Prizreni: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively

[Redaktim i kontrolluar]

← Redaktim më i vjetër Ndryshimi më pas →

Content deleted Content added

PamorTekst wiki

Inline

Versioni i datës 10 shtator 2019 06:44

42°08′N 20°26′E / 42.13°N 20.44°E / 42.13; 20.44

Skeda:RR PRI.PNG

Prizreni dhe rajoni rreth Prizrenit

Mitrovica

Prishtina

Gjilani

Ferizaji

Prizreni

Gjakova

Peja

Skeda:Emblema - Prizren.jpg

Prizreni (në tekste edhe Prizrend, serbisht: Призрен ) është qytet në pjesën jug-perëndimore të Kosovës si dhe i dyti në Kosovë për nga madhësia dhe popullsia pas Prishtinës. Prizreni po ashtu është qendër e komunës dhe rajonit me të njëjtin emër. Qyteti ka një popullsi prej rreth 170,000 banorësh, shumica Shqiptarë. Komuna mendohet të ketë rreth 221,000 banorë, përfshi këtu vetë qytetin dhe 76 fshatrat që e përbëjnë. Gjindet në afërsi të Bjeshkëve të Sharrit në Kosovën jugore, rajoni kufizohet me Shqipërinë dhe Maqedoninë. Qyteti i Prizrenit shtrihet ne pjesën jugore të Rrafshit të Dukagjinit, në rrugën që lidhte me parë bregdetin verior të tokave shqiptare dhe qendrat e tij qytetaro-tregtare me rajonet e brendshme të Kosovës dhe të Ballkanit.

Toponimia, Historia

Të dhënat arkeologjike lënë të kuptojnë, se ky territor ishte i banuar që nga antika, kur njihej me emrin Theranda në Gjeografinë në shek. II para. K., e në këtë trevë banonte një popullsi Dardane. Në shek. V pas. K. përmendet emri Petrzên nga Prokupi i Cezares në De aedificiis (Libri IV, Kapitulli 4). Ndonjëherë citohet edhe në lidhje me Justiniana Prima. Gjatë shekullit XI ishte qendër e rëndësishme qytetare, më 1019 Prizreni ishte seli e ipeshkevisë të perandorisë Bizantine. Gjatë shek XII-XIV u vendosën në këto treva pjesëtarët e popullsisë sllave. Në kohën e sundimit të mbretërve Dushan dhe Urosh, Prizreni qe herë pas here selia e mbretërive të tyre. Gjurmët e lashtësisë së Prizrenit Prizreni, që është i njohur si lokalitet urban që nga periudha antike. Të dhënat arkeologjike dëshmojnë se Prizreni është njëri ndër qytetetmë të vjetra të Evropës Juglindore e më gjerë. Emrin (në varianta të ndryshme) e Prizrenit e ndeshim në harta e dokumente të ndryshme, si në tabelën V të Ptolemeut (shekulli II), ku përmendet me emrin Termidava, pastaj në hartën Tabula Peutingeriana (shekulli III), te dijetari E. Spenser e ndeshim, si Procopera (359-336 para kohës së re). Prizrenin me këtë emër e ndeshim edhe te Procopi (565), si dhe sipas amerikanit Eric Hempi, emërtimi Prizren vjen nga Theranda (Therandë, Pri-zdrijana, Peneropolis, Pra-eserem, Pri-zna, Pri-zrenum, Pre-sarin, Pri-sareno, Pri-zirendi, Pre-zren,Pre-zdin, Pri-zdren, Pru-zrenin, Torzerm, Perserin e Pri-zrend, Pri-zerand, Pri-serand, Pri-zerendi, Pri-zereni dhe Prizreni.

Me ndarjen e Perandorisë Romake (395) në atë të Perëndimit dhe të Lindjes, Prizreni ra nën sundimin e Bizantit dhe atë serb deri në shekullin XIII.

Në shek XI njihet si qendër e rëndësishme qytetare

Më 1019 përmendet si një seli e ipeshkvisë në Perandorinë Bizantine. Gjatë sundimit serb (shek XII-XIV) u vendosën në këto treva pjesëtarët e popullsis sllave. Në kohën e sundimit të mbretërve Dushan dhe Urosh, Prizreni qe herë pas here selia e mbretërive të tyre.

Pushtimi dhe sundimi osman

Prizreni ndonëse humbi përkohsisht rëndesinë e tij, u bë përsëri qendër e fuqishme ekonomike, kulturore dhe administrative (qender Sanxhaku dhe Vilajeti).

Në shekullin XIX Hahn e përshkruan si me popullsi më të lartë se Larisa, Janina, Shkodra edhe se Manastiri.

"Në fakt Prizreni, në bazë të listave zyrtare të pagesave, përmbledh 11.540 shtëpi, prej të cilave 8400 muslimanë, 3000 të krishterësh grek dhe 150 të krishterësh katolik. Në këto shtëpi banojnë gjithsej 46.000 frymë, nga të cilët 36.000 muslimanë, 8.000 të krishterë grek (bullgarë dhe vlleh) dhe 2.000 të krishterë katolik. [...] Qyteti është ndarë në njëzetekatër lagje, ka njëzetegjashtë xhami, dy kisha greke dhe një shtëpi private që është shndërruar në kishë katolike. Shkollat që ekzistojnë aty janë: shtatëmbëdhjetë shkolla muslimane për djemtë dhe nëntë për vajzat, një shkollë fillore ushtarake (Mejtep Ruzhdie), një shkollë bullgare e subvencionuar nga ambasadorët si dhe një shkollë katolike e përkrahur nga Madhëria e Tij Perandori, e cila aktualisht numëron njëzetegjashtë nxënës."^[1]

Prizreni ishte qendra e dytë më e rëndësishme ekonomiko tregtare e trojeve shqiptare me rreth 1.500 dyqane (1.200 sipas Hahn) në fund të kësaj periudhe. Si pas vjetarit turk të vitit 1874 qyteti i Prizrenit kishte 44.000 banorë nga të cilët mbi 35.000 shqiptar.

Më 1899 u themelua shkolla e parë e pavarur shqipe në të cilin jepte mësim Mati Logoreci.

Prizreni zë një vend të veçantë në historin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, u bë kryeqendër e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, që u themelua me 10 qershor 1878. Në Prizren pati selinë e vet edhe Qeveria e përkohshme Shqiptare (1881) e kryesuar nga banori i njohur i këtij qyteti, Ymer Prizreni. Në vitin 1913 vendoset pushteti serbo-malazez me ç'rast një numër i madh i familjeve shqiptare nga qyteti u shpërngulen në Turqi. Gjatë luftës së II botërore banorët e tij dhe rrethit të tij u përfshin në Lëvizjen Antifashiste Nadonalçlirimtare. Prizreni u çlirua më 17 nëntor 1944.

Pas luftës deri më 1947, Prizreni ishte qendra e Qarkut Autonom të Kosovës. Megjithatë nuk pati ndonjë zhvillim të ndjeshëm. Edhe më pas ishte një ndër qendrat më të prapambetura në gjithë Jugosllavinë.Në fund të viteve të 50-ta deri në mesin e viteve të 60-ta nga Prizreni u shpërngulën mbi 3.200 familje në Turqi.

Gjeografia

Popullsia

Prizreni në ditët e sotme ka më shumë se 177 000 banorë. Në vitin 1836 kishte rreth 26 000 banorë. Popullsia u rrit në 1875-ën, kur arriti në 40 000 banorë, me mbi 80% shqiptarë, më pak se 15% serbë e rreth 5% vllehë. Sot popullsia e Prizrenit përbëhet nga një shumicë prej më shumë se 90% shqiptarë, e pjesa e mbetur nga goranë, torbeshë, romë e shumë pak serbë e turqfolës.^[2]

Vende të vizitueshme

Areali muzeal i shtepise "Lidhja e Prizerenit" Nga e kaluara e bujshme historike, qyteti i Prizrenit ka trashëguar një numër të madh objektesh kulturo -historike. Më të rëndësishme janë : Kompleksi i Shatirvanit, Nënkalaja, Marashi, Kalaja, Kisha e Shën Premtës, Kisha e Shën Shpëtimit, Xhamia e Bajraklisë, Xhamia e Safi Sinan Pashës, Hamamet e qytetit, krojet e qytetit, Ura e Gurit dhe një numër i madh i shtëpive folklorike të qytetarëve të trashëguar ndër shekuj.

Shiko dhe këtë

Komuna e Prizrenit
Regjioni i Prizrenit me komunat Prizren, Rahovec, Sharr,Therandë, Malisheve
Nahija e Prizrenit

Universiteti i Prizrenit

Numrat Postal

Posta dhe Telekomi i Kosovës sipas Unionit Postar Univerzal për Prizren ka caktuar numrat e kodeve postare të paraqitura në tabel.

Qarku	Komuna	vendbanimi	Numri
Kodi Postar i Kosovës - 20000 Prizren
Prizren	Prizren	Prizren	20000
Prizren	Prizren	Prizren 1	20010
Prizren	Prizren	Prizren 2	20020
Prizren	Prizren	Prizren 3	20030
Prizren	Prizren	Prizren 4	20040
Prizren	Prizren	Prizren 5	20050
Prizren	Prizren	Prizren 6	20060
Prizren	Prizren	Prizren 7	20070
Prizren	Prizren	Prizren 8	20080
Prizren	Prizren	Zym	20510
Prizren	Prizren	Zhur	20520
Prizren	Prizren	Reçan	20530
Prizren	Prizren	Mamushë	20540
Prizren	Prizren	Korishë	20550
Prizren	Rahovec	Rahovec	20500
Prizren	Rahovec	Rahovec 1	20510
Prizren	Rahovec	Rahovec 2	20520
Prizren	Rahovec	Ratkoc	20530
Prizren	Rahovec	Xërxë	21000
Prizren	Rahovec	Hoça e Madhe	21050
Prizren	Rahovec	Krush e Madhe	21060
Prizren	Dragash	Dragash	22000
Prizren	Dragash	Bresanë	22050
Prizren	Dragash	Bellobradë	22060
Prizren	Dragash	Brod	22070
Prizren	Dragash	Krushevë	22080
Prizren	Therandë	Therandë	23000
Prizren	Therandë	Mushtishë	23050
Prizren	Therandë	Samadraxhë	23060
Prizren	Malishevë	Malishevë	24000
Prizren	Malishevë	Banjë e Madhe	24050
Prizren	Malishevë	Kijevë	24060
Ref: PTK

Burime

^ Hahn J., Udhëtim nëpër viset e Drinit e të Vardarit, përkthyer nga Pjetër Radiqi, Tiranë: Geer, 2001. fq. 18. ISBN 99927-738-8-X
^ https://books.google.al/books?id=VL02DwAAQBAJ&pg=PA210&lpg=PA210&dq=vlachs+prizren&source=bl&ots=20LV4AE7Xf&sig=f5kTfkKXmWT9oOfZ6e86WJ638p8&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjNoNW9lLfYAhVSY1AKHULEAu8Q6AEIKjAB#v=onepage&q=vlachs%20prizren&f=false

Vendbanime të populluara në komunën e Sharr (Dragash)

Vendbanime të populluara në Komunën e Prizrenit

Pousko
Prizren
Randobravë
Re Sumadija
Reçan
Renco
Romaja
Serbicë e Epërme Gornja Srbica
Serbicë e Poshtme Donja Srbica
Shajinovc (Prizren)
Shkozë
Shpenadi
Skorobisht (Skorobista)42°14′00″N 20°48′24″E / 42.233347°N 20.806732°E / 42.233347; 20.806732 (Skorobisht)
Sredskë(Sredska)
Struzhë
Trepetinca
Tupec
Ulët Ljubinje
Ulët Skenderaj
Velezhë
Vrbnica
Vlashnje
Vrbiçan
Xërxë
Zapluzhë
Zgatar
Zhivinjan
Zur
Zojz
Zym i Hasit
Zym i Opojës

Komuna e Prizrenit

Qyteti: Prizreni dhe fshatrat:

Commons: Prizren – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale

[0-1] Hahn J., Udhëtim nëpër viset e Drinit e të Vardarit, përkthyer nga Pjetër Radiqi, Tiranë: Geer, 2001. fq. 18. ISBN 99927-738-8-X

[2] ttps://books.google.al/books?id=VL02DwAAQBAJ&pg=PA210&lpg=PA210&dq=vlachs+prizren&source=bl&ots=20LV4AE7Xf&sig=f5kTfkKXmWT9oOfZ6e86WJ638p8&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjNoNW9lLfYAhVSY1AKHULEAu8Q6AEIKjAB#v=onepage&q=vlachs%20prizren&f=false

[1]

[2]

@@ Rreshti 59: / Rreshti 59: @@
 * Regjioni i Prizrenit me komunat [[Komuna e Prizrenit|Prizren]], [[Rahoveci|Rahovec]], [[Komuna e Sharrit|Sharr]],[[Theranda|Therandë]], [[Malisheva|Malisheve]]
 * [[Nahija e Prizrenit]]
-[http://www.uni-pz.org Universiteti i Prizrenit]
+[https://web.archive.org/web/20120425151806/http://uni-pz.org/ Universiteti i Prizrenit]
 * [http://www.prizreni.co.nr Prizreni]
 * [[Kalaja e Prizrenit]]
@@ Rreshti 137: / Rreshti 137: @@
 |Prizren || Malishevë || Kijevë	 	|| 24060
 |-
-| colspan="10" align="center" style="background:#dcdcdc;" |<small>[http://www.ptkonline.com/web/site/al/pk_sherbimet/15/KodetPostare.pdf Ref:] [[Posta dhe Telekomi i Kosovës|PTK]]</small>
+| colspan="10" align="center" style="background:#dcdcdc;" |<small>[https://web.archive.org/web/20060630172949/http://www.ptkonline.com/web/site/al/pk_sherbimet/15/KodetPostare.pdf Ref:] [[Posta dhe Telekomi i Kosovës|PTK]]</small>
 |}