations, Victories, and Philosophy. National Press. An alert soldier on his security staff stole the bloody show: He shot Ballaban Pasha dead with his flintlock gun. His name: Gjergj Aleksi {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ Franco 1539, p. 345
  35. ^ a b c Harapi, Zef M. (prill 1933). "Krueja: Kroi dhe Çinari i Ballabanecit". bksh.al. Leka vj. V, nr. IV. fq. 116–121. Marrë më 22 prill 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ Omari, Jeton (2014). "Scanderbeg tra storia e storiografia (tesi di laurea specialistica)" (PDF). {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ Lkêni i Hasit (1906). "Ghergh Kastrioti Skenderbegu: Gojedhânat e popullit t' Kurbinit e t' Krues," (PDF). bksh.al. Albania v. 10 n. 2. fq. 28. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ "Rrapi shekullor i Ballaban Pashës: mungon kujdesi ndaj Monumentit të Kulturës". oranews.tv. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Pipa, Arshi (2013). Trilogjia Albanika III: Jeronim de Rada. Tiranë: Princi. fq. 15, 249. ISBN 978-9928-4090-7-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |trans_title= është injoruar (sugjerohet |trans-title=) (Ndihmë!)
  40. ^ Pipa, Arshi (2014). Trilogjia Albanika III: Letërsia shqipe: Perspektiva shoqërore. Tiranë: Princi. fq. 49. ISBN 978-9928-4090-9-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |trans_title= është injoruar (sugjerohet |trans-title=) (Ndihmë!)
  41. ^ Vehbiu, Ardian (2009). "Skënderbeu arbëresh". peizazhe.com. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ Sulstarova, Enis (2006). Arratisje Nga Lindja: Orientalizmi Shqiptar Nga Naimi Te Kadareja. Globic Press. fq. 52–53. ISBN 9780977666249. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Literatura

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ballaban_Pasha&oldid=1880494"