Xhamia e Sulltan Fatihut: Dallime mes rishikimesh

Coordinates: 42°2′47″N 19°29′35″E / 42.04639°N 19.49306°E / 42.04639; 19.49306
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Βατο zhvendosi faqen Xhamia e Sulltan Fatihut te Kisha-Xhami e Shkodrës nëpërmjet përcjellimit: ktheje
Etiketa: Ridrejtim i ri
 
Sejko (diskuto | kontribute)
kujtova se po merreshim vesh Bato, por qenke katundar
Etiketa: Hoqi ridrejtimin
Rreshti 1: Rreshti 1:
{{Coord|42|2|47|N|19|29|35|E|scale:10000_type:landmark_source:sqwiki|display=title}}
#RIDREJTO [[Kisha-Xhami e Shkodrës]]
[[Skeda:Rozafa Castle in July 2013 (5).JPG|parapamje|Ngrehina e faltores në [[Kalaja e Shkodrës|Kalanë e Shkodës]]]]
'''Ngrehina e faltores''' në [[Kalaja e Shkodrës|kalanë e Shkodrës]] është mbetja e një objekti kulti ku për herë të fundit u përdor si '''Xhamia e Sulltan Fatihut''', e cila si e tillë ishte funksionale për administratën deri më 1865. Para se venedikasit t'ia dorëzonin kështjellën dhe qytetin osmanëve më 1479, vlerësohet se ishte '''Katedralja e Shën Shtjefnit'''.<ref name=":Kiel">{{Cite book|title=Arkitektura osmane në Shqipëri (1385-1912)|last=Kiel|first=Machiel|publisher=IRCICA|year=2012|isbn=9789290632429|location=Stamboll|pages=346, 363|authorlink=Machiel Kiel|translator=Holta Vrioni|origyear=1990}}</ref><ref>{{cite book|title=Monumentet|author=Instituti i Monumenteve të Kulturës|authorlink=|coauthors=|year=1977|publisher=Ministria e Arësimit dhe Kulturës, Instituti i Monumenteve të Kulturës|location=Tirana|isbn=|page=13-16|pages=|url=https://books.google.al/books?id=iY7-Sv3BkwQC&q=...transformimit+t%C3%AB+kish%C3%ABs+n%C3%AB+xhami+q%C3%AB+e+kemi+hasur+edhe+n%C3%AB+Shkod%C3%ABr+%E2%80%93+Sh%C3%ABn+Stefani+n%C3%AB+Kala.&dq=...transformimit+t%C3%AB+kish%C3%ABs+n%C3%AB+xhami+q%C3%AB+e+kemi+hasur+edhe+n%C3%AB+Shkod%C3%ABr+%E2%80%93+Sh%C3%ABn+Stefani+n%C3%AB+Kala.&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEwjX7pf694flAhWuwqYKHdBgBpAQ6AEIJTAA|accessdate=2019-10-06|quote=...transformimit të kishës në xhami që e kemi hasur edhe në Shkodër – Shën Stefani në Kala.}}</ref><ref name="studime-historike">{{cite book|title=Studime Historike|last=|first=|authorlink=|coauthors=|year=1964|publisher=|location=|isbn=|page=Vëllimi 1 - Faqja 53|pages=|url=https://books.google.al/books?id=VBANAQAAIAAJ&q=kisha+xhami+e+shen+shtjefnit&dq=kisha+xhami+e+shen+shtjefnit&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEwjunLO6sIXlAhXClosKHdwFDgsQ6AEIKjAB|accessdate=2019-10-05|quote=E tille është p.sh. kisha e Shën Shtjefnit ne kështjellën e Shkodrës, si dhe kisha e Shën Shirqit dhe Ba- kut, buzë lumit te Bunës ne Shirq. E para është shndëruar me vonë në xhami, kurse e dyta është rindërtuar nga mbretëresha serbe Elena ...}}</ref> Pasi administrata osmane u zhvendos nga kalaja në lagjet e reja të qytetit, ngrehina u përdor si depo baruti.<ref name=":2">{{Harvnb|Bushati|1998|page=218.}}</ref>

== Historia ==
Sipas [[Aleksandër Meksi|Aleksandër Meksit]], ndërtesa është ndërtuar rreth 1300-ës dhe ka funksionuar si kishë, me gjurmë të arkitekturës romano-gotike. Po prapë sipas Meksit, kisha u shndërrua në xhami me një dekret sulltanor (1479) të vetë [[Sulltani|Sulltan]] [[Mehmet Fatihu|Mehmet Fatihut]] pasi e qëndrestarët e rrethimit u dorëzuan.<ref>{{Cite web|url=https://balkanweb.com/kisha-xhami-ne-kalane-e-shkodres-meksi-ishte-kishe-te-behet-muze-kush-perdor-fene-per-sherr-sbeson-ne-perendi/|title=Kisha-xhami në Kalanë e Shkodrës / Meksi: Ishte kishë, të bëhet muze, kush përdor fenë për sherr, s’beson në Perëndi|date=12 janar 2017|website=balkanweb.com|accessdate=13 shtator 2019|last=Nikolli|first=Fatmira}}</ref> Në të përkohshmen ''Leka'' të [[Shoqëria e Jezuit|jezuitëve]], më 1936 botohet një shkrim për ekzistencën e një kishe në kalà:<ref name=":0">{{Cite book|title=Shkodra dhe motet|last=Bushati|first=Hamdi|publisher=Idromeno|year=1998|isbn=|location=Shkodër|pages=217|volume=1|oclc=41096394|authorlink=Hamdi Bushati}}</ref><blockquote>"Me dt. 23 prill 1434 flitet për xavendsimin e meshtarit-kujdestar të kishës së Shen Kollit në kështjellë të Shkodrës, njëfarë Jak Bianku prej [[Ulqini|Ulqinit]] me Dom Pjetrin prej [[Shkodra|Shkodre]]."</blockquote>[[Pjetër Bogdani|Bogdani]] në një relacion të 1685 shkruan:<ref name=":1">{{Harvnb|Bushati|1998|page=214.}}</ref><ref name="gjurmime-albanologjike">{{cite book|title=Gjurmime albanologjike: Seria e shkencave historike|last=|first=|authorlink=|coauthors=|year=1985|publisher=Instituti Albanologjik i Prishtinës|location=|isbn=|page=|pages=|url=https://books.google.al/books?id=VKPiAAAAMAAJ&q=kisha+xhami+e+shen+shtjefnit&dq=kisha+xhami+e+shen+shtjefnit&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEwjunLO6sIXlAhXClosKHdwFDgsQ6AEILzAC|accessdate=2019-10-05|quote=Në xhaminë e kështjellës, ku gjendet kisha e shën Shtjefnit martir, pajtor i Shkodrës, shihet orgulja e shkatërruar, që barbarët e ruajnë për ta kujtuar ditën kur e kanë pushtuar. Ipeshkvia e Pulatit Pulati ndahet në të epërmin dhe të ...|volume=14}}</ref><blockquote>"Në kishën e kështjellit, e cila ishte kisha e kushtueme Sh'Shtjefnit promartir, pajtor i Shkodrës, pashë një organo të shkatërrueme nga barbarët (turqit) e mbajshin në kujtim të fitoreve të tyne."</blockquote>Sipas udhëtarit [[Evlija Çelebi]] kur bujti në qytet gjatë udhëtimeve të tij, faltorja quhej ''Xhamia e Sulltan Fatihut''. Nga relacioni i kalorësit Gjon Bolica, mik i sundimtarit Hydaverdi pashë Begollit, kuptohet që kulla ishte ndërtuar për të qenë kullë sahati.<ref name=":0" /> Sipas ditarit (fillim shek. XIX) të të atit të [[Mollà]] [[Daut Boriçi|Daut efendi Boriçit]], Haxhi Mustafai ka shënuar se shpesh është falur, ka dëgjuar vasë dhe ka marrë pjesë në këndimin e [[Mevludi|Mevludit]] në xhami. Deri kur zyrat qeveritare të valiut u zhvendosën nga kalaja në lagjet e reja të qytetit më 1865, xhamia funksiononte në rregull dhe mbahej e hapur për nëpunës dhe popull.<ref name=":1" /> Më pas u shndërrua në depo municioni, si depo u dogj dy herë nga rrufeja: më 1873 dhe më 1883.<ref name=":2" /> Më 1901, Antonio Baldacci shkruan se konsulli frëng Degrand nuk ishte i sigurtë se kur ishte kishë, a i ishte kushtuar Shën Lazrit apo Shën Shtjefnit.<ref>{{Cite web|url=http://www.radiandradi.com/shkodra-e-shqiperise-nga-antonio-baldacci-perkthimi-ne-shqip-gino-luka/|title=Shkodra e Shqipërisë|date=1901|accessdate=13 shtator 2019|website=radiandradi.com|last=Baldacci|first=Antonio|authorlink=Antonio Baldacci}}</ref>

Në kohën e [[Pushtimi italian i Shqipërisë|pushtimit fashist]], kleri katolik duke pretenduar se ka qenë kishë kushtuar Shën Shtjefnit ose Shën Kollit, duke dashur të përfitonte nga konjukturat - shkruan hartuesi i një enciklopedie mbi qytetin dhe orientalisti [[Hamdi Bushati|Bushati]] - planifikoi rindërtimin e saj në kishë duke i tjetërsuar kështu vlerat historike të përgjithshme.<ref name=":1" /> Me kohën u zbulua ndonjë afresko që shërbeu për të sugjeruar që ka qenë kishë e shndërruar në xhami, por për Bushatin nuk është gjetur dokument ta vërtetojë shndërrimin.<ref>{{Harvnb|Bushati|1998|pages=214-217.}}</ref> Mbetjet e xhamisë ruajnë një [[Qyrsi|qyrs]], [[Mihrabi|mihrabin]] dhe kullën e minares.<ref name="kiel">{{citation|surname1=Machiel Kiel|editor-surname1=Research Centre for Islamic History, Art and Culture|periodical=Islamic art series|title=Ottoman architecture in Albania (1385-1912)|volume=Band 5|publication-place=Istanbul|pages=230|isbn=92-9063-330-1|date=1990|language=German}}</ref>

Shteti shqiptar e shpalli kalanë monument kulture më 1948 dhe u rishpall e tillë më 1971, dhe mbrohet nga shteti.<ref>{{Cite web|url=http://www.imk.gov.al/wp-content/uploads/monumente/lista%20e%20monumentewve/SHKODRES.pdf|title=Lista e Monumenteve, rrethi i Shkodrës}}</ref> Deri më 2017, për 12 vite radhazi famullia e katedrales së Shën Shtjefnit ngrente meshë në shenjë kremtimi për shenjtin pajtor të qytetit sipas Kishës Katolike. Kjo për Myftininë e Shkodrës është parë si cënim i kufijve të harmonisë dhe tolerancës ndërfetare.<ref>{{Cite web|url=http://radiojehona.al/xhamia-ne-kalane-e-shkodres-pjese-e-trashegimise-shpirterore-e-myslimaneve-shqiptare/|title=Xhamia në kalanë e Shkodrës, pjesë e trashëgimisë shpirtërore të myslimanëve|date=10 janar 2017|website=radiojehona.al|last=Halluni|first=Arben}}</ref>

== Referime ==
{{reflist|2}}

{{Portal|Shkodra}}
[[Kategoria:Xhami në Shkodër]]
[[Kategoria:Kisha katolike romane në Shqipëri]]
[[Kategoria:Monumente kulturore në Shkodër]]

Versioni i datës 16 tetor 2019 01:18

42°2′47″N 19°29′35″E / 42.04639°N 19.49306°E / 42.04639; 19.49306

Ngrehina e faltores në Kalanë e Shkodës

Ngrehina e faltoreskalanë e Shkodrës është mbetja e një objekti kulti ku për herë të fundit u përdor si Xhamia e Sulltan Fatihut, e cila si e tillë ishte funksionale për administratën deri më 1865. Para se venedikasit t'ia dorëzonin kështjellën dhe qytetin osmanëve më 1479, vlerësohet se ishte Katedralja e Shën Shtjefnit.[1][2][3] Pasi administrata osmane u zhvendos nga kalaja në lagjet e reja të qytetit, ngrehina u përdor si depo baruti.[4]

Historia

Sipas Aleksandër Meksit, ndërtesa është ndërtuar rreth 1300-ës dhe ka funksionuar si kishë, me gjurmë të arkitekturës romano-gotike. Po prapë sipas Meksit, kisha u shndërrua në xhami me një dekret sulltanor (1479) të vetë Sulltan Mehmet Fatihut pasi e qëndrestarët e rrethimit u dorëzuan.[5] Në të përkohshmen Lekajezuitëve, më 1936 botohet një shkrim për ekzistencën e një kishe në kalà:[6]

"Me dt. 23 prill 1434 flitet për xavendsimin e meshtarit-kujdestar të kishës së Shen Kollit në kështjellë të Shkodrës, njëfarë Jak Bianku prej Ulqinit me Dom Pjetrin prej Shkodre."

Bogdani në një relacion të 1685 shkruan:[7][8]

"Në kishën e kështjellit, e cila ishte kisha e kushtueme Sh'Shtjefnit promartir, pajtor i Shkodrës, pashë një organo të shkatërrueme nga barbarët (turqit) e mbajshin në kujtim të fitoreve të tyne."

Sipas udhëtarit Evlija Çelebi kur bujti në qytet gjatë udhëtimeve të tij, faltorja quhej Xhamia e Sulltan Fatihut. Nga relacioni i kalorësit Gjon Bolica, mik i sundimtarit Hydaverdi pashë Begollit, kuptohet që kulla ishte ndërtuar për të qenë kullë sahati.[6] Sipas ditarit (fillim shek. XIX) të të atit të Mollà Daut efendi Boriçit, Haxhi Mustafai ka shënuar se shpesh është falur, ka dëgjuar vasë dhe ka marrë pjesë në këndimin e Mevludit në xhami. Deri kur zyrat qeveritare të valiut u zhvendosën nga kalaja në lagjet e reja të qytetit më 1865, xhamia funksiononte në rregull dhe mbahej e hapur për nëpunës dhe popull.[7] Më pas u shndërrua në depo municioni, si depo u dogj dy herë nga rrufeja: më 1873 dhe më 1883.[4] Më 1901, Antonio Baldacci shkruan se konsulli frëng Degrand nuk ishte i sigurtë se kur ishte kishë, a i ishte kushtuar Shën Lazrit apo Shën Shtjefnit.[9]

Në kohën e pushtimit fashist, kleri katolik duke pretenduar se ka qenë kishë kushtuar Shën Shtjefnit ose Shën Kollit, duke dashur të përfitonte nga konjukturat - shkruan hartuesi i një enciklopedie mbi qytetin dhe orientalisti Bushati - planifikoi rindërtimin e saj në kishë duke i tjetërsuar kështu vlerat historike të përgjithshme.[7] Me kohën u zbulua ndonjë afresko që shërbeu për të sugjeruar që ka qenë kishë e shndërruar në xhami, por për Bushatin nuk është gjetur dokument ta vërtetojë shndërrimin.[10] Mbetjet e xhamisë ruajnë një qyrs, mihrabin dhe kullën e minares.[11]

Shteti shqiptar e shpalli kalanë monument kulture më 1948 dhe u rishpall e tillë më 1971, dhe mbrohet nga shteti.[12] Deri më 2017, për 12 vite radhazi famullia e katedrales së Shën Shtjefnit ngrente meshë në shenjë kremtimi për shenjtin pajtor të qytetit sipas Kishës Katolike. Kjo për Myftininë e Shkodrës është parë si cënim i kufijve të harmonisë dhe tolerancës ndërfetare.[13]

Referime

  1. ^ Kiel, Machiel (2012) [1990]. Arkitektura osmane në Shqipëri (1385-1912). Përkthyer nga Holta Vrioni. Stamboll: IRCICA. fq. 346, 363. ISBN 9789290632429. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Instituti i Monumenteve të Kulturës (1977). Monumentet. Tirana: Ministria e Arësimit dhe Kulturës, Instituti i Monumenteve të Kulturës. fq. 13-16. Marrë më 2019-10-06. ...transformimit të kishës në xhami që e kemi hasur edhe në Shkodër – Shën Stefani në Kala. {{cite book}}: Burimi ka parametra të panjohur: |coauthors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Studime Historike. 1964. fq. Vëllimi 1 - Faqja 53. Marrë më 2019-10-05. E tille është p.sh. kisha e Shën Shtjefnit ne kështjellën e Shkodrës, si dhe kisha e Shën Shirqit dhe Ba- kut, buzë lumit te Bunës ne Shirq. E para është shndëruar me vonë në xhami, kurse e dyta është rindërtuar nga mbretëresha serbe Elena ... {{cite book}}: Burimi ka parametra të panjohur: |coauthors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b Bushati 1998, p. 218.
  5. ^ Nikolli, Fatmira (12 janar 2017). "Kisha-xhami në Kalanë e Shkodrës / Meksi: Ishte kishë, të bëhet muze, kush përdor fenë për sherr, s'beson në Perëndi". balkanweb.com. Marrë më 13 shtator 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b Bushati, Hamdi (1998). Shkodra dhe motet. Vëll. 1. Shkodër: Idromeno. fq. 217. OCLC 41096394. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ a b c Bushati 1998, p. 214.
  8. ^ Gjurmime albanologjike: Seria e shkencave historike. Vëll. 14. Instituti Albanologjik i Prishtinës. 1985. Marrë më 2019-10-05. Në xhaminë e kështjellës, ku gjendet kisha e shën Shtjefnit martir, pajtor i Shkodrës, shihet orgulja e shkatërruar, që barbarët e ruajnë për ta kujtuar ditën kur e kanë pushtuar. Ipeshkvia e Pulatit Pulati ndahet në të epërmin dhe të ... {{cite book}}: Burimi ka parametra të panjohur: |coauthors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Baldacci, Antonio (1901). "Shkodra e Shqipërisë". radiandradi.com. Marrë më 13 shtator 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Bushati 1998, pp. 214-217.
  11. ^ Machiel Kiel (1990), Research Centre for Islamic History, Art and Culture (red.), "Ottoman architecture in Albania (1385-1912)", Islamic art series (në German), Istanbul, vëll. Band 5, fq. 230, ISBN 92-9063-330-1{{citation}}: Mirëmbajtja CS1: Gjuhë e panjohur (lidhja)
  12. ^ "Lista e Monumenteve, rrethi i Shkodrës" (PDF). {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Halluni, Arben (10 janar 2017). "Xhamia në kalanë e Shkodrës, pjesë e trashëgimisë shpirtërore të myslimanëve". radiojehona.al. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)