Energjia

=== Energjia është aftësia e trupit për të kryer punë. Burime të energjisë jane ushqimet, dielli, uji, dhe lëndët djegëse si qymyri, druri, nafta, etj. Fjala energji vjen nga Greqishtja energos, që do të thotë punë. Në fizikë, është aftësia e ndërveprimit të një sistemi me një tjetër. Energjia ka të bëjë edhe me fuqinë, e kërkuar për të lëvizur apo zhvendosur një peshë, në një largësi të caktuar. Sa më e rëndë të jetë pesha ose sa më e gjatë largësia, aq më shumë energji nevojitet.Energjia eshte aftesi e trupit per te kryer pune.Ajo nuk eshte trup apo substance.Energjia eshte madhesi fizike,por duhet te kujdesemi per te. === Ka shumë lloje energjish: energji kimike nga fosilet djegëse, energji elektrike nga shfrytëzimi i fuqisë se ujit, energji diellore, energjia e erës, energji termale, dhe energji bërthamore nga ndarja e atomit. Njësia e energjisë është xhauli me shenjë "J", për nder të Xhejms Xhaulit.Meqene se xhauli ose [J] eshte njesi shume e vogel ne jeten e perditeshme perdorim kiloxhaulin qe shenohet [kJ]

Puna dhe ngrohtësia kanë të njëjtën njësi energjie, por janë koncepte fizike krejtësisht të ndryshme.Edhe njesia e punes [A] eshte xhauli [J].

Energjia ndodhet në çdo sistem mekanik të veçuar.

Format e energjisë

Energjia kinetike

Artikulli kryesor: Energjia kinetike

Objektet që lëvizin kanë energji kinetike, energjinë e lëvizjes. Sa më shpejt të lëvizë diçka, aq më shumë energji kinetike ka. Ndërsa kur e ul shpejtësinë, ajo humbet energji kinetike. Ne jetën e përditshme , hasim shumë shpesh në raste që kanë të bëjnë me energjinë kinetike. Për njehsimin e energjisë kinetike përdorim formulën:

$E_{k}={\tfrac {1}{2}}mv^{2}$

Energjia potenciale eshte energjia qe kane trupat per shkak te formes ose pozicionit.P.sh nje vazo mbi tryeze ka energji potenciale gravitacionale. Energjia potenciale e vazos ,sapoa bie nga tryeza , fillon filloon dhe vazhdon te clikrohet deri sa perplaset mbi dysheme.Sa me lart te jete trupi, aqq me e madhe eshte energjia potenciale qe zoteron ajo.

Energjia potenciale

• Energjia potenciale gravitacionale Energjia potenciale gravitacionale eshte energjia qe ka trupi ne lartesi me Token.
• Energjia potenciale elastike Kjo energji lind ne trupat elastike si:sustat, litaret elastike etj.
• Energjia kimike Energjia kimike eshte energjia qe gjendet ne ushqimet dhe ne lendet djegese.
• Energjia diellore Quhet ndryshe energjia solare dhe eshte energjia qe maeeim nepermjet ngrohtesise apo edhe rrezeve te diellit.
• Energjia zanore Energjia zanore eshte energjia e zerit dhe oercohet me ane te valeve te zerit.
• Energjia termoberthamore Energjiaa berthamore edhte energjia qe marrim nga bashkimi i dy berthamave(atome)te lehta.
• Energjia berthamore Energjia berthamore eshte energjia qe marrim nga ndarja e berthames te nje atomi.
• Energjia termike Energjia termike eshte energjia qe ka nje trup per shkak te temperatures.

Artikulli kryesor: Energjia potenciale

Është trajtë e energjisë mekanike e kushtëzuar prej pozitës reciproke të trupave ose të molekulave të njëjtit tip. Energji potenciale kanë trupat të cilët janë të aftë të kryejnë punë për shkak të pozitës, p.sh. Teli i lakuar, tjegullat në kulm, librat në rafte etj.

Shndërrimi i energjisë

Energjia nuk mund të krijohet t apo shkatërrohet. Kjo do të thotë se sasia e energjisë në Gjithësi është gjithnjë e njëjtë. Sa herë që ndodh ndonjë gjë, energjia thjesht shndërrohet në një formë tjetër. Kjo gjë ndodh, për shembull, kur bimët përdorin energji nga drita e diellit për të krijuar ushqim, që pastaj e hanë kafshët.

Shndërrime të energjisë ka kudo në jetën tonë. Marrim një makinë me rrota dhe e lidhim me një trup me një rrotull te palëvizshme. Trupi i varur ka një lloj lartësie nga toka. Kjo i jep atij energji potenciale ose të lartësisë. Kur ne do ta lëshojmë trupin energjia e tij e lartësisë do te shndërrohet ne energjinë e lëvizjes se karrocës me rrota. Ka shume forma energjie. Disa prej llojeve te energjisë janë energjia mekanike, e lartësisë, e lëvizjes, energjia kimike, e ushqimit qe përcillet ne muskuj, energjia bërthamore qe përdoret për energjinë elektrike, energjia termike kur molekulat dhe atomet ne lëvizje çlirojnë nxehtësi. Dielli është një burim energjie termike dhe dritore.

Ligji i ruajtjes së energjisë

Ligji i ruajtjes se energjisë thotë qe : Energjia as nuk mund të krijohet as nuk shkatërrohet, por mund të transformohet nga një formë në një tjetër. Shpejtësia e ndryshimit të energjisë (e brendshme dhe mekanike) të nje vëllimi material është e barabartë me fuqinë e forcave të jashtme masore dhe sipërfaqësore si dhe me shpejtësinë e prurjes ose të largimit të nxehtësisë së atij vëllimi. Ruajtja e energjise mund te vertetohet saktesisht nga teorema e Noetheri-t si pasoje e simetrise se vazhdueshme te perkthimit te kohes: domethene nga fakti qe ligjet e fizikes nuk ndryshojne me kalimin e kohes.

Thënie mbi energjinë

• "Energjia dhe këmbëngulja ndryshojnë gjithçka". Benjamin Franklini
• "Energjia është e njëjtë me dëshirën dhe qëllimin." Sheril Adams
• "Energjia është një kënaqësi e amshueshme, dhe kush dëshiron, por nuk vepron, përhap murtajën.

Shiko edhe

• Puna
• Fuqia (fizikë)
• Entropia
• Termodinamika
• Eksergjia
• Energjia e lirë

Lidhje të jashtme

• Reaksionet dhe Energjia Bërthamore - Gjimnazi Sami Frashëri - dokument në internet, prill 2007