Fëmija: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Βατο (diskuto | kontribute) No edit summary |
No edit summary |
||
| Rreshti 1: | Rreshti 1: | ||
[[Skeda:Kosovar Albanian children.jpg|thumb|Fëmijë shqiptarë]] |
[[Skeda:Kosovar Albanian children.jpg|thumb|Fëmijë shqiptarë]] |
||
'''Fëmija''' është një [[qenie njerëzore]] në periudhën e saj zhvillimore ndërmjet lindjes dhe moshës së pjekurisë, apo nën moshën 18 vjeçare, me përjashtim të rasteve kur për arsye dhe shkaqe të ndryshme, mosha madhore arrihet edhe më herët se sa mosha 18 vjeçare. <ref name="PN">[[Pajazit Nushi]]:Leksikon i Psikologjisë, Vëllimi 1, (A - M), [[Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës]], [[Prishtinë]], [[2014]], fq. 236.</ref> |
|||
== Përkufizimi == |
|||
Fëmija është gjithashtu një përshkrim të asaj prejardhje, [[gjenealogjik]] ose simbolike. |
|||
Biologjikisht, një fëmijë (shumës: fëmijët) është një qenie njerëzore midis fazës së lindjes dhe pubertetit. Përkufizimi ligjor i fëmijës në përgjithësi i referohet një të mituri, i njohur ndryshe si një person më i ri se mosha madhore.<ref name="Child">{{cite web|title=Child |publisher=TheFreeDictionary.com|accessdate=5 January 2013|url=http://www.thefreedictionary.com/Child}}</ref> <ref name="Child 2">{{cite web |title=Child|publisher=Oxford University Press|accessdate=5 January 2013|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/child}}</ref> Termi fëmija gjithashtu mund të nënkuptojë një marrëdhënie me një prind (si bijët dhe bijat të çfardo moshe) ose, metaforikisht, një figurë autoriteti, ose të nënkuptojë anëtarësimin në një klan, fis ose religjion.<ref>{{cite web|title=American Heritage Dictionary |url=http://www.bartleby.com/61/13/C0291300.html |publisher= |date=7 December 2007 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071229155809/http://www.bartleby.com/61/13/C0291300.html |archivedate=29 December 2007 |df= }}</ref> Ka shumë çështje sociale të cilat në njërën ose mënyrën tjetër prekin fëmijët, siç janë arsimimi i fëmijëve, ngacmimi, varfëria e fëmijëve, familjet jofunksionale, puna e fëmijëve, uria, mungesat në mësim, fëmijët e pastrehë, etj. Fëmijët mund të rriten nga prindërit, gjyshërit, kujdestarët, ose nga një qendër ditore. |
|||
Fëmijë është edhe një shtet, fuqi kundër shtetit [[prind]], dhe rritur paraprake. |
|||
== Etimologjia == |
|||
Fjala vjen nga Foshnjat fëmijët latinisht (në, private, për të folur) dhe do të thotë, në Romakëve, "të cilët nuk flasin". Konceptet e fëmijërisë dhe vlerat janë të lidhura me të kenë evoluar nga kohët e lashta sot, si civilizimeve, [[klasa sociale]] dhe prejardhje dhe personalitete të prindërve. |
|||
Vini re se termi i mitur ka qenë riparaqiti nga Lacan për t'iu referuar "fëmijë para se fjala" dhe tani janë dy nocione aq dukshëm. |
|||
== Fëmija dhe gjinia == |
|||
Fëmijës në fjalë i referohet edhe një individi femër apo mashkull. Një fëmijë femër mund të quhet edhe vajzë dhe grua e re apo meshkuj burrë dhe një djalë, atëherë një djalë (i biri) dhe një njeri i ri apo adoleshencë. |
|||
=== Psikologjia === |
=== Psikologjia === |
||
Shikuar nga aspekti psikologjik zhvillimi i fëmijës karakterizohet nga ndryshime të vrullshme psikofizike. Ky proces i zhvillimit ecën në drejtim të pavarësisë graduale nga kujdesi i prindërve dhe i të tjerëve, fillon t'i kthehet gradualisht realitetit , duke u çliruar vazhdimisht nga fantazia dhe përfytyrimi i dukurive dhe veprimeve të tij; të folurit dhe të menduarit fiton gradualisht tipare reale dhe të qëndrueshme; interesimi për njohjen e cilësive të objekteve e të dukurive fillon të bartet shkallë - shkallë në njohjen e marrëdhënieve ndërmjet dukurive të ndryshme;jeta emocionale pëson ndryshime cilësore duke u begatuar me forma të ndryshme e të cilat gjejnë shprehje edhe në raporte sociale (shoqërore) me të tjerët.<ref>[[Pajazit Nushi]]: Fjalor i psikologjisë. [[Instituti Albanologjik i Prishtinës]], [[Prishtinë]], [[1987]], fq. 67.</ref> |
|||
Nga pikëpamja biologjike, fëmija do të thotë një qenie njerëzore para moshës së [[riprodhimit]], që do të thotë se ai mund të kthehet fëmijë. |
|||
Fizikisht, zhvillimin dhe rritjen e fëmijës mbetet më shumë ose më pak të vazhdueshëm, por pak organe gjenitale përkatëse, të cilat nuk janë ende pjekur, ose aspektet fiziologjike e identitetit seksual. Me fjalë të tjera, djemtë dhe vajzat kanë një rritje dhe zhvillim afërsisht të krahasueshme në lidhje me formën, madhësinë, muskulaturë, etj. |
|||
Zhvillimi dallim ndodh kryesisht gjatë pubertetit, tranzicioni në këtë shtet e fëmijës për të rritur, shënoi me aktivizimin e hormoneve të lidhura me riprodhimin (kryesisht [[Testosterone]] për meshkujt, [[estrogjenit]] dhe [[progesterone]] për gratë). Tajitje e këtyre [[hormoneve]] do të shkaktojë një rritje çurg dhe gjithashtu autorizon maturimit të traktit riprodhues, por edhe zhvillimin e flokëve, një ndryshim në timbër vokale, etj. |
|||
=== Fazat e fëmijërisë === |
=== Fazat e fëmijërisë === |
||
Fazat e zhvillimit të fëmijës nuk janë të përcaktuara qartazi dhe në mënyrë unike në të gjitha vendet sepse ato varen nga koha, shteti dhe disiplina kur ato janë zbatuar. Në [[Evropë]], ekzistojnë zakonisht këto faza: |
|||
#I porsalindur (nga 0 deri 28 ditë) |
|||
#Foshnjëria (28 ditë deri 2 vjet) |
|||
Në [[Evropë]], atje janë zakonisht : porsalindur (nga 0 deri 28 ditë) dhe foshnjore (28 ditë për 2 vjet) dhe fëmijët (2 deri në 6 vjeç) dhe fëmijërinë e vetë prej 6 deri 12 vjet. Në [[ShBA|Shtetet e Bashkuara]], termi fëmija zbatohet për individët nga 3 vjet deri në 7 vjet, 8-13 vite konsiderohen si para-adoleshentët (ky ndryshim është përdorur ndonjëherë në Evropë. |
|||
#Fëmijëria (2 deri në 6 vjeç) dhe |
|||
#Fëmijërinë e vonë prej 6 deri 12 vjet. |
|||
=== Psikikë === |
|||
Në [[ShBA|Shtetet e Bashkuara]], termi fëmijë zbatohet për individët nga mosha 3 vjeçare deri në moshën 7 vjeçare, nga mosha 8 deri 13 vjeçare konsiderohen si paraadoleshentë, klasifikim ky i përdorur nganjëherë edhe në disa vende të Evropës. |
|||
Në [[Psikologjia|psikologji]], ne studimin e zhvillimit e psikologjinë e fëmijës. |
|||
Nga Frojdi identifikon fazat që lidhen me simbolizmin e seksualitetin foshnjor. Ata janë në rregull : faza orale, faza anale, faza phalique, faza latente dhe faza e gjenitale. |
|||
Pastaj shumë psikologë do të ndryshojë këtë imazh vendosjen e parë të disqet dhe teoritë e papjekur e zhvillimit psikologjik të fëmijëve. Shembujt përfshijnë René Spitz, i cili ka theksuar nevojën e fëmijës relacionale nga një moshë të re, ose Donald Winnicott Melanie Klein i cili më vonë do të jetë i parë që propozoj një teori e zhvillimit psikologjik nga lindja. Mund të përmendim edhe Françoise Dolto i cili ndër të tjera publikuar ekzistenca e fëmijës si një person (ose objekt) që nga lindja. |
|||
===Zhvillimi kognitiv=== |
===Zhvillimi kognitiv=== |
||
'''Asimilimi''' sipas Piazhesë, është proces i zhvillimit kognitiv. Fëmijët |
'''Asimilimi''' sipas [[Jean Piaget|Piazhesë]], është proces i zhvillimit kognitiv. Fëmijët në këtë periudhë mësojnë se si të përdorin simbole dhe përfaqësime mendore të botës që na rrethon. Fëmijët gjejnë kënaqësi duke lozur me lojra apo objekte dhe duke i atribuar këtyre role të caktuar në lojën e tyre. Ky koncept quhet '''animizëm''' dhe është një proces i atribuimit të karakteristikave të gjallesave dhe objekteve pa shpirt si p.sh. fëmijët e vegjël besojnë se dielli natën fle. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Në ligj, një person i cili nuk është një i rritur është quajtur |
||
| ⚫ | |||
[[Pediatria]] është degë e mjekësisë që kanë të bëjnë me shëndetin e fëmijëve. |
|||
| ⚫ | Në ligj, një person i cili nuk është një i rritur është quajtur, i mitur. Në shumë vende limiti është mosha 18 vjeçare. Në [[Shqipëri]], ligji siguron mbrojtje të madhe për të miturit. Gjyqtari i ri gjykatës është përgjegjës për mbrojtjen e të miturve dhe të rinjëve deri në moshën 21 vjeçare. [[Pediatria]] është degë e mjekësisë që kanë të bëjnë me shëndetin e fëmijëve. |
||
== |
== Shih edhe == |
||
* [[Foshnja]] |
|||
Fjala fëmijë është përdorur në shtetet transaksionare vetja [[analiza]]. Nuk është një mënyrë e modës relacionale komplementare të papajtueshme me prind dhe mënyra të rritur. |
|||
* [[Fëmijëria]] |
|||
* [[Fëmijëria e hershme]] |
|||
* [[Adoleshenca]] |
|||
== Galeria == |
|||
Fëmijëria është autobiografi e Nathalie Sarraute. Libri i shkruar në formën e një dialogu midis Nathalie Sarraute dhe dyfishtë që garanton vërtetësinë e tregimit të tij me pyetjet e tij, paralajmërimet e tij. |
|||
<gallery> |
|||
File:Umbilical-newborn.jpg|Foshnja |
|||
File:One Year Old Toddler.JPG|1 vjeçar |
|||
File:1 of Korea's 1st redheads-Terry W. mom Korean (black hair), dad Canadian (brown hair).jpg|2 vj. |
|||
File:"1" Girl in India, October 2013.jpg|3 vj. |
|||
File:Child-Caspian_Sea.JPG|4 vj. |
|||
File:Colony_For_Artists_Under_Six-_Evacuees_To_Dartington_Hall,_Totnes,_Devon,_England,_1941_D3089.jpg|5 vj. |
|||
File:Aung_San_Suu_Kyi_1951.jpg|6 vj. |
|||
File:Bororo003.jpg|7 vj. |
|||
File:PortraitGirl2005-2.jpg|8 vj. |
|||
File:Chicken and Dumplings by David Shankbone.jpg|9 vj. |
|||
|10 vj. |
|||
File:Portrait eines selbstbewussten Burschen.jpg|11 vj. |
|||
File:Femalechild.jpg|12 vj. |
|||
File:Franklin_D._Sergent_who_is_13_years_old_and_in_the_fifth_grade_does_his_homework_-_NARA_-_541349.tif|13 vj. |
|||
</gallery> |
|||
== Referenca == |
|||
[[Kategoria:Njeri]] |
[[Kategoria:Njeri]] |
||
Versioni i datës 11 mars 2019 21:59
Fëmija është një qenie njerëzore në periudhën e saj zhvillimore ndërmjet lindjes dhe moshës së pjekurisë, apo nën moshën 18 vjeçare, me përjashtim të rasteve kur për arsye dhe shkaqe të ndryshme, mosha madhore arrihet edhe më herët se sa mosha 18 vjeçare. [1]
Përkufizimi
Biologjikisht, një fëmijë (shumës: fëmijët) është një qenie njerëzore midis fazës së lindjes dhe pubertetit. Përkufizimi ligjor i fëmijës në përgjithësi i referohet një të mituri, i njohur ndryshe si një person më i ri se mosha madhore.[2] [3] Termi fëmija gjithashtu mund të nënkuptojë një marrëdhënie me një prind (si bijët dhe bijat të çfardo moshe) ose, metaforikisht, një figurë autoriteti, ose të nënkuptojë anëtarësimin në një klan, fis ose religjion.[4] Ka shumë çështje sociale të cilat në njërën ose mënyrën tjetër prekin fëmijët, siç janë arsimimi i fëmijëve, ngacmimi, varfëria e fëmijëve, familjet jofunksionale, puna e fëmijëve, uria, mungesat në mësim, fëmijët e pastrehë, etj. Fëmijët mund të rriten nga prindërit, gjyshërit, kujdestarët, ose nga një qendër ditore.
Psikologjia
Shikuar nga aspekti psikologjik zhvillimi i fëmijës karakterizohet nga ndryshime të vrullshme psikofizike. Ky proces i zhvillimit ecën në drejtim të pavarësisë graduale nga kujdesi i prindërve dhe i të tjerëve, fillon t'i kthehet gradualisht realitetit , duke u çliruar vazhdimisht nga fantazia dhe përfytyrimi i dukurive dhe veprimeve të tij; të folurit dhe të menduarit fiton gradualisht tipare reale dhe të qëndrueshme; interesimi për njohjen e cilësive të objekteve e të dukurive fillon të bartet shkallë - shkallë në njohjen e marrëdhënieve ndërmjet dukurive të ndryshme;jeta emocionale pëson ndryshime cilësore duke u begatuar me forma të ndryshme e të cilat gjejnë shprehje edhe në raporte sociale (shoqërore) me të tjerët.[5]
Fazat e fëmijërisë
Fazat e zhvillimit të fëmijës nuk janë të përcaktuara qartazi dhe në mënyrë unike në të gjitha vendet sepse ato varen nga koha, shteti dhe disiplina kur ato janë zbatuar. Në Evropë, ekzistojnë zakonisht këto faza:
- I porsalindur (nga 0 deri 28 ditë)
- Foshnjëria (28 ditë deri 2 vjet)
- Fëmijëria (2 deri në 6 vjeç) dhe
- Fëmijërinë e vonë prej 6 deri 12 vjet.
Në Shtetet e Bashkuara, termi fëmijë zbatohet për individët nga mosha 3 vjeçare deri në moshën 7 vjeçare, nga mosha 8 deri 13 vjeçare konsiderohen si paraadoleshentë, klasifikim ky i përdorur nganjëherë edhe në disa vende të Evropës.
Zhvillimi kognitiv
Asimilimi sipas Piazhesë, është proces i zhvillimit kognitiv. Fëmijët në këtë periudhë mësojnë se si të përdorin simbole dhe përfaqësime mendore të botës që na rrethon. Fëmijët gjejnë kënaqësi duke lozur me lojra apo objekte dhe duke i atribuar këtyre role të caktuar në lojën e tyre. Ky koncept quhet animizëm dhe është një proces i atribuimit të karakteristikave të gjallesave dhe objekteve pa shpirt si p.sh. fëmijët e vegjël besojnë se dielli natën fle.
Njohja ligjore
Në ligj, një person i cili nuk është një i rritur është quajtur, i mitur. Në shumë vende limiti është mosha 18 vjeçare. Në Shqipëri, ligji siguron mbrojtje të madhe për të miturit. Gjyqtari i ri gjykatës është përgjegjës për mbrojtjen e të miturve dhe të rinjëve deri në moshën 21 vjeçare. Pediatria është degë e mjekësisë që kanë të bëjnë me shëndetin e fëmijëve.
Shih edhe
Galeria
-
Foshnja -
1 vjeçar -
2 vj. -
3 vj. -
4 vj. -
5 vj. -
6 vj.
-
7 vj. -
8 vj. -
9 vj. -
11 vj. -
12 vj. -
13 vj.
,_dad_Canadian_(brown_hair).jpg)
Referenca
- ^ Pajazit Nushi:Leksikon i Psikologjisë, Vëllimi 1, (A - M), Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Prishtinë, 2014, fq. 236.
- ^ "Child". TheFreeDictionary.com. Marrë më 5 janar 2013.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ "Child". Oxford University Press. Marrë më 5 janar 2013.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ "American Heritage Dictionary". 7 dhjetor 2007. Arkivuar nga origjinali më 29 dhjetor 2007.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!); Parametri i panjohur|deadurl=është injoruar (sugjerohet|url-status=) (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Pajazit Nushi: Fjalor i psikologjisë. Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1987, fq. 67.