Shiu acidik: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
| Rreshti 16: | Rreshti 16: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Efektet gërryese të ajrit të ndotur acidik të qyeteve të mëdha mbi bloqet e gurëve apo mermereve u vunë re që në shekullin XVII nga [[John Evelyn]], i cili mbajti shënim kushtet e mjerueshme të koleksionit me statuja antike të Thomas Howard.<ref>E. S. de Beer, ed. ''[[The Diary of John Evelyn]]'', III, 1955 (19 September 1667) p. 495.</ref> |
Efektet gërryese të ajrit të ndotur acidik të qyeteve të mëdha mbi bloqet e gurëve apo mermereve u vunë re që në shekullin XVII nga [[John Evelyn]], i cili mbajti shënim kushtet e mjerueshme të koleksionit me statuja antike të Thomas Howard.<ref>E. S. de Beer, ed. ''[[The Diary of John Evelyn]]'', III, 1955 (19 September 1667) p. 495.</ref> |
||
Që prej [[Revolucioni industrial|revolucionit industrial]], çlirimi i dioksidit të squfurit dhe oksidit të azotit në atmosferë është rritur.<ref name="NASA Glossary">{{Citation |title=Glossary |at=acid rain |publisher=[[NASA Earth Observatory]] |publication-place=United States |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |accessdate=2013-02-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111213175357/http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |archivedate=13 dhjetor 2011 |
Që prej [[Revolucioni industrial|revolucionit industrial]], çlirimi i dioksidit të squfurit dhe oksidit të azotit në atmosferë është rritur.<ref name="NASA Glossary">{{Citation |title=Glossary |at=acid rain |publisher=[[NASA Earth Observatory]] |publication-place=United States |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |accessdate=2013-02-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111213175357/http://earthobservatory.nasa.gov/Glossary/?mode=all |archivedate=13 dhjetor 2011 |url-status=live }}</ref><ref>Weathers, K. C. and G. E. Likens. 2006. Acid rain. pp. 1549–1561. In: W. N. Rom (ed.). Environmental and Occupational Medicine. Lippincott-Raven Publ., Philadelphia. Fourth Edition.</ref> Në vitin 1852, [[Robert Angus Smith]] ishte i pari që shpjegoi lidhjen ndërmjet shiut acid dhe ndotjes atmosferike në [[Manchester|Mançester]], [[Angli]].<ref name="Seinfeld 1998">Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N (1998). Atmospheric Chemistry and Physics — From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-0-471-17816-3</ref> |
||
<!-- |
<!-- |
||
Though acidic rain was discovered in 1853, it was not until the late 1960s that scientists began widely observing and studying the phenomenon.<ref>{{cite journal|author=Likens, G. E., Bormann, F. H. and Johnson, N. M. |year=1972|title= Acid rain|journal= Environment |volume=14|issue=2|pages=33–40|doi=10.1080/00139157.1972.9933001}}</ref> The term "acid rain" was coined in 1872 by Robert Angus Smith.<ref>[http://www.epa.gov/NE/eco/acidrain/history.html Acid Rain in New England, A Brief History]. Epa.gov. Retrieved on 2013-02-09.</ref> Canadian Harold Harvey was among the first to research a "dead" lake. Public awareness of acid rain in the U.S increased in the 1970s after [[The New York Times]] published reports from the [[Hubbard Brook Experimental Forest]] in [[New Hampshire]] of the myriad deleterious environmental effects shown to result from it.<ref>{{cite journal|author=Likens, G. E. and Bormann, F. H. |doi=10.1126/science.184.4142.1176|title=Acid Rain: A Serious Regional Environmental Problem|year=1974|journal=Science|volume=184|issue=4142|pages=1176–9|pmid=17756304}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1029/2005JG000157|title=Soil CO2 dynamics and fluxes as affected by tree harvest in an experimental sand ecosystem|year=2006|last1=Keller|first1=C. K.|last2=White|first2=T. M.|last3=O'Brien|first3=R.|last4=Smith|first4=J. L.|journal=Journal of Geophysical Research|volume=111}}</ref> |
Though acidic rain was discovered in 1853, it was not until the late 1960s that scientists began widely observing and studying the phenomenon.<ref>{{cite journal|author=Likens, G. E., Bormann, F. H. and Johnson, N. M. |year=1972|title= Acid rain|journal= Environment |volume=14|issue=2|pages=33–40|doi=10.1080/00139157.1972.9933001}}</ref> The term "acid rain" was coined in 1872 by Robert Angus Smith.<ref>[http://www.epa.gov/NE/eco/acidrain/history.html Acid Rain in New England, A Brief History]. Epa.gov. Retrieved on 2013-02-09.</ref> Canadian Harold Harvey was among the first to research a "dead" lake. Public awareness of acid rain in the U.S increased in the 1970s after [[The New York Times]] published reports from the [[Hubbard Brook Experimental Forest]] in [[New Hampshire]] of the myriad deleterious environmental effects shown to result from it.<ref>{{cite journal|author=Likens, G. E. and Bormann, F. H. |doi=10.1126/science.184.4142.1176|title=Acid Rain: A Serious Regional Environmental Problem|year=1974|journal=Science|volume=184|issue=4142|pages=1176–9|pmid=17756304}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1029/2005JG000157|title=Soil CO2 dynamics and fluxes as affected by tree harvest in an experimental sand ecosystem|year=2006|last1=Keller|first1=C. K.|last2=White|first2=T. M.|last3=O'Brien|first3=R.|last4=Smith|first4=J. L.|journal=Journal of Geophysical Research|volume=111}}</ref> |
||
| Rreshti 25: | Rreshti 25: | ||
The problem of acid rain has not only increased with population and industrial growth, but has become more widespread. The use of tall smokestacks to reduce local [[pollution]] has contributed to the spread of acid rain by releasing gases into regional atmospheric circulation.<ref name="Likens, G. E. 1979">{{cite journal|author=Likens, G. E., Wright, R. F.; Galloway, J. N. and Butler, T. J. |year=1979|title= Acid rain|journal= Scientific American|volume= 241|issue=4|pages=43–51|doi=10.1038/scientificamerican1079-43}}</ref><ref>{{cite journal|author=Likens, G. E. |year=1984|title= Acid rain: the smokestack is the "smoking gun." |journal=Garden |volume=8|issue=4|pages=12–18}}</ref> Often deposition occurs a considerable distance downwind of the emissions, with mountainous regions tending to receive the greatest deposition (simply because of their higher rainfall). An example of this effect is the low pH of rain which falls in [[Scandinavia]]. |
The problem of acid rain has not only increased with population and industrial growth, but has become more widespread. The use of tall smokestacks to reduce local [[pollution]] has contributed to the spread of acid rain by releasing gases into regional atmospheric circulation.<ref name="Likens, G. E. 1979">{{cite journal|author=Likens, G. E., Wright, R. F.; Galloway, J. N. and Butler, T. J. |year=1979|title= Acid rain|journal= Scientific American|volume= 241|issue=4|pages=43–51|doi=10.1038/scientificamerican1079-43}}</ref><ref>{{cite journal|author=Likens, G. E. |year=1984|title= Acid rain: the smokestack is the "smoking gun." |journal=Garden |volume=8|issue=4|pages=12–18}}</ref> Often deposition occurs a considerable distance downwind of the emissions, with mountainous regions tending to receive the greatest deposition (simply because of their higher rainfall). An example of this effect is the low pH of rain which falls in [[Scandinavia]]. |
||
--> |
--> |
||
== Reaksionet kimike == |
== Reaksionet kimike == |
||
[[Skeda:Pollution - Damaged by acid rain.jpg|Efekti i shiut acid në statuja|thumb|right]] |
[[Skeda:Pollution - Damaged by acid rain.jpg|Efekti i shiut acid në statuja|thumb|right]] |
||
Versioni i datës 24 shkurt 2020 20:58
Shiu acid është një lloj shiu ose çdo formë tjetër reshjeje që ka nivel të pazakontë aciditeti, çka do të thotë se ka nivel të lartë të joneve të hidrogjenit (pH i ulët). Mund të shkaktojë efekte të dëmshme mbi bimët, kafshët ujore dhe infrastrukturë. Shiu acid shkaktohet nga emetimi i dioksidit të squfurit dhe oksidi i azotit, të cilët bashkëveprojnë me molekulat e ujit në atmosferë dhe krijojnë acide. Që në vitet 1970, qeveritë kanë bërë përpjekje për të ulur nivelin e dioksidit të squfurit të çliruar në atmosferë, duke arritur rezultate pozitive. Oksidet e azotit mund të prodhohen natyrshëm nga goditjet e vetëtimave ndërsa dioksidi i squfurit nga shpërthimet vullkanike. Kimikatet në shiun acid mund të shkaktojnë heqjen e bojës, gërryerjen e strukturave të çelikut tek urat dhe erozion të statujave prej guri.Dhe keshtu shkaterrohen veprat e artit prej guri.
Krijimi i shiut acidik
Për shkak të çlirimit të gazrave acidike në atmosferë edhe tretjes së tyre në pikat e shiut, ai pastaj bie në tokë i tillë, me përbërje acidike. Në gjendje normale shiu ka sasi të vogël të aciditetit. Kjo shkallë varet nga sasia e CO2 të tretur në të, si edhe sasi të vogla të klorit. Sipas standardeve aciditeti duhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tani është rritur. Acidi akrbonik formohet sipas reaksinit:
Më pas acidi karbonik mund të jonizohet në ujë duke formuar përqëndrime të ulta të joneve hidron dhe karbonat:
Depozitimet e acidit në mjedis mund të përfshijnë edhe acide të tjera përveç acidit H2CO3.
Historia
Efektet gërryese të ajrit të ndotur acidik të qyeteve të mëdha mbi bloqet e gurëve apo mermereve u vunë re që në shekullin XVII nga John Evelyn, i cili mbajti shënim kushtet e mjerueshme të koleksionit me statuja antike të Thomas Howard.[1] Që prej revolucionit industrial, çlirimi i dioksidit të squfurit dhe oksidit të azotit në atmosferë është rritur.[2][3] Në vitin 1852, Robert Angus Smith ishte i pari që shpjegoi lidhjen ndërmjet shiut acid dhe ndotjes atmosferike në Mançester, Angli.[4]
Reaksionet kimike
Reaksionet e acideve sulfurike:
- SO2 + OH· → H2SO3
Krijimi i acidt sulfuror:
- HOSO2· + O2 → HO2· + SO3
Krijimi i acidit sulfurik nga acidi sulfuror:
- SO3(g) + H2O(l) → H2SO4(l)
Krijimi i acidit nitrik:
- NO2 + OH· → HNO3
Hidroliza
Acidi sulfurik disosohet në ujë dhe ashtu si dioksid karboni, hidolizohet:
Ndotja e ajrit i referohet pranise se kimikateve ne atmosfere ne sasi dhe ne kohe zgjatje, gje e cila eshte e demshme per shendetin e njeriut dhe mjedisin.
- SO2 (g) + H2O = SO2 · H2O
- SO2 · H2O = H++ HSO3-
- HSO3- = H+ + SO32-
Dëmet që shkaton shiu acid
Për shkak të lirimit të gazrave acidike në atmosferë dhe tretjes së tyre në pikat e shiut, ai pastaj bie në tokë i tillë, me përbërje acide. Ky shi është mjaft i dëmshëm për bimët, objektet tjera dhe për shëndetin e njeriut.
Në gjende normale shiu ka sasi të vogël të acidit. Kjo shkallë varet nga sasia e CO2 të tretur në të, si edhe sasi të vogla të klorit. Sipas standardeve aciditeti duhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit industrial ka qenë 5-6, kurse tani është rritur. Shiu acid dëmton edhe ujin duke i shkaktuar vdekje peshqve dhe gjallesave të tjera. Pasojë e formimit të shirave acidik janë okidet e azotit dhe oksidet e sulfurit. Këto okside dëmtojnë organet e frymëmarrjes. Gjatë reshjeve atmosferike oksidet e sulfurit reagojnë me ujin duke formuar acide përkatëse, si acidin sulfurik dhe acidin sulfuror. Këto reshje quhen të reshura acidike, të cilat janë shkatërrueset më të mëdha të fasadave të ndërtesave, shtatoreve, por në veçanti të botës bimore.
Referime
- ^ E. S. de Beer, ed. The Diary of John Evelyn, III, 1955 (19 September 1667) p. 495.
- ^ Glossary, United States: NASA Earth Observatory, acid rain, arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2011, marrë më 2013-02-15
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Weathers, K. C. and G. E. Likens. 2006. Acid rain. pp. 1549–1561. In: W. N. Rom (ed.). Environmental and Occupational Medicine. Lippincott-Raven Publ., Philadelphia. Fourth Edition.
- ^ Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N (1998). Atmospheric Chemistry and Physics — From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-0-471-17816-3
Lidhje të jashtme
- [undefined] Error: {{Lang-xx}}: no text (help) Broshurë mbi shiun acid e përshtatur për programin mësimor
- Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. Raporti i Programit Kombëtar Amerikan të Vlerësimit të Shiut Acid – raport me 98-faqe i kongresit të mbajtur në vitin 2005
- Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. Lidhje me materiale edukative mbi shiun acid