Muhamet Kyçyku: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar]

← Redaktim më i vjetër Ndryshimi më pas →

Content deleted Content added

Inline

Versioni i datës 8 tetor 2019 20:18

Muhamet Kyçyku i njohur edhe si Muhamet Çami (1784-1844) është një ndër poetët bejtexhinj më të njohur, autor i dy poemave fetare. Vepra e tij kryesore është Erveheja e shkruar më 1820 por e botuar vetëm më 1888.

Jeta dhe karriera

Muhamet Kyçyku lindi në Konispol në 9 korrik të vitit 1784, po nuk dimë shumë për fëmijërinë e tij të hershme. Ai studioi për teologji njëmbëdhjetë vjet në Kairo, më pas u kthye në fshatin e lindjes dhe shërbeu si hoxhë deri kur vdiq më 1844.^[1]

Kyçyku ka qenë autor më prodhimtar në krahasim me të tjerët. Ai ka shkruar në dialektin e tij çam dhe, me sa duket, ka qenë i pari autor shqiptar që është marrë me poemën e gjatë.^[1] Është i njohur për dy poemat me subjekt dhe motive fetare: "Erveheja" dhe "Jusufi dhe Zylihaja".^[2] Vepra e tij kryesore është Erveheja e shkruar më 1820, burimi i së cilës është "Tûtî-nâme"-ja persiane (Rrëfenja e një papagalli) e Zijaudin Nakshabit (Ziyâ'uddîn Nakhshabî), e frymëzuar nga origjinali sanskritisht Shukasaptati.^[1]

Vepra tjetër e njohur është poema me motive fetare "Jusufi dhe Zylihaja",^[2] një rrëfenjë moralizuese me 2430 vargje, mbështetur në historinë e rrëfyer në Suren Jusuf të Kuranit, mbi përpjekjen e gruas së Azizit për të joshur e bërë për vete Jusufin a.s..^[1] Janë të njohura veprat e shkruara nga këto inspirime fetare në literaturën orientale e më gjerë. Në persisht, në një mënyrë shumë të bukur shkruajtën Firdeusi (935-1020) (persisht), mistiku Xha’ami, (1414-1492) dhe në turqisht Hamdullah Hamdi 1449-1508) e shumë të tjerë.

Veprat tjera të Kyçykut janë poema Bekriu (1824) në të cilën dënon pirjen e rakisë e të verës, ajo historike nga viti 1826 për Ibrahim Pashën, fushatat e lavdishme të mbretit të Egjiptit Muhamed Aliut kundër rebelimit grek dhe poemën që merret me hallet e atyre që detyroheshin të kërkojnë kafshatën e bukës dhe fitimin larg vendlindjes – Gurbetlitë.^[1]

Më 1888 në Bukuresht, Jani Vreto (1822-1900) e botoi Ervehenë të adoptuer në si përrallë dhe të pastruar nga fjalët arabe, persishte dhe turke por megjithatë origjinali ngeli më i kuptueshëm dhe më lirik.
Ahmet Qirezi (1966) botoi në « Jehona » (Shkup, 1978 ; ribotuar më 2007) dramën « Erveheja » me motive nga poema e njëjtë e Kyçykut duke e përshtatur shumë bukur për skenë.

Përkthime

Kyçyku u mor edhe me përkthime nga arabishtja dhe turqishtja e ndër përkthimet më të njohura është padyshim Mevludi i shqipëruar Kasidatu’l Burda nga Al Busiri (?-1296).

Referimet

^ ^a ^b ^c ^d ^e Robert Elsie (2005). Albanian Literature: A Short History. I.B.Taurus. fq. 41–42. ISBN 1-84511-031-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë. Tiranë: Toena. fq. 703. ISBN 9992716223. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Lidhje të jashtme

[Elsie-1] Robert Elsie (2005). Albanian Literature: A Short History. I.B.Taurus. fq. 41–42. ISBN 1-84511-031-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Toena-2] Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë. Tiranë: Toena. fq. 703. ISBN 9992716223. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

@@ Rreshti 2: / Rreshti 2: @@
 == Jeta dhe karriera ==
-Muhamet Kyçyku lindi në [[Konispoli|Konispol]] në 9 korrik të vitit [[1784]], po nuk dimë shumë për fëmijërinë e tij të hershme. Ai studioi për teologji njëmbëdhjetë vjet në Kairo, më pas u kthye në fshatin e lindjes dhe shërbeu si hoxhë deri kur vdiq më 1844.<ref name="Elsie">{{cite book|author1=Robert Elsie|authorlink1=Robert Elsie|title=Albanian Literature: A Short History|date=2005|publisher=I.B.Taurus|isbn=1-84511-031-5|page=41}}</ref>
+Muhamet Kyçyku lindi në [[Konispoli|Konispol]] në 9 korrik të vitit [[1784]], po nuk dimë shumë për fëmijërinë e tij të hershme. Ai studioi për teologji njëmbëdhjetë vjet në Kairo, më pas u kthye në fshatin e lindjes dhe shërbeu si hoxhë deri kur vdiq më 1844.<ref name="Elsie">{{cite book|author1=Robert Elsie|authorlink1=Robert Elsie|title=Albanian Literature: A Short History|date=2005|publisher=I.B.Taurus|isbn=1-84511-031-5|pages=41-42}}</ref>
 Kyçyku ka qenë autor më prodhimtar në krahasim me të tjerët. Ai ka shkruar në dialektin e tij çam dhe, me sa duket, ka qenë i pari autor shqiptar që është marrë me poemën e gjatë.<ref name="Elsie"/> Është i njohur për dy poemat me subjekt dhe motive fetare: "Erveheja" dhe "Jusufi dhe Zylihaja".<ref name="Toena"/> Vepra e tij kryesore është [[Erveheja]] e shkruar më 1820, burimi i së cilës është "Tûtî-nâme"-ja persiane (Rrëfenja e një papagalli) e [[Zijaudin Nakshabi|Zijaudin Nakshabit]] (Ziyâ'uddîn Nakhshabî), e frymëzuar nga origjinali sanskritisht [[Shukasaptati]].<ref name="Elsie"/>
-Vepra tjetër e njohur është poema me motive fetare "Jusufi dhe Zylihaja",<ref name="Toena">{{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë|last1=Anamali|first1=Skënder|last2=Prifti|first2=Kristaq|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|isbn=9992716223|pages=703}}</ref> një rrëfenjë moralizuese me 2430 vargje, mbështetur në historinë e rrëfyer në [[Surja Jusuf|Suren Jusuf]] të Kuranit, mbi përpjekjen e gruas së Azizit për të joshur e bërë për vete [[Jusufi|Jusufin a.s.]].<ref name="Elsie"/>  Kyçyku u mor me përkthime dhe përmendet Mevludi i përkthyer nga [[arabishtja]] i shkrimtarit berber Al Busiri.
+Vepra tjetër e njohur është poema me motive fetare "Jusufi dhe Zylihaja",<ref name="Toena">{{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë|last1=Anamali|first1=Skënder|last2=Prifti|first2=Kristaq|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|isbn=9992716223|pages=703}}</ref> një rrëfenjë moralizuese me 2430 vargje, mbështetur në historinë e rrëfyer në [[Surja Jusuf|Suren Jusuf]] të Kuranit, mbi përpjekjen e gruas së Azizit për të joshur e bërë për vete [[Jusufi|Jusufin a.s.]].<ref name="Elsie"/> Janë të njohura veprat  e shkruara nga këto inspirime fetare në literaturën orientale e më gjerë. Në persisht, në një mënyrë shumë të bukur shkruajtën [[Firdeusi]] (935-1020) (persisht), mistiku Xha’ami, (1414-1492) dhe  në turqisht [[Hamdullah Hamdi]] 1449-1508) e shumë të tjerë.
+Veprat tjera të Kyçykut janë poema Bekriu (1824) në të cilën dënon pirjen e rakisë e të verës, ajo historike nga viti [[1826]] për Ibrahim Pashën, fushatat e lavdishme të mbretit të Egjiptit Muhamed Aliut kundër rebelimit grek dhe  poemën që merret me hallet e atyre që detyroheshin të kërkojnë kafshatën e bukës dhe fitimin larg vendlindjes – Gurbetlitë.<ref name="Elsie"/>
-== Qëndrime letrare ==
-Në letërsi, Kyçyku zë vendin e merituar të pikënisësit dhe pikëkaluesit nga klasika bejtexhiane në poezinë e Rilindjes Kombëtare.  Ai është gjithashtu i pari ndër [[shqiptarët]] të ketë shkruar poemë voluminoze.  Sikur të gjithë bejtexhijtë, e që nga fillimi i këtij lloji letrar, shumë ide e tema merreshin nga librat fetarë dhe nga themelet e moralit dhe virtytit fetar islam.  Kur bisedojmë për moralin e gruas dhe burrit, duhet vënë në dukje se është i famshëm respekti bashkëshortor ilir dhe para shqiptar që në kohërat pagane kështu që bejtexhinjtë, e në këtë rast Muhamet Çami vetëm ngrinte lart besnikërinë iliro-shqiptare dhe natyrisht atë islame të relacioneve familjare.
+* Më  1888 në  Bukuresht, Jani Vreto (1822-1900) e botoi Ervehenë të adoptuer në si përrallë dhe të pastruar nga fjalët arabe, persishte dhe turke por megjithatë origjinali ngeli më i kuptueshëm dhe më lirik.
-Brendia e poemës Erveheja (në fillim Ravda) se Çamit duhet të ketë qenë e njohur në trojet tona sidomos pas pranimit të Islamit nga shkaku se kjo temë, në variante të afërta, ka arritur në fillim nga Persia e më vonë edhe nga turqit si letërsi gojore dhe në raste më të rralla edhe në forma të shkruara së paku në gjuhën turke. Nuk kemi dokumente të shkruara për të vërtetuar këto të dhëna, por nëse nisemi nga fakti se shumë shqiptarë, pas pranimit të fesë islame shkolloheshin në vise të ndryshme të perandorisë turke, bënë reale mundësitë e përhapjes së literaturës arabe, perse gjegjësisht asaj turke në Ballkan. Nga sanskritishtja kemi shkrimin "Shukasaptati" nga mori idenë dhe frymëzimin poeti Pers Zijauddin Nakshabi dhe shkroi Tutinamen e tij, prej nga, Kyçyku ndërtoi mjaft bukur, historinë me tipare të gruas luftëtare shqiptare në mbrojtje të nderit. Dhe Erveheja e mbrojti me guxim pa u trembur as nga vdekja. Në këtë mënyrë ajo arrin të lundrojë nëpër shtrëngatat që i sillte jeta gjer në momentin fatlum të ngadhënjimit mbi padrejtësitë dhe në ngadhënjimin e të vërtetës mbi dredhitë dhe pasionet e errëta të kunatit, pasanikut, shërbëtorit dhe hajnit.
+* Ahmet Qirezi (1966) botoi në « Jehona » (Shkup, 1978 ; ribotuar më 2007) dramën « Erveheja » me motive nga poema e njëjtë e Kyçykut duke e përshtatur shumë bukur për skenë.
-Sa i përket veprës "Jusufi dhe Zulihaja", dimë së është një ngjarje për të cilën flitet në librat e shenjtë : Teurat, Inxhil dhe Kur’an në suren "Jusuf". Janë të njohura veprat  e shkruara nga këto inspirime fetare në literaturën orientale e më gjerë. Në persisht, në një mënyrë shumë të bukur shkruajtën Firdeusi (935-1020) (persisht), mistiku Xha’ami, (1414-1492) dhe  në turqisht Hamdullah Hamdi 1449-1508) e shumë të tjerë.
-Kyçyku këtë ngjarje të vërtetë të treguar në librat e shenjtë që janë fjalë të Zotit, e rreshtoi në poemë, me një gjuhë edhe pse të rënduar me fjalë të huaja, të kuptueshme dhe në nivel më të lartë poetik se Erveheja.
-Veprat tjera të Kyçykut janë poema me tematikë antialkoolike Bekriu (1824), ajo historike nga viti [[1826]] për Ibrahim Pashën, fushatat e lavdishme të mbretit të Egjiptit Muhamed Aliut kundër rebelimit grek dhe  poemën që merret me hallet e atyre që detyroheshin të kërkojnë kafshatën e bukës dhe fitimin larg vendlindjes – Gurbetlitë.
+=== Përkthime ===
 Kyçyku u mor edhe me përkthime nga [[arabishtja]] dhe [[turqishtja]] e ndër përkthimet më të njohura është padyshim Mevludi i shqipëruar Kasidatu’l Burda nga Al Busiri (?-1296).
-* Më  1888 në  Bukuresht, Jani Vreto (1822-1900) e botoi Ervehenë të adoptuer në si përrallë dhe të pastruar nga fjalët arabe, persishte dhe turke por megjithatë origjinali ngeli më i kuptueshëm dhe më lirik.
-* Ahmet Qirezi (1966) botoi në « Jehona » (Shkup, 1978 ; ribotuar më 2007) dramën « Erveheja » me motive nga poema e njëjtë e Kyçykut duke e përshtatur shumë bukur për skenë.
 == Referimet ==