Frang Bardhi: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Sejko (diskuto | kontribute) |
Sejko (diskuto | kontribute) |
||
| Rreshti 18: | Rreshti 18: | ||
== Biografia == |
== Biografia == |
||
Frangu i biri i Markut, lindi më 1606 në Zadrimë,<ref>{{Cite journal|last=Dibra|first=Fatos|date=2016|title=Mbi burimin e fjalorit të Frang Bardhit: një qasje turkologjike|url=https://www.researchgate.net/publication/334899124_Mbi_burimin_e_fjalorit_te_Frang_Bardhit_nje_qasje_turkologjike_On_the_source_of_the_Frang_Bardhi's_Dictionary_A_Turkological_approach_in_Albanian|journal=[[Hylli i Dritës]]|volume=2|pages=71-108|via=}}</ref> në një familje të spikatur që i kishte dhënë klerikë e ipeshkvinj [[Kisha Katolike Romake|Kishës Katolike]] si dhe ushtarë për [[Republika e Venedikut|Republikën e Venedikut]]. |
Frangu i biri i Markut, lindi më 1606 në Zadrimë,<ref name=":0">{{Cite journal|last=Dibra|first=Fatos|date=2016|title=Mbi burimin e fjalorit të Frang Bardhit: një qasje turkologjike|url=https://www.researchgate.net/publication/334899124_Mbi_burimin_e_fjalorit_te_Frang_Bardhit_nje_qasje_turkologjike_On_the_source_of_the_Frang_Bardhi's_Dictionary_A_Turkological_approach_in_Albanian|journal=[[Hylli i Dritës]]|volume=2|pages=71-108|via=}}</ref> në një familje të spikatur që i kishte dhënë klerikë e ipeshkvinj [[Kisha Katolike Romake|Kishës Katolike]] si dhe ushtarë për [[Republika e Venedikut|Republikën e Venedikut]].<ref name=":Bartl" /> Mësimet e para i mori nga të afërmit e vet dhe më vonë dërgohet të studjojë në Kolegjin e Loretos dhe në në Romë, në mënyrë që të kthehej e të bëhej ipeshkëv i Zadrimës, siç ishin aspiratat e familjes së vet. Gjatë shkollimit mori mësimet rreth shërbimeve kishtare si dhe në gjuhët e huaja, kohë kur do të ketë marrë njohuri në gjuhën sllave dhe turke. Fazën e dytë të studimeve e vijoi në Kolegjin Ilirik të Loretos më 1628, e më pas vazhdoi më 1633 - si i pari student shqiptar - në Kolegjin Urban të Propagandës Fide, ku kreu studimet e thelluara dhe do të ketë përsosur njohuritë e latinishtes e italishtes.<ref name=":0" /> Pasi u doktorua në teologji u emërua ipeshkëv i Sapës, pa qenë më parë famullitar<ref name=":Bartl" /> në kohën e papatit të [[Papa Urbani VIII|Urbanit VIII]].<ref name="HierarchiaIV-Sape" /><ref name="CathHierFranBian">{{Cite web|last=Cheney|first=David M.|authorlink=|title=Bishop Francesco Bianchi|publisher=''Catholic-Hierarchy.org''|date=|url=http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bbnchif.html|accessdate=June 16, 2018}}</ref> |
||
Më 1635 botoi në Romë fjalorin e parë të gjuhës shqipe, ''Dictionarum latino-epiroticum'' (Fjalor latinisht-epirotisht/shqip) me 5640 zëra. Në apendiksin e vet ka 113 proverba, shprehje dhe fjalë të urta, disa prej të cilave janë përkthyer prej gjuhëve të tjera në shqipe, por shumica e tyre janë vjelur nga folklori shqiptar.<ref name="Bihiku">{{cite book|pages=14, 15|last1=Bihiku|first1=Koço|title=A history of Albanian literature|location=Tirana|year=1980|publisher=[[8 Nëntori Publishing House]]|oclc=9133663}}</ref> Më 1636 iu botua në Venedik një biografi për Gjergj Kastriot Skënderbeun, me titullin ''[[Apologjia e Skënderbeut]]''. Vepra ishte një polemikë ndaj priftit katolik sllav Ivan Tomko Mrnavić që mëtonte se Kastrioti kishte prejardhje sllave.<ref name=":Pipa" /><ref name="Demiraj2007">{{cite book|last=Bartl|first=Peter|editor=Bardhyl Demiraj|title=Pjetër Bogdani und die Anfänge des alb. Buchdrucks|url=https://books.google.com/books?id=qPtcT1oMeHAC&pg=PA273|accessdate=26 September 2012|series=Nach Vier hundert fünfzig Jahren|year=2007|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|language=de|isbn=9783447054683|page=273}}</ref> |
Më 1635 botoi në Romë fjalorin e parë të gjuhës shqipe, ''Dictionarum latino-epiroticum'' (Fjalor latinisht-epirotisht/shqip) me 5640 zëra. Në apendiksin e vet ka 113 proverba, shprehje dhe fjalë të urta, disa prej të cilave janë përkthyer prej gjuhëve të tjera në shqipe, por shumica e tyre janë vjelur nga folklori shqiptar.<ref name="Bihiku">{{cite book|pages=14, 15|last1=Bihiku|first1=Koço|title=A history of Albanian literature|location=Tirana|year=1980|publisher=[[8 Nëntori Publishing House]]|oclc=9133663}}</ref> Më 1636 iu botua në Venedik një biografi për Gjergj Kastriot Skënderbeun, me titullin ''[[Apologjia e Skënderbeut]]''. Vepra ishte një polemikë ndaj priftit katolik sllav Ivan Tomko Mrnavić që mëtonte se Kastrioti kishte prejardhje sllave.<ref name=":Pipa" /><ref name="Demiraj2007">{{cite book|last=Bartl|first=Peter|editor=Bardhyl Demiraj|title=Pjetër Bogdani und die Anfänge des alb. Buchdrucks|url=https://books.google.com/books?id=qPtcT1oMeHAC&pg=PA273|accessdate=26 September 2012|series=Nach Vier hundert fünfzig Jahren|year=2007|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|language=de|isbn=9783447054683|page=273}}</ref> |
||
Versioni i datës 15 tetor 2019 22:57
| Frang Bardhi | |
| Fotoporteti | |
| Emri | Frang Bardhi |
| Lindur më | 1606 |
| Lindur në | Kallmeti |
| Vdiq më | 1643 |
| Kombësia | Shqiptare |
| Shtetësia | Osmane |
| Profesioni | Shkrimtar, prift |
Frang Bardhi ose Frangu i Bardhë[1] (lat. Franciscus Blanchus, it. Francesco Bianchi; Kallmet, 1606 - Romë, 1643) ka qenë prelat kishtar dhe shkrimtar shqiptar.[2][3] Shquhet ndër autorët e hershëm të letërsisë shqipe,[4] si hartuesi i të parit fjalor të shqipes Dictionarum latino-epiroticum, botuar në Romë më 1635.[5] Shërbeu si ipeshkëv i Sapës në vitet 1635-1644.[4]
Biografia
Frangu i biri i Markut, lindi më 1606 në Zadrimë,[6] në një familje të spikatur që i kishte dhënë klerikë e ipeshkvinj Kishës Katolike si dhe ushtarë për Republikën e Venedikut.[5] Mësimet e para i mori nga të afërmit e vet dhe më vonë dërgohet të studjojë në Kolegjin e Loretos dhe në në Romë, në mënyrë që të kthehej e të bëhej ipeshkëv i Zadrimës, siç ishin aspiratat e familjes së vet. Gjatë shkollimit mori mësimet rreth shërbimeve kishtare si dhe në gjuhët e huaja, kohë kur do të ketë marrë njohuri në gjuhën sllave dhe turke. Fazën e dytë të studimeve e vijoi në Kolegjin Ilirik të Loretos më 1628, e më pas vazhdoi më 1633 - si i pari student shqiptar - në Kolegjin Urban të Propagandës Fide, ku kreu studimet e thelluara dhe do të ketë përsosur njohuritë e latinishtes e italishtes.[6] Pasi u doktorua në teologji u emërua ipeshkëv i Sapës, pa qenë më parë famullitar[5] në kohën e papatit të Urbanit VIII.[4][7]
Më 1635 botoi në Romë fjalorin e parë të gjuhës shqipe, Dictionarum latino-epiroticum (Fjalor latinisht-epirotisht/shqip) me 5640 zëra. Në apendiksin e vet ka 113 proverba, shprehje dhe fjalë të urta, disa prej të cilave janë përkthyer prej gjuhëve të tjera në shqipe, por shumica e tyre janë vjelur nga folklori shqiptar.[8] Më 1636 iu botua në Venedik një biografi për Gjergj Kastriot Skënderbeun, me titullin Apologjia e Skënderbeut. Vepra ishte një polemikë ndaj priftit katolik sllav Ivan Tomko Mrnavić që mëtonte se Kastrioti kishte prejardhje sllave.[2][9]
Më 1636-37 vizitoi si misionar apostolik dioqezat shqiptaroveriore, ku në relacionet që i bënte Selisë Shenjte radhit të dhëna të shumta mbi historinë, gjeografinë dhe etnografinë e atyre viseve.[5] Relacionet me titullin Descrittione et informatione del stato del vescouato et chiese parochiali della Diocese Sappatense u përkthyen nga Injac Zamputti dhe u botuan më 1956 me titullin Relacioni i Frang Bardhi mbi Zadrimën, drejtue Kongregacionit të Propagandës në Romë në shek. XVII.
Vepra
Gjuhëtari Kolë Ashta thotë se ka 2544 fjalë si dhe numërorë, emra vendesh dhe një sasi fjalësh të urta e shprehjesh të mbledhura nga krahina të ndryshme të Shqipërisë. Kjo e bënë që Bardhi të jetë leksikografi i parë i gjuhës shqipe dhe folkloristi e etnografi i parë shqiptar i njohur deri më tani.[10]
Referimet
- ^ Kruja, Mustafa (2007). "Ndajtëhŷme". Nji studim analitik: gjuha e Frang Bardhit dhe Shqipja Moderne. Tiranë: Çabej. fq. 15. ISBN 9789992733905.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Pipa, Arshi (1959). "Communism and Albanian Writers". Robert Elsie. Arkivuar nga origjinali më 2012-02-10. Marrë më 2017-10-14.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Elsie, Robert (2005). Albanian Literature: A Short History. I.B.Tauris. ISBN 9781845110314. Marrë më 2017-10-14.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c Gauchat, Patritius (Patrice) (1935). Hierarchia catholica medii et recentioris aevi. Vëll. Vol. IV. Münster: Libraria Regensbergiana. fq. 305.
{{cite book}}:|volume=ka tekst shtesë (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) (in Latin) - ^ a b c d Bartl, Peter (1974). "Bardhi, Frang". Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas. 1: 136.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Dibra, Fatos (2016). "Mbi burimin e fjalorit të Frang Bardhit: një qasje turkologjike". Hylli i Dritës. 2: 71–108.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Cheney, David M. "Bishop Francesco Bianchi". Catholic-Hierarchy.org. Marrë më qershor 16, 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!); Nuk lejohet formatim teksti në:|publisher=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Bihiku, Koço (1980). A history of Albanian literature. Tirana: 8 Nëntori Publishing House. fq. 14, 15. OCLC 9133663.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bartl, Peter (2007). Bardhyl Demiraj (red.). Pjetër Bogdani und die Anfänge des alb. Buchdrucks. Nach Vier hundert fünfzig Jahren (në gjermanisht). Otto Harrassowitz Verlag. fq. 273. ISBN 9783447054683. Marrë më 26 shtator 2012.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Shkurtaj, Gjovalin; Hysa, Enver (2001). Gjuha Shqipe - Për të huaj dhe shqiptarët jashtë atdheut. Tiranë: Toena. ISBN 99927-1-454-9.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Lidhje të jashtme
- Fjalor latinisht-epirotisht (PDF) shqiptarortodoks - prill 2007