Teoria e grupeve: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Rreshti 10: | Rreshti 10: | ||
#[[element simetrik]] / ([[i anasjelltë]]): Për çdo element a në G ekziston një element b, ashtu që a × b = b × a = ''e'' të plotësohet. |
#[[element simetrik]] / ([[i anasjelltë]]): Për çdo element a në G ekziston një element b, ashtu që a × b = b × a = ''e'' të plotësohet. |
||
Në qoftë se ne grupin (G, ×) vlen a × b = b × a, per çdo element a, b nga G, atëherë (G, ×) quhet grup abelian ose ndërrimtar ose komutativ. |
Në qoftë se ne grupin (G, ×) vlen a × b = b × a, per çdo element a, b nga G, atëherë (G, ×) quhet grup abelian (ose ndërrimtar ose komutativ). |
||
Direkt nga aksiomet e grupit rrjedhin këto pohime: |
Direkt nga aksiomet e grupit rrjedhin këto pohime: |
Versioni i datës 30 mars 2007 16:12
Teoria e grupeve, lindi në shekullin e XIX si disciplinë matematike, është paraprirëse e matematikes moderne, sepse ndanë përfaqësuesin (p.sh. numrat reale) nga struktura e brendshme (ligjet e llogaritjes në grupe).
Punime të çmueshme në teorinë e grupeve kanë dhënë ndër të tjerë Evariste Galois, Niels Henrik Abel, Sophus Lie.
Përkufizimi i grupit
Çifti i renditur (G, ×), ku G është një bashkësi dhe × është një veprim i brendshëm mbi G, quhet grup, në qoftë se plotësohen këto aksioma :
- vetia asociative: a × (b × c) = (a × b) × c për të gjithë elementet a, b, c nga G.
- elementi neutral / (elementi unitar): Një element e (quhet edhe njësh) në G ekziston, ashtu që për të gjithë elementet a nga G vetia e × a = a është në fuqi.
- element simetrik / (i anasjelltë): Për çdo element a në G ekziston një element b, ashtu që a × b = b × a = e të plotësohet.
Në qoftë se ne grupin (G, ×) vlen a × b = b × a, per çdo element a, b nga G, atëherë (G, ×) quhet grup abelian (ose ndërrimtar ose komutativ).
Direkt nga aksiomet e grupit rrjedhin këto pohime:
Në qoftë se për elementin neutral e të grupit G është në fuqi ekuacioni e x a = a për çdo a nga G, atëherë edhe ekuacioni a x e = a plotësohet: a = e × a = (a × b) × a = a × ( b × a) = a × e , kështu që a = e × a = a × e.
Në çdo grup elementi neutral është i vetëm: Le të jenë e edhe e' dy elemente neutrale në grupin G. Atëherë ndjek qe e = e × e' = e', kështu qe e = e'.
Pra ne mund të flasim për elementin neutral të grupit G. Zakonisht ky element shënohet si 1 në qoftë se lidhja × mbi grupin G është shënuar me mënyrën e shumëzimit. Në rast se grupi G është abelian (ndërrimtar) shënimi i neutralit është 0 .
Simetriku b për çdo element a është i vetëm, sepse: Le të jenë b dhe b' dy elementë simetrik për elementin a, kështu qe a × b = b × a = e dhe a × b' = b' × a = e. Atëherë ndjek që b = b × e = b × ( a × b') = (b × a) × b' = e × b' = b'. Kështu që ne mund të flasim për elementin simetrik te elementit a. Ne shkruajmë a-1 := b. Në qoftë se ne e kemi të bëjmë me një grup abelian, atëherë e shënojmë për të anasjelltë e a-së a-1 := -a.
Koncepte ne teorinë e grupeve
Rendi i grupit
Rendi |G| i një grupi (G,×) është numri i elementeve të bashkësisë G.