Panthera leo leo: Dallime mes rishikimesh

Shtoni lidhje
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Browse history interactively
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
vNo edit summary
Removed redirect to Luani verior
Etiketat: Hoqi ridrejtimin Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari Advanced mobile edit
Rreshti 1: Rreshti 1:
{{Subspeciesbox
#Ridrejto [[Luani verior]]
| name = Luani Verior
| image = West African male lion.jpg
| image_caption = Një luan në Afrikën Perëndimore, Parku Kombëtar i Penjarit
| image2 =
| image2_caption =
<!-- | status = E
| status_system = ESA
| status_ref = <ref>https://ecos.fws.gov/ecp0/profile/speciesProfile?sId=9138</ref> -->
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordate|Chordata]]
| classis = [[Gjitari|Mammalia]]
| ordo = [[Carnivora]]
| subordo = [[Feliformia]]
| familia = [[Felidae]]
| subfamilia = [[Pantherinae]]
| genus = Panthera
| species = leo
| species_link = luani
| subspecies = leo
| authority = ([[Karl Lineu|Linnaeus]], 1758)
| synonyms =
* ''P. l. gambianus''
* ''P. l. kamptzi''
* ''P. l. nubica''
* ''P. l. persica''
* ''P. l. senegalensis''
| synonyms_ref = <ref name=MSW3>{{MSW3 Carnivora |id=14000228 |page=546 |heading=Panthera leo}}</ref>
}}
'''''[[Panthera leo leo]]''''' është [[nënllojet|nënlloji]] emërtues i [[luani]]t, i cili është i pranishëm në pjesën [[veriu|veriore]] të [[Afrika|Afrikës]] (veçanërisht në [[Afrika perëndimore|Afrikën Perëndimore]] dhe në veri të [[Afrika Qendrore|Afrikës Qendrore]]) dhe në [[India|Indi]].<ref name="Catsg2017">{{cite journal |author1=Kitchener, A. C. |author2=Breitenmoser-Würsten, C. |author3=Eizirik, E. |author4=Gentry, A. |author5=Werdelin, L. |author6=Wilting, A. |author7=Yamaguchi, N. |author8=Abramov, A. V. |author9=Christiansen, P. |author10=Driscoll, C. |author11=Duckworth, J. W. |author12=Johnson, W. |author13=Luo, S.-J. |author14=Meijaard, E. |author15=O’Donoghue, P. |author16=Sanderson, J. |author17=Seymour, K. |author18=Bruford, M. |author19=Groves, C. |author20=Hoffmann, M. |author21=Nowell, K. |author22=Timmons, Z. |author23=Tobe, S. |year=2017 |title=A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group |journal=Cat News |issue=Special Issue 11 |issn=1027-2992 |url=https://repository.si.edu/bitstream/handle/10088/32616/A_revised_Felidae_Taxonomy_CatNews.pdf?sequence=1&isAllowed=y}}</ref><ref name="Bauer_ vanderMerwe">{{Cite journal |last1=Bauer |first1=H. |last2=Van Der Merwe |first2=S. |doi=10.1017/S0030605304000055 |title=Inventory of free-ranging lions ''Panthera leo'' in Africa |journal=Oryx |volume=38 |year=2004 |issue=1 |pages=26–31.}}</ref> Është [[speciet e zhdukura|rajonalisht i zhdukur]] në [[Evropa Jugore|Evropën Jugore]], në [[Azia Jugperëndimore|Azinë Perëndimore]] dhe në [[Afrika Veriore|Afrikën Veriore]]. Në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore, luanët janë të kufizuar në [[popullata]] të fragmentuara dhe të izoluara, shumica e të cilëve janë në rënie. Në Indi, ekziston një popullatë e vetme e mbijetuar brenda dhe përreth [[Parku Kombëtar i Pyjeve të Girit|Parkut Kombëtar të Girit]].<ref name=iucn>{{IUCN |assessor=Bauer, H. |assessor2=Packer, C. |assessor3=Funston, P. F. |assessor4=Henschel, P. |assessor5=Nowell, K. |year=2016 |id=15951 |taxon=''Panthera leo'' |version=2017-3 |doi=10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T15951A107265605.en}}</ref><ref name=Chardonnet2002>{{cite book |author=Chardonnet, P. |year=2002 |title=Conservation of the African Lion : Contribution to a Status Survey |location=Paris |publisher=International Foundation for the Conservation of Wildlife, France & Conservation Force, USA |chapter=Chapter II: Population Survey |pages=21–101}}</ref><ref name="Riggioetal2012">{{cite journal |author1=Riggio, J. |author2=Jacobson, A. |author3=Dollar, L. |author4=Bauer, H. |author5=Becker, M. |author6=Dickman, A. |author7=Funston, P. |author8=Groom, R. |author9=Henschel, P. |author10=De Iongh, H. |author11=Lichtenfeld, L. |author12=Pimm, S. |year=2013 |url=https://rd.springer.com/article/10.1007/s10531-012-0381-4/fulltext.html |title=The size of savannah Africa: a lion's (''Panthera leo'') view |journal=Biodiversity Conservation |volume=22 |issue=1 |pages=17–35|doi=10.1007/s10531-012-0381-4}}</ref> Popullata e Afrikës Perëndimore renditet si [[speciet e rrezikuara|e rrezikuar në mënyrë kritike]] në [[Listën e Kuqe të BNRN-së]]; kjo popullatë është e izoluar dhe përmban më pak se 250 individë të pjekur.<ref name=iucn_WAL>{{IUCN |assessor=Henschel, P. |assessor2=Bauer, H. |assessor3=Sogbohoussou, E. |assessor4=Nowell, K. |last-assessor-amp=yes |year=2015 |id=68933833 |taxon=Panthera leo (West Africa subpopulation) |version=2018-1}}</ref>

Rezultatet e një studimi filogjeografik tregojnë se [[popullata]]t e luanit në rajonin e Afrikës Perëndimore dhe Qendrore janë gjenetikisht të afërta me popullatën në [[India|Indi]], duke formuar një kollë të dallueshme nga popullatat e luanit në [[Afrika Jugore|Afrikën Jugore]] dhe [[Afrika Lindore|Lindore]].<ref name="Bertola_al2016">{{cite journal |author1=Bertola, L.D. |author2=Jongbloed, H. |author3=Van Der Gaag, K.J. |author4=De Knijff, P. |author5=Yamaguchi, N. |author6=Hooghiemstra, H. |author7=Bauer, H. |author8=Henschel, P. |author9=White, P.A. |author10=Driscoll, C.A. |author11=Tende, T. |last-author-amp=yes |year=2016 |title=Phylogeographic patterns in Africa and High Resolution Delineation of genetic clades in the Lion (''Panthera leo'') |journal=Scientific Reports |volume=6 |page=30807 |url=https://www.nature.com/articles/srep30807?WT.feed_name=subjects_evolution |doi=10.1038/srep30807}}</ref> Në vitin 2017, ''Forca e Klasifikimit të Maceve'' nga [[BNRN]]-ja, ndau popullatat e luanit në dy nënlloje, të emërtuara ''P. l. leo'' dhe ''[[Panthera leo melanochaita|P. l. melanochaita]]''. Luani Verior përbëhet nga katër popullata të njohura historikisht; [[luani berber]], [[luani Aziatik]], [[Luani i Afrikës Perëndimore]] dhe [[Luani i Afrikës Qendrore|Qendrore]].<ref name=Catsg2017/>

Ndonjëherë, i referohet si "luani Verior".<ref name="Wood1865">{{cite book |last=Wood |first=John George |author-link=John George Wood |title=The illustrated natural history |publisher=[[Routledge]] |chapter=Felidæ; or the Cat Tribe |page=147 |work=The [[University of Michigan Library|University of Michigan Libraries]] |location=Boradway, Ludgate Hill, [[New York City]] |url=https://books.google.com/books?redir_esc=y&id=v1DPAAAAMAAJ&q=Northern+lion+Southern#v=snippet&q=Northern%20lion%20Southern&f=false |year=1865}}</ref><ref name="Wood1870">{{cite book |last=Wood |first=John George |author-link=John George Wood |title=Animal Kingdom |publisher=H. A. Brown |chapter=Felidæ; or the Cat Tribe |page=147 |work=[[Harvard College Library]] |location=[[Boston]] |url=https://books.google.com/books?id=BckGAAAAYAAJ&q=northern+lion+southern#v=snippet&q=northern%20lion%20southern&f=false |year=1865}}</ref>

==Historia taksonomike==
[[File:Lion subspecies distribution3.png|thumb|right|Vargu i përhapjes duke përfshirë dy [[nënllojet]] e propozuara (''P. l. leo'' and ''P. l. melanochaita'') sipas [[#Kërkimet gjenetike|kërkimeve gjenetike]]]]

Një [[luani berber|luan]] nga Konstandini në [[Algjeria|Algjeri]] ishte ekzemplari i tipit për emrin e veçantë ''Felis leo'' që u përdor nga [[Karl Lineu|Lineu]] në 1758.<ref name=Linn1758>{{Cite book |last=Linnaeus |first=C. |authorlink=Carl Linnaeus |title=Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. |publisher=Holmiae (Laurentii Salvii) |year=1758 |page=41 |chapter=Felis Leo |chapterurl=https://www.biodiversitylibrary.org/page/726936 |accessdate=8 September 2008 |language=la |volume=1 |edition=10th}}</ref> Në shekujt 19 dhe 20, disa mostra të luanit në [[afrika|Afrikë]] dhe [[azia|Azi]] u përshkruan dhe u propozuan si [[nënllojet|nënlloje]]:
*Në 1826, zoologjisti [[Austria]]k Johann N. Meyer përshkroi një lëkurë të luanit në [[Persia|Persi]] dhe e [[klasifikimi i kafsheve|emërtoi]] ''Felis leo persicus''. Ai gjithashtu përshkroi një [[luani#Karakteristikat|lëkurë luani]] nga [[Senegali]] nën emrin ''F. l. senegalensis''.<ref>Meyer, J. N. (1826). ''Dissertatio inauguralis anatomico-medica de genere felium''. Doctoral thesis, University of Vienna.</ref>
*Në 1843, zoologu francez [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] përshkroi një luan mashkull nga Nubia nën [[trinomeni]]n ''Felis leo nubicus''<ref name="DeBlainville1843">{{cite book |author=Blainville, H. M. D. de |year=1843 |chapter=''F. leo nubicus'' |title=Ostéographie ou description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des mammifères récents et fossils pour servir de base à la zoologie et la géologie. Vol 2 |location=Paris |publisher=J. B. Baillière et Fils |page=186}}</ref>
*Në 1843, [[John Edward Gray]] përshkroi një mostër nga [[Gambia]] në [[Muzeu]]n Britanik të Historisë Natyrore si ''Leo gambianus''.<ref>{{cite book |author=Gray, J. E. |year=1843 |title=List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum |publisher=Trustees of the British Museum |location=London}}</ref>
*Në vitin 1891, zoologu gjerman [[Theodor Noack]] përshkroi dy mostra luaneshash nga [[Somalia]] dhe propozoi triomenin ''Felis leo somaliensis''.<ref name=Noack1891>{{cite journal |author=Noack, T. |year=1891 |title=''Felis leo'' |journal=Jahrbuch der Hamburgischen Wissenschaftlichen Anstalten |volume=9 |issue=1 |page=120 |url=}}</ref>
*Në vitin 1900, [[Paul Matschie]] përshkroi një [[kafka|kafkë]] luani nga [[kameruni|Kameruni Verior]] si ''Felis leo kamptzi''.<ref>{{cite journal |author=Marschie, P. |year=1900 |title=Einige Säugethiere aus dem Hinterlande von Kamerun |journal=Sitzungs-Berichte der Gesellschaft der Naturforschender Freunde zu Berlin |volume=3 |pages=87–100}}</ref>
*Në 1914, [[Einar Lönnberg]] përshkroi një lëkurë luani me kafkë në Kongo dhe e quajti atë ''Felis leo bleyenberghi'' në nder të togerit që kishte qëlluar luanin.<ref>{{cite journal |author=Lönnberg, E. |year=1914 |title=New and rare mammals from Congo |journal=Revue de Zoologie Africaine |issue=3 |pages=273–278 |url=https://archive.org/stream/revuezoologiquea03brux#page/272/mode/2up}}</ref> <!-- Referuar si "Luani i Kongos".<ref name="BurgerJ-Molecular-phylogeny">{{Cite journal |last1=Burger |first1=J. |year=2004 |title=Molecular phylogeny of the extinct cave lion ''Panthera leo spelaea'' |journal=[[Molecular Phylogenetics and Evolution]] |pmid=15012963 |volume=30| issue=3 |pages=841–49 |doi=10.1016/j.ympev.2003.07.020 |url=http://www.uni-mainz.de/FB/Biologie/Anthropologie/MolA/Download/Burger%202004.pdf |accessdate=20 September 2007 |last3=Loreille |first3=O. |last4=Hemmer |first4=H. |last5=Eriksson |first5=T. |last6=Götherström |first6=A. |last7=Hiller |first7=Jennifer |last8=Collins |first8=Matthew J. |last9=Wess |first9=Timothy |last2=Rosendahl |first2=Wilfried |last10=Alt |first10=Kurt W.}}</ref> -->
*Në vitin 1924, [[Joel Asaph Allen]] propozoi triomenin ''Leo leo azandicus'' për një individ që u vra në vitin 1912 në [[Kongo]]n Verilindore, si pjesë e një koleksion zoologjik [[Carnivore]] i përbërë nga 588 mostra.<ref name=Allen1924>{{cite journal |author=Allen, J. A. |year=1924 |url=https://archive.org/stream/bulletinamerican47ameruoft#page/223/mode/2up |title=Carnivora Collected By The American Museum Congo Expedition |journal=Bulletin of the American Museum of Natural History |volume=47 |pages=73–281}}</ref>

Pas kësaj, ka pasur shumë debate midis zoologëve për vlefshmërinë e nënllojeve të propozuara:
*Në 1939, [[Glover Morrill Allen]] njohu ''Felis leo kamptzi'', ''F. l. bleyenberghi'' dhe ''F. l. azandicus'' si taksonë të vlefshëm midis dhjetë nënllojëve të luanit.<ref name=Allen1939>{{cite journal |author=Allen, G. M. |year=1939 |url=https://archive.org/stream/bulletinofmuseum83harv#page/242/mode/2up |title=A Checklist of African Mammals |journal=Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College |volume=83 |pages=1–763}}</ref><ref name=Hemmer1974>{{cite journal |author=Hemmer, H. |year=1974 |title=Untersuchungen zur Stammesgeschichte der Pantherkatzen (''Pantherinae'') Teil 3. Zur Artgeschichte des Löwen ''Panthera (Panthera) leo'' (Linnaeus, 1758) |journal=Veröffentlichungen der Zoologischen Staatssammlung |volume=17| pages=167–280 |url=https://archive.org/stream/verfentlichungen171974zool#page/178/mode/2up}}</ref>
*Takonomisti britanik [[Reginald Innes Pocock]] nënklasifikoi luanin në gjininë ''[[Panthera]]'' në vitin 1930, kur përshkruajti [[luani Aziatik|luanin Aziatik]].<ref>{{cite journal |author=Pocock, R. I. |year=1930 |title=The lions of Asia |journal=Journal of the Bombay Natural Historical Society |volume=34 |pages=638–665}}</ref>
*Tri dekada më vonë, [[John Ellerman]] njohu vetëm dy nënlloje të emërtuara si luani Afrikan (''P. l. leo'') dhe luani Aziatik (''P. l. persica'').<ref name=ems66>{{cite book |author=Ellerman, J. R. |author2=Morrison-Scott, T. C. S. |year=1966 |url=https://archive.org/stream/checklistofindia00elle#page/312/mode/2up |title=Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946 |edition=Second |publisher=British Museum of Natural History |location=London |pages=312–313}}</ref>
*Disa autorë e konsideronin ''P. l. nubicus'' si një nënlloj i ngjashëm dhe si [[sinonimi]] i ''P. l. massaica''.<ref name=Hemmer1974/><ref name=Haasetal2005/><ref name="Kingdon_al2013">{{cite book |editor1=[[Jonathan Kingdon|Kingson, J.]] |editor2=Happold, D. |editor3=Butynski, T. |editor4=Hoffmann, M. |editor5=Happold, M. |editor6=Kalina, J. |title=Mammals of Africa |publisher=[[A & C Black]] |volume=Volume V |page=149−159 |chapter=''Panthera leo'' Lion |chapterurl=https://books.google.com/books?id=B_07noCPc4kC&lpg=PP1&pg=RA4-PA149#v=onepage&q&f=false |date=2013 |isbn=978-1-4081-8996-2 |authors=West, P. M. and Packer, C.}}</ref>
*Disa autorë e konsideronin ''P. l. azandicus'' si sinonimi i ''P. l. massaica'', ''P. l. somaliensis'', ''P. l. kamptzi'' dhe ''P. l. senegalensis.''<ref name=Hemmer1974/><ref name=Haasetal2005>{{cite journal |author1=Haas, S.K. |author2=Hayssen, V. |author3=Krausman, P.R. |title=''Panthera leo'' |year=2005 |journal=Mammalian Species |volume=762 |pages= 1–11 |url=http://www.science.smith.edu/msi/pdf/762_Panthera_leo.pdf |doi=10.1644/1545-1410(2005)762[0001:PL]2.0.CO;2}}</ref>
*Në vitin 2005, [[Wallace Christopher Wozencraft]] njohu ''P. l. kamptzi'', ''P. l. bleyenberghi'' dhe ''P. l. azandica'' si taksonë të vlefshëm.<ref name=MSW3/>
*Në vitin 2016, vlerësuesit e [[lista e Kuqe e BNRN-së|Listës së Kuqe të BNRN-së]] përdorën ''P. l. leo'' për të gjitha popullatat e luanit të Afrikës.<ref name=Catsg2017/>
*Në 2017, popullatat e luanit në Afrikën Veriore, Perëndimore, Qendrore dhe në Azi u përfshinë nën ''P. l. leo'' nga Forca e Klasifikimit nga BNRN, bazuar në rezultatet e hulumtimit gjenetik në mostrat e luanit.<ref name=Catsg2017/><ref name=iucn/>
===Kërkimet gjenetike===
Që nga fillimi i shekullit 21, u zhvilluan disa studime filogjenetike për të ndihmuar në sqarimin e [[Klasifikimi i kafsheve|statusit taksonomik]] të mostrave të luanit të mbajtur në muze dhe të mbledhura në zona të egra. Shkencëtarët analizuan midis 32 dhe 197 mostra luani nga deri në 22 vende. Të gjithë pajtohen se [[Lloji (biologji)|speciet]] e luanit përbëhen nga dy grupe evolutive, një në pjesën [[veriu|veriore]] dhe [[lindja|lindore]] të vargut të tij [[historia|historik]], dhe tjetra në Afrikën Jugore dhe Lindore që evuluan midis 245,000 dhe 50,000 vjet më parë. Ata supozojnë se pyjet e shiut tropikal përbënin barriera të mëdha në mes të dy grupeve.<ref name=Barnett2006>{{Cite journal |last1=Barnett |first1=R. |last2=Yamaguchi |first2=N. |last3=Barnes |first3=I. |last4=Cooper |first4=A. |year=2006 |title=The origin, current diversity and future conservation of the modern lion (''Panthera leo'') |journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences |pmid=16901830 |volume=273 |issue=1598 |pmc=1635511 |pages=2119–2125 |doi=10.1098/rspb.2006.3555 |url=http://www.adelaide.edu.au/acad/publications/papers/Barnett%20PRS%20lions.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070808182526/http://www.adelaide.edu.au/acad/publications/papers/Barnett%20PRS%20lions.pdf |archivedate=8 gusht 2007 |access-date=31 mars 2019 |url-status=dead }}</ref><ref name="Antunes_al2008">{{Cite journal |author=Antunes, A. |author2=Troyer, J. L. |author3=Roelke, M. E. |author4=Pecon-Slattery, J. |author5=Packer, C. |author6=Winterbach, C. |author7=Winterbach, H. |author8=Johnson, W. E. |title=The Evolutionary Dynamics of the Lion ''Panthera leo'' Revealed by Host and Viral Population Genomics |journal=PLOS Genetics |volume=4 |issue=11 |pages=e1000251 |year=2008 |pmid=18989457 |pmc=2572142 |doi=10.1371/journal.pgen.1000251}}</ref><ref>{{cite journal |author=Mazák, J. H. |year=2010 |title=Geographical variation and phylogenetics of modern lions based on craniometric data |journal=Journal of Zoology |volume=281 |issue=3 |pages=194−209}}</ref><ref name="Bertola_al2011GD">{{Cite journal |last1=Bertola |first1=L. D. |last2=Van Hooft |first2=W. F. |last3=Vrieling |first3=K. |last4=Uit De Weerd |first4=D. R. |last5=York |first5=D. S. |last6=Bauer |first6=H. |last7=Prins |first7=H. H. T. |last8=Funston |first8=P. J. |last9=Udo De Haes |first9=H. A. |last10=Leirs |first10=H. |last11=Van Haeringen |first11=W. A. |last12=Sogbohossou |first12=E. |last13=Tumenta |first13=P. N. |last14=De Iongh |first14=H. H. |title=Genetic diversity, evolutionary history and implications for conservation of the lion (''Panthera leo'') in West and Central Africa |journal=[[Journal of Biogeography]] |volume=38 |issue=7 |pages=1356–1367 |year=2011 |url=http://dspace.learningnetworks.org/bitstream/1820/4311/1/2011_Bertola,Hooft,Vrieling,Weerd,York,Bauer,Prins,Haes,Iongh_GeneticDiversityEvolutionaryHistoryAndImplicationsForConservationOfTheLionInWestAndCentralAfrica.pdf |doi=10.1111/j.1365-2699.2011.02500.x |access-date=31 mars 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190608070014/http://dspace.learningnetworks.org/bitstream/1820/4311/1/2011_Bertola,Hooft,Vrieling,Weerd,York,Bauer,Prins,Haes,Iongh_GeneticDiversityEvolutionaryHistoryAndImplicationsForConservationOfTheLionInWestAndCentralAfrica.pdf |archive-date=8 qershor 2019 |url-status=dead }}</ref><ref name="Bertola_al2016"/>

Në një studim gjithëpërfshirës mbi [[luani#Evulucioni dhe diversiteti gjenetik|evolucionin e luanëve]], u ekzaminuan 357 mostra të 11 [[popullata]]ve të luanit, duke përfshirë disa [[luani#Hibridët|hibridë të luanit]]. Hibridët ishin krijuar nga luanët në [[Angola|Angolë]] dhe [[Zimbabveja|Zimbabvë]] dhe me sa duket nga Afrika Perëndimore apo Qendrore. Rezultatet treguan se katër luanë në [[Maroku|Marok]] nuk shfaqnin asnjë karakteristikë unike gjenetike dhe haplotipet mitokondriale të përbashkëta H5 dhe H6 me luanë në Afrikën Perëndimore dhe së bashku me ta ishin pjesë e një grupimi të madh [[analiza|mtDNA]] (linja III) që përfshinte edhe [[luani Aziatik|luanët Aziatikë]]. Ky plan i veprineve ishte në përputhje me teoritë mbi evolucionin e luanit: linja III u zhvillua në Afrikën Lindore deri në veri dhe në perëndim në valën e parë të evulucionit të luanit rreth 118.000 vjet më parë. Me sa duket ai u shpërnda në haplotipet H5 dhe H6 brenda Afrikës, dhe pastaj në H7 dhe H8 në [[Azia|Azinë Perëndimore]].<ref name="Antunes_al2008"/>

== Karakteristikat ==
{{multiple image |align=right |direction=vertical
|image1=Panthera leo leo skull at University of Pisa Natural History Museum.jpg|caption1=Kafka e ''P. l. leo'' në Muzeun Historik të Pisës
|image2=Lion_de_la_Pendjari.jpg |caption2=Këlysh në Parkun Kombëtar të Penjarit, Benin}}

Lëkura e luanit ndryshon nga nje ngjyre e lehte deri në kafe të errët. Ka veshë të rrumbullakosura dhe një tufë të zezë ne koke. Gjatësia mesatare e kokës në trupin e luanëve është {{convert|2.47|-|2.84|m}}, me një peshë prej {{convert|148|-|190|kg}}. Femrat janë më të vogla dhe më pak të rënda. Luani i Afrikës Perëndimore është i ngjashëm në pamjen dhe madhësinë e përgjithshme si luanët e tjerë afrikanë, por me një krifë më të vogël.<ref name="Guggisberg1975">{{cite book |last=Guggisberg |first=C. A. W. |chapter=Lion ''Panthera leo'' (Linnaeus, 1758) |title=Wild Cats of the World |year=1975 |publisher=Taplinger Publishing |location=New York |isbn=0-8008-8324-1 |pages=138–179}}</ref>

Shpesh, [[luani Aziatik]] dhe ai i Afrikës Qendrore dhe Perëndimore kanë krifa më të vogla se [[luani i Afrikës Veriore]].<ref name=HK2>{{cite journal |author=Hemmer, H. |year=1974 |title=Untersuchungen zur Stammesgeschichte der Pantherkatzen (''Pantherinae'') Teil 3. Zur Artgeschichte des Löwen ''Panthera (Panthera) leo'' (Linnaeus, 1758) |journal=Veröffentlichungen der Zoologischen Staatssammlung 17 |pages=167–280 |url=https://archive.org/stream/verfentlichungen171974zool#page/178/mode/2up}}</ref> Disa kërkime tregojnë se [[luani#Krifa e luanit|krifa e një luani]] ndryshon në varësi të klimës dhe ndoshta, meshkujt Aziatik kanë një krifë më të vogël për shkak motit të nxehtë në Azi.<ref name=HK2/>

==Shpërndarja dhe habitati==
Historikisht, vargu i nënllojit verior përfshinte [[Magrebi|Afrikën Veriore]], [[Evropa Juglindore|Evropën Juglindore]], [[Gadishulli Arabik|Gadishullin Arabik]] dhe [[Lindja e Mesme|Lindjen e Mesme]] në [[Azia Jugperëndimore|Azinë Perëndimore]].<ref name="Catsg2017"/> Në këto rajone, luanët shtriheshin në:

[[Gambia|Gambi]], në [[Siera Leone|Sierë Leonë]], në [[Saharaja|Saharanë Perëndimore]], në [[Maroku|Marok]], në [[Algjeria|Algjeri]], në [[Tunizia|Tunizi]], në [[Libia|Libi]], në [[Egjipti|Egjipti]], në [[Arabia Saudite|Arabi Saudite]], në [[Kuvajti|Kuvajt]], në [[Jordania|Jordani]], në [[Libani|Liban]], në [[Siria|Siri]], në [[Turqia|Turqi]], në [[Palestina|Palestinë]] dhe [[Izraeli|Izrael]], në [[Iraku|Irak]], në [[Irani|Iran]], në [[Afganistani|Afganistan]] dhe [[Pakistani|Pakistan]].<ref name=iucn/> Sot, nënllojet ndodhen në [[Afrika perëndimore|Afrikën Perëndimore]] dhe [[Afrika Qendrore|Qendrore]] dhe në Indi.<ref name="Catsg2017"/>
===Popullata Aziatike===
{{Further|Luani Aziatik}}
[[Skeda:Antoin Sevruguin 7 Men with live lion.jpg|thumb|Disa burra me një luan të gjallë, fotografuar në [[Irani|Iran]] nga Antoin Sevruguin rreth fundit të shekullit të 19-të. Luani Aziatik është tani i zhdukur në Iran.<ref name="HumphreysKahrom1999">{{cite book |author1=Humphreys, P. |author2=Kahrom, E. |year=1999 |chapterurl=https://books.google.com/books?id=esV0hccod0kC&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |title=Lion and Gazelle: The Mammals and Birds of Iran |publisher=Images Publishing |location=Avon |isbn=978-0951397763 |chapter=Lion |pages=77−80}}</ref>]]

Luani Aziatik është [[popullata]] e fundit e egër e [[Luani Aziatik|luanit]] në [[Azia|Azi]] dhe kufizohet në [[Pyjet e Girit|Parkun Kombëtar të Girit]] dhe në zonat përreth Gujratit, [[India|Indi]]. Ai është renditur si [[speciet e rrezikuara|i rrezikuar]] në [[Listën e Kuqe të BNRN-së]] për shkak të madhësisë së tij të vogël dhe zonës së banimit.<ref name="IUCN2008AL">{{IUCN |assessors=Breitenmoser, U., Mallon, D. P., Ahmad Khan, J. and Driscoll, C. |year=2008 |id=15952 |title=''Panthera leo'' ssp. ''persica'' |version=2017-2}}</ref>

===Popullata Perëndimore dhe Qendrore===
{{Further||Luani i Afrikës Qendrore}}
Luani Perëndimor shpërndahet në [[jugu|jug]] të [[Saharaja|Saharasë]] në [[Senegali|Senegal]] në [[perëndimi|perëndim]] të [[Nigeria|Nigerisë Lindore]]. Popullata në Afrikën Perëndimore ka humbur 99% të vargut të tij të mëparshme.<ref name=Pp>{{Cite journal |last1=Henschel |first1=P. |last2=Coad |first2=L. |last3=Burton |first3=C. |last4=Chataigner |first4=B. |last5=Dunn |first5=A. |last6=MacDonald |first6=D. |last7=Saidu | first7=Y. |last8=Hunter |first8=L. T. B. |editor1-last=Hayward |editor1-first=M. |title=The Lion in West Africa is Critically Endangered |doi=10.1371/journal.pone.0083500 |journal=[[PLoS ONE]] |volume=9 |issue=1 |pages=e83500 |year=2014 |pmid=24421889 |pmc=3885426}}</ref> Ai është rajonalisht i zhdukur në [[Mauritania|Mauritani]], në [[Gambia|Gambi]], në [[Guinea-Bisau|Guinenë e Bisaut]], në [[Mali|Mal]], në Siera Leone, [[Bregu i Fildishtë|Bregun e Fildishtë]] dhe në [[Togo|Togë]], ndoshta i zhdukur dhe në [[Guinea]].

Në vitet 1950 luanët ende ishin të pranishëm në [[savana|pyjet e savanës]] në pjesët jugore të Mauritanisë, përkatësisht në rajonet e Neumit, veriut Tagant, Brakna, Hodh El Gharbi dhe Trarza, dhe përgjatë lumenjve Karakoro dhe [[Senegali|Senegal]]. Në rajonin Guidimaka të vendit, luanët mbijetuan deri në fund të viteve 1980.

Luanët u regjistruan nga kamerat e vëna në provincën [[veriu|veriore]] të [[Kameruni]]t gjatë një sondazhi të kryer në mes të [[janari]]t 2008 dhe [[maji]]t 2010.<ref>{{cite journal |author=de Iongh, H.H., Croes, B., Rasmussen, G., Buij, R. and Funston, P. |year=2011 |title=The status of cheetah and African wild dog in the Benoue Ecosystem, North Cameroon |journal=Cat News |volume=55 |issue= |pages=29−31 |url=https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/18286/CB_2011_Iongh_The_status_of_cheetah.pdf?sequence=2}}</ref>

Në vitin 2015, një luan mashkull i rritur dhe një luaneshë u kthyen në [[Gana|Parkun Kombëtar i Moles në Ganë]]. Këto ishin shikimet e para të luanëve në vend në 39 vjet.<ref>{{cite journal |author=Angelici, F.M. and Rossi, L. |year=2017 |title=Further lion, ''Panthera leo senegalensis'' Meyer, 1826, sightings in Mole National Park, Ghana, and possible first serval ''Leptailurus serval'' Schreber, 1776 record after 39 years (Mammalia Felidae) |journal=Biodiversity Journal |volume=8 |issue=2 |pages=749−752 |url=http://www.biodiversityjournal.com/pdf/8(2)_749-752.pdf}}</ref>

{| class="wikitable sortable"
|+ Tabela tregon numrin e individëve gjatë viteve 2002 dhe 2012:
! Vargu i vendeve !! Arena e përdorur në km<sup>2</sup> !! Nr. i njohur i individëve
|-
| Parku Kombëtar i Bënusë, [[Kameruni|Kamerun]] || 14,682 || 200<ref name="Croes_al2011">{{cite journal |author1=Croes, B. M. |author2=Funston, P. J. |author3=Rasmussen, G. |author4=Buij, R. |author5=Saleh, A. |author6=Tumenta, P. N. |author7=De Iongh, H. H. |year=2011 |title=The impact of trophy hunting on lions (''Panthera leo'') and other large carnivores in the Bénoué Complex, northern Cameroon |journal=Biological Conservation |volume=144 |issue=12 |pages=3064−3072}}</ref>
|-
| Parku Kombëtar i Uazës, Kamerun || 1,452 || 17<ref name="Tumenta_al2010">{{cite journal |author1=Tumenta, P. N. |author2=Kok, J. S. |author3=Van Rijssel, J. C. |author4=Buij, R. |author5=Croes, B. M. |author6=Funston, P. J. |author7=De Iongh, H. H. |author8=Udo de Haes, H. A. |year=2010 |title=Threat of rapid extermination of the lion (''Panthera leo leo'') in Waza National Park, Northern Cameroon |journal=African Journal of Ecology |volume=48 |issue=4 |pages=888−894}}</ref>
|-
| [[Republika e Afrikës Qendrore]] || 339,418 || about 1,297<ref name="Mesochina2010">{{citation |author1=Mésochina, P. |author2=Mamang-Kanga, J. B. |author3=Chardonnet, P. |author4=Mandjo, Y. |author5=Yaguémé, M. |year=2010 |title=Statut de conservation du lion (''Panthera leo'' Linnaeus, 1758) en République Centrafricaine |location=[[Bangui]] |work=Fondation IGF}}</ref>
|-
| Parku Kombëtar i Garambës, [[Republika Demokratike e Kongos]] || 115,671 || 175−320<ref name=Riggio_al2012>{{cite journal |author=Riggio, J. |author2=Jacobson, A. |author3=Dollar, L. |author4=Bauer, H. |author5=Becker, M. |author6=Dickman, A. |author7=Funston, P. |author8=Groom, R. |author9=Henschel, P. |author10=de Iongh, H. |author11=Lichtenfeld, L. |author12=Pimm, S. |year=2013 |url=https://rd.springer.com/article/10.1007/s10531-012-0381-4/fulltext.html |title=The size of savannah Africa: a lion's (''Panthera leo'') view |journal=Biodiversity Conservation |volume=22 |issue=1 |pages=17–35|doi=10.1007/s10531-012-0381-4}}</ref><ref name="Chardonnet2002"/>
|-
| [[Çadi|Çadi Juglindor]] || 133,408 || 400<ref name="Riggio_al2012"/>
|-
| [[Sudani|Sudani Jugperëndimorë]] || 331,834 || 375<ref name="Riggio_al2012"/>
|-
| Parku Kombëtar i Bomës dhe i Gambelës, Sudani Jugor dhe [[Etiopia]] || 106,941 || 500<ref name="Riggio_al2012"/>
|-
| Parku Kombëtar i Omës, Sudan dhe Etiopi || 22,483 || 200<ref name="Riggio_al2012"/>
|-
| Zonat e tjera të mbrojtura dhe jo të mbrojtura, Etiopi || 70,759 || 96<ref name="Riggio_al2012"/>
|-
| '''Totali''' || '''1,136,648''' || '''3,260−3,305'''
|}

Popullata e luanit Qendror shtrihen në pyjet e shiut dhe së [[savana]]. Në [[kameruni|Kamerun]], një popullatë prej 100 deri në 400 luanë shtrihen në Parkun Kombëtar të Bënusë. Grupet e vogla të luanit janë të pranishëm në Parkun Kombëtar të Uazës.<ref name="Bauer_ vanderMerwe">{{Cite journal |last1=Bauer |first1=H. |last2=Van Der Merwe |first2=S. |doi=10.1017/S0030605304000055 |title=Inventory of free-ranging lions ''Panthera leo'' in Africa |journal=Oryx |volume=38 |year=2004 |issue=1 |pages=26–31.}}</ref> [[Republika e Afrikës Qendrore]] mund të ketë një numër prej 500 individësh. Vlerësime të tjera supozojnë janë 1,252 luanë në vend, por në përgjithësi numri i individëve në Afrikën Qendrore mendohet të jenë jo i besueshëm.<ref name=Riggio2012>{{cite journal |author=Riggio, J. |author2=Jacobson, A. |author3=Dollar, L. |author4=Bauer, H. |author5=Becker, M. |author6=Dickman, A. |author7=Funston, P. |author8=Groom, R. |author9=Henschel, P. |author10=de Iongh, H. |author11=Lichtenfeld, L. |author12=Pimm, S. |year=2013 |url=https://rd.springer.com/article/10.1007/s10531-012-0381-4/fulltext.html |title=The size of savannah Africa: a lion's (''Panthera leo'') view |journal=Biodiversity Conservation |volume=22 |issue=1 |pages=17–35|doi=10.1007/s10531-012-0381-4}}</ref>

Në [[Gaboni|Gabon]], prania e luanëve në Parkun Kombëtar të Batekomit ishte e dyshimtë gjatë vitit 2010. Në vitin 2015, një kamer kurthe regjistroi një luan mashkull të vetëm në zonën e mbrojtur.<ref>Henschel, P.H., Azani, D.E., Burton, C.O., Malanda, G., Saidu, Y.O., Sam, M.O., Hunter, L.U. (2010). Lion status updates from five range countries in West and Central Africa. Cat News 52: 34–39.</ref><ref>{{cite journal |author=Hedwig, D., Kienast, I., Bonnet, M., Curran, B.K., Courage, A., Boesch, C., Kühl, H.S. and King, T. |year=2017 |title=A camera trap assessment of the forest mammal community within the transitional savannah‐forest mosaic of the Batéké Plateau National Park, Gabon |journal=African Journal of Ecology |issue= |pages= |doi=10.1111/aje.12497}}</ref> Vazhdimi i kapjes së kamerës në zonë për më shumë se një vit regjistroi të njëjtin luan në mënyrë të përsëritur. Mostrat e flokëve të luanit u mblodhën për analiza filogenetike dhe u krahasuan me mostrat e indeve të luanëve nga Gaboni dhe [[Republika e Kongos]] që u vranë në shekullin e 20-të. Rezultatet tregojnë se ky individ është i lidhur ngushtë me popullatën e luanit të zonës. Gjithashtu është menduar e mundur që ky luan të shpërndahet në [[Namibia|Namibia]] ose [[Botsvana|Botsvanë]].<ref>{{cite journal |author=Barnett, R., Sinding, M.H., Vieira, F.G., Mendoza, M.L., Bonnet, M., Araldi, A., Kienast, I., Zambarda, A., Yamaguchi, N., Henschel, P., Gilbert, M.T. |year=2018 |title=No longer locally extinct? Tracing the origins of a lion (''Panthera leo'') living in Gabon |journal=Conservation Genetics |volume= 19 |issue= 3 |pages=1−8 |doi=10.1007/s10592-017-1039-2}}</ref>

Në Parkun Kombëtar të Odzalës, [[Republika e Kongos]], u konsiderua si një zonë e mbrojtur e luanit në vitet 1990. Deri në vitin 2014, asnjë luan nuk u regjistrua në zonën e mbrojtur, kështu që tani, speciet konsiderohen [[speciet e zhdukura|të zhdukura]] në këtë vend.

Në [[Çadi|Çad]], luanët jetojnë në Rezervën Mina Foll. Në vitin 2004, popullata e luanit në vend u vlerësua me 225 individë.

Në vitet 1980, luanët u raportuan në provincat [[Sudani Jugor|Sudanit Jugor]] të Darfurit dhe në Jug të Kordofanit, që ndodheshin në perëndim të [[Lumi Nil|lumit Nil]]. Pak dihet për shpërndarjen e luanit dhe madhësinë e popullatës në Sudanin e Jugut. Luanët në Radom dhe Parqet Kombëtare të Jugut ndoshta lidhen me luanët në Republikën e Afrikës Qendrore.<ref name=Riggio2013>{{cite journal |author1=Riggio, J. |author2=Jacobson, A. |author3=Dollar, L. |author4=Bauer, H. |author5=Becker, M. |author6=Dickman, A. |author7=Funston, P. |author8=Groom, R. |author9=Henschel, P. |author10=De Iongh, H. |author11=Lichtenfeld, L. |year=2013 |title=The size of savannah Africa: a lion’s (''Panthera leo'') view |journal=Biodiversity and Conservation |volume=22 |issue=1 |pages=17–35 |url=https://link.springer.com/article/10.1007/s10531-012-0381-4 |doi=10.1007/s10531-012-0381-4}}</ref>

==Ekologjia dhe sjellja==
[[Skeda:Asiatic Lions Mating in Gir Forest.jpg|thumb|Një çift duke u kryqëzuar në [[Pyjet e Girit]]]]

Në Parkun Kombëtar të Pendarit, Benin, grupet e luanëve variojnë nga 1-8 individë. Jashtë Parkut Kombëtar, grupet janë më të vogla dhe me një mashkull të vetëm.<ref name="Sogbohossou_al2014">{{cite journal |author1=Sogbohossou, E. A. |author2=Bauer, H. |author3=Loveridge, A. |author4=Funston, P. J. |author5=De Snoo, G. R. |author6=Sinsin, B. |author7=De Iongh, H. H. |year=2014 |title=Social structure of lions (''Panthera leo'') is affected by management in Pendjari Biosphere Reserve, Benin |journal=PLOS One |volume=9 |issue=1 |page=e84674}}</ref>

Në Parkun Kombëtar të Uazës, tre luanesha dhe dy meshkuj iu vendosën radio-kollare në vitin 1999 dhe u gjurmuan deri në vitin 2001. Femrat u zhvendosën në vargje territoresh prej 352 deri në 724 km<sup>2</sup> (136 dhe 280 sq mi) dhe qëndruan brenda parkut gjatë perjudhës së studimit. Meshkujt përdorën një territor prej 428 deri në 1,054 km<sup>2</sup> (165 dhe 407 sq mi), brenda dhe jashtë parkut, ku ata vazhdimisht vranë bagëti. Njëri u vra dhe tjetri u qëllua nga [[njeriu|njerëzit]] lokalë. Pas heqjes së fishekëve, ai u rikthye dhe e zhvendosi gamën e tij të territorit në brendësi të parkut dhe nuk u vëzhgua të gjuante më.<ref name=Bauer_al2005>{{cite journal |authors=Bauer, H. and De Iongh, H.H. |year=2005 |title=Lion (''Panthera leo'') home ranges and livestock conflicts in Waza National Park, Cameroon |journal=African Journal of Ecology |volume=43 |issue=3 |pages=208−214}}</ref>

Luanët meshkuj Aziatik janë të vetmuar ose shoqërohen me më shumë se tre meshkuj që formojnë një tufë të lirshme. Çiftet e meshkujve pushojnë, gjuajnë dhe ushqehen së bashku, dhe shfaqin sjelljen e tyre në të njëjtin territor. Femrat shoqërohen me më shumë se 12 luanesha që formojnë një tufë më të fortë së bashku me [[luani#Riprodhimi|këlyshët]] e tyre. Ata e ndajnë ushqimin midis njëra-tjetrës, por rrallë me meshkujt. Luaneshat dhe meshkuj shoqërohen zakonisht vetëm për disa ditë gjatë perjudhës së kryqëzimit, por rrallë udhëtojnë dhe ushqehen së bashku.<ref name=Joslin1973>{{cite book |author=Joslin, P. |year=1973 |title=The Asiatic lion: a study of ecology and behaviour |location=University of Edinburgh, UK |publisher=Department of Forestry and Natural Resources}}</ref><ref name=Meena2008>{{cite book |author=Meena V. |year=2008 |title=Reproductive strategy and behaviour of male Asiatic Lions |location=Dehra Dun |publisher=Wildlife Institute of India}}</ref>
===Gjuetia dhe dieta===
[[Skeda:Lions and a Zebra b.jpg|parapamje|Luanët me një [[zebra|zebër]] të vrarë]]

Në përgjithësi, luanët preferojnë [[Lloji|specie]] të mëdhaja për të gjuajtur brenda një peshe prej 190 deri në 550 kilogram (420 deri në 1,210 lb). Ata gjuajnë [[gjitari|gjitarë]] të mëdhenj në rangun prej {{convert|40|-|270|kg}}, duke përfshirë [[zebra|zebrën]], impalanë Thomsonit, [[gjirafa|gjirafën]] dhe [[bualli|buallin e ujit]].<ref>{{cite journal |authors=Hayward, M.W. and Kerley, G.I. |year=2005 |title=Prey preferences of the lion (''Panthera leo'') |journal=Journal of Zoology |volume=267 |issue=3|pages=309–322}}</ref> Në [[Pyjet e Girit|Parkun Kombëtar të Girit]] të Indisë, luanët kryesisht gjuajnë buaj dhe bagëti, ndonjëherë edhe [[derri i egër|derrin e egër]]. Jashtë zonës së mbrojtur ku nuk ndodhin lloje të egra të gjahut, luanët gjuajnë buallin dhe bagëtinë, rrallë edhe [[deveja|deve]]. Pasi e vrasin prenë, e tërheqin atë deri në zona me bar të dendur për t'u ushqyer.<ref name=Chellam1993>{{cite book |author=Chellam, R. and A. J. T. Johnsingh |year=1993 |chapter=Management of Asiatic lions in the Gir Forest, India |chapter-url= |pages=409–423 |title=Mammals as predators: the proceedings of a symposium held by the Zoological Society of London and the Mammal Society, London. Volume 65 of Symposia of the Zoological Society of London |editor1-last=Dunstone |editor1-first=N. |editor2-last=Gorman |editor2-first=M. L. |publisher=Zoological Society of London |location=London}}</ref>

Luani Afrikan dhe [[Hiena|hiena e njollosur]] gjenden në një vend të ngjashëm ekologjik ku konkurrojnë për gjah; një rishikim i të dhënave në disa studime tregon një mbivendosje diete prej 58.6%. Luanët në mënyrë tipike injorojnë hienën e njollosur, përveç nëse luanët janë në një ndjekje të gjahut ose po ngacmohen nga hienat, ndërsa këto të fundit tentojnë të reagojnë dukshëm në praninë e luanëve, me ose pa praninë e ushqimit.<ref name="prey">{{Cite journal |url=http://www.zbs.bialowieza.pl/g2/pdf/1598.pdf |title=Prey preferences of the spotted hyaena (''Crocuta crocuta'') and degree of dietary overlap with the lion (''Panthera leo'') |last=Hayward |first=M. W. |journal=Journal of Zoology |year=2006 |volume=270 |pages=606–614 |doi=10.1111/j.1469-7998.2006.00183.x }}</ref>

==Kërcënimet==
Në [[afrika|Afrikë]], luani rrezikohet nga humbja e presë dhe fragmentimi i habitatit. [[Luani Afrikan]] listohet si [[speciet e cënuara|specie e cënuar]] në [[Listën e Kuqe të BNRN-së]].<ref name=IUCN>{{Cite journal | author1 = Goodrich, J. | author2 = Lynam, A. | author3 = Miquelle, D. | author4 = Wibisono, H. | author5 = Kawanishi, K. | author6 = Pattanavibool, A. | author7 = Htun, S. | author8 = Tempa, T. | author9 = Karki, J. | author10 = Jhala, Y. & Karanth, U. | title = ''Panthera tigris'' | journal = [[The IUCN Red List of Threatened Species]] | volume = 2015 | page = e.T15955A50659951 | publisher = [[IUCN]] | date = 2015 | url = http://www.iucnredlist.org/details/15955/0 | doi = 10.2305/IUCN.UK.2015-2.RLTS.T15955A50659951.en | access-date = 15 January 2018}}</ref>

Popullata e luanit në Afrikën Perëndimore është e fragmentuar dhe e izoluar, që përfshin më pak se 250 individë të pjekur.<ref name=iucn_WAL/> Ajo kërcënohet nga tregtia ilegale e pjesëve të trupit. Pjesët e trupit të luanit në [[Benini|Benin]] trafikohen në [[Nigeria|Nigeri]], në [[Gaboni|Gabon]], në [[Bregu i Fildishtë|Breg të Fildishtë]] dhe në [[Senegali|Senegal]].<ref>{{cite journal |author=Williams, V.L., Loveridge, A.J., Newton, D.J. and Macdonald, D.W. |year=2017 |title=Questionnaire survey of the pan-African trade in lion body parts |journal=PLOS One |volume=12 |issue=10 |pages=e0187060 |url=http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0187060|doi=10.1371/journal.pone.0187060 |pmid=29073202 |pmc=5658145 }}</ref> Në Nigeri, popullata e izoluar e luanit në Parkun Kombëtar Gashaka Gumti është gjuajtur dhe helmuar nga njerëzit vendas.<ref>{{cite journal |author=Nicholas, A. |year=2004 |title=An update on the status of important large Mammal species in Gashaka Gumti National Park, Nigeria |journal=Antelope Survey Update |issue=9 |pages=40−42}}</ref>

Popullata e luanit në Afrikën Qendrore është e kërcënuar nga humbja e habitatit dhe baza e gjahut, dhe nga gjuetia për trofe. Midis shtatë dhe 12 trofeve të luanit eksportoheshin nga [[Kameruni]] çdo vit nga viti 1985 deri në vitin 2010.<ref name=Chardonnet2002/><ref name=Croes_2011>{{cite journal |authors=Croes, B. M., Funston, P. J., Rasmussen, G., Buij, R., Saleh, A., Tumenta, P. N. and De Iongh, H. H. |year=2011 |title=The impact of trophy hunting on lions (''Panthera leo'') and other large carnivores in the Bénoué Complex, northern Cameroon |journal=Biological Conservation |volume=144 |issue=12 |pages=3064−3072 |doi=10.1016/j.biocon.2011.09.013 }}</ref> Në Parkun Kombëtar të Bénoué, njerëzit lokalë u vëzhguan në një luan të vrarë duke prerë copa mishi<ref>{{cite journal |authors=Schoe, M., De Iongh, H. H. and Croes, B. M. |year=2009 |title=Humans displacing lions and stealing their food in Bénoué National Park, North Cameroon |journal=African Journal of Ecology |volume=47 |issue=3 |pages=445−447|doi=10.1111/j.1365-2028.2008.00975.x }}</ref> Njerëzit vendas që jetojnë në afërsi të zonës së mbrojtur justifikohen në intervista se luanët sulmojnë shpesh bagëtitë gjatë sezonit të thatë. Ata përdorin helm në kufomat për të vrarë mishngrënësit.<ref>{{cite book |authors=Croes, B. M., Buij, R., van Dalen, J. and de Iongh, H. H. |year=2008 |title=International seminar on the conservation of small and hidden species. Management and conservation of large carnivores in West and Central Africa |publisher=Institute of Environmental Sciences, Leiden University |location=Leiden |pages=29−40 |chapter=Livestock-carnivore conflicts: results of an inventory around Bénoué National Park, Cameroon |editors=Croes, B.M., Buji, R., de Iongh, H.H. and Bauer, H.}}</ref> Në Parkun Kombëtar Waza, dy nga katër luanë me radio-kollare u vranë midis vitit 2007 dhe vitit 2008, dhe ndoshta edhe një femër e rritur, dy meshkuj të tjerë të rritur dhe tre këlyshë. Barinjtë nomadë përdorin hark dhe shigjeta të helmuar me helm [[Kobra|kobre]] për të vrarë luanët në shenjë hakmarrjeje për sulme ndaj bagëtive.<ref name=Tumenta_al2010/> Në pjesët veriore të Kamerunit, migracioni i shtuar i njerëzve nga Nigeria pas pasigurisë politike në rajon paraqet një kërcënim për popullata e luanit të zonës.<ref name="Brugière_al2015">{{cite journal |title=Large-scale extinction of large carnivores (lion ''Panthera leo'', cheetah ''Acinonyx jubatus'' and wild dog ''Lycaon pictus'') in protected areas of West and Central Africa |author=Brugière, D., Chardonnet, B. and Scholte, P. |journal=Tropical Conservation Science |year=2015 |volume=8 |issue=2 |pages=513–527|doi=10.1177/194008291500800215 }}</ref>

Gjuetia pa leje e luanëve nga forcat paraushtarake është raportuar nga njerëz vendas që jetojnë në afërsi të Parkut Kombëtar të Gambella të Etiopisë.<ref>{{cite journal |authors=Gebresenbet, F., Bauer, H., Vadjunec, J. M. and Papeş, M. |year=2018 |title=Beyond the numbers: Human attitudes and conflict with lions (''Panthera leo'') in and around Gambella National Park, Ethiopia |journal=PLOS One |volume=13 |issue=9 |page=e0204320 |doi=10.1371/journal.pone.0204320|pmid=30252886 |pmc=6155518 |bibcode=2018PLoSO..1304320G }}</ref> Njerëzit lokalë rreth Parkut Kombëtar Chebera Churchura vrasin luanë, leopardë (''Panthera pardus'') dhe hiena të njollosura (''Crocuta crocuta'') duke përdorur kurthe për tu hakmarrë kundër sulmeve mbi bagëtitve të tyre.<ref>{{cite journal |authors=Acha, A. and Temesgen, M. |year= 2015 |title=Approaches to human-wildlife conflict management in and around Chebera-Churchura National Park, Southern Ethiopia |journal=Asian Journal of Conservation Biology |volume=4 |issue=2 |pages=136–142}}</ref>

==Konservimi==
{{multiple image |align=right |direction=vertical
|image2=Two set of lions.jpg |caption2=Dy këlyshë kaptivë, [[Nigeria|Nigeri]]
|image1=Lionne du Cameroun.JPG |caption1=[[Luani i Kamerunit|Luanë kaptivë në Kamerun]], [[Afrika Qendrore]]
}}

Në Indi, luani është i mbrojtur dhe përfshihet në Shtojcën I të MNTSR-së.<ref name="Iucn2008AL">{{IUCN |assessor1=Breitenmoser, U. |assessor2=Mallon, D. P. |assessor3=Ahmad Khan, J. |assessor4=Driscoll, C. |year=2008 |id=15952 |title=''Panthera leo'' ssp. ''persica'' |version=2017-2}}</ref> [[Luani Afrikan|Luanët Afrikanë]] përfshihen në Shtojcën II të MNTSR-së.<ref name=iucn/> Në vitin 2004, u propozua që të gjitha popullatat e luanit të përfshiheshin në Shtojcën I të MNTSR-së për të zvogëluar eksportet e trofeve të luanit dhe për të zbatuar një proces leje më të rreptë, për shkak të ndikimit negativ të gjuetisë për trofe.<ref name="Nowell2004">{{cite journal |author=Nowell, K. |year=2004 |title=The Cat Specialist Group at CITES 2004 |journal=Cat News 41 |page=29}}</ref>

Në vitin 2006, u zhvillua një strategji për ruajtjen e luanit në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore në bashkëpunim midis zyrave rajonale të BNRN-së dhe disa organizatave të mbrojtjes së jetës së egër. Strategjia parashikon të ruajë [[habitati]]n e mjaftueshëm, të sigurojë një bazë të mjaftueshme për kafshët e egra, të bëjë bashkëjetesën luan-njeri të qëndrueshme dhe të zvogëlojë faktorët që çojnë në copëzimin e mëtejshëm të popullatave.<ref name=csg2006>{{cite book |title=Conservation Strategy for the Lion West and Central Africa |publisher=IUCN |author=IUCN Cat Specialist Group |year=2006 |location=Yaounde, Cameroon |url=http://www.catsg.org/fileadmin/filesharing/3.Conservation_Center/3.4._Strategies___Action_Plans/African_lion/IUCN_CatSG_2006_West_and_Central_Africa_Lion_Conservation_Strategy.pdf}}</ref> Sondazhet dhe intervistat me barinjtë përreth zonave të mbrojtura zbuluan se rrethimet e përmirësuara për bagëtitë ulën ndjeshëm grabitjet nga luanët, dhe kështu kontribuan në zbutjen e konfliktit luan-njeri.<ref>{{cite journal |title=Assessment and mitigation of human-lion conflict in West and Central Africa |author=Bauer, H., de Iongh, H. and Sogbohossou, E. |journal=Mammalia |year=2010 |volume=74 |issue=4 |pages=363–367 |doi=10.1515/MAMM.2010.048}}</ref>

Efekti i gjuetisë së trofeve të luanit dhe nëse është një masë e qëndrueshme për ruajtjen, ka krijuar disa debate.<ref>{{cite journal |last1=Whitman |first1=K. |last2=Starfield |first2=A. M. |last3=Quadling |first3=H. S. |last4=Packer |first4=C. |year=2004 |title=Sustainable trophy hunting of African lions |journal=Nature |volume=428 |issue=427 |pages=175–178 |doi=10.1038/nature02395 |pmid=14990967 |url=|bibcode=2004Natur.428..175W }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Loveridge |first1=A. |last2=Searle |first2=A. |last3=Murindagomo |first3=F. |last4=Macdonald |first4=D. |year=2007 |title=The impact of sport-hunting on the population dynamics of an African lion population in a protected area |journal=Biological Conservation |issue=4 |volume=134 |pages=548–558 |doi=10.1016/j.biocon.2006.09.010 |url=}}</ref> Në vitin 2016, një grup autorësh këshilluan një kuotë gjuetie prej një luani për 1&nbsp;000 km<sup>2</sup> në kompleksin e zonës së mbrojtur WAP, dhe të përmbahen nga imponimi i një embargo importi të trofeve të luanit nga ky rajon.<ref>{{cite journal |last1=Bouché |first1=P. |last2=Crosmary |first2=W. |last3=Kafando |first3=P. |last4=Doamba |first4=B. |last5=Kidjo |first5=F. C. |last6=Vermeulen |first6=C. |last7=Chardonnet |first7=P. |year=2016 |title=Embargo on Lion Hunting Trophies from West Africa: An Effective Measure or a Threat to Lion Conservation? |journal=PLOS One |volume=11 |issue=5 |page=e0155763 |doi=10.1371/journal.pone.0155763 |pmid=27182985 |pmc=4868358 |url=|bibcode=2016PLoSO..1155763B }}</ref> Kjo këshill u vu në dyshim dhe u kundërshtua fuqimisht, me argumentin se vlerësimi për madhësinë e popullatës së luanit në rajonin WAP nuk është i besueshëm dhe për këtë arsye kuota e sugjeruar është e papërshtatshme.<ref>{{cite journal |last1=Bauer |first1=H. |last2=Henschel |first2=P. |last3=Packer |first3=C. |last4=Sillero-Zubiri |first4=C. |last5=Chardonnet |first5=B. |last6=Sogbohossou |first6=E. A. |last7=De Iongh |first7=H. H. |last8=Macdonald |first8=D. W. |year=2017 |title=Lion trophy hunting in West Africa: A response to Bouché et al. |journal=PLOS One |volume=12 |issue=3 |page=e0173691 |doi=10.1371/journal.pone.0173691 |pmid=28323837 |pmc=5360238 |bibcode=2017PLoSO..1273691B }}</ref>

===Në kaptivitet===
Në vitin 2006, 1258 luanë kaptivë u regjistruan në Sistemin Ndërkombëtar të Informacionit të Specieve, duke përfshirë 13 luanë të regjistruar nën [[trinomeni]]n ''P. l. senegalensis'', 115 nga [[India]] dhe 970 me origjinë të pasigurtë.<ref name=Barnett2006>{{Cite journal |last1=Barnett |first1=R. |last2=Yamaguchi |first2=N. |last3=Barnes |first3=I. |last4=Cooper |first4=A. |year=2006 |title=The origin, current diversity and future conservation of the modern lion (''Panthera leo'') |journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences |pmid=16901830 |volume=273 |issue=1598 |pmc=1635511 |pages=2119–2125 |doi=10.1098/rspb.2006.3555 |url=http://www.adelaide.edu.au/acad/publications/papers/Barnett%20PRS%20lions.pdf |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070808182526/http://www.adelaide.edu.au/acad/publications/papers/Barnett%20PRS%20lions.pdf |archivedate=8 gusht 2007 |access-date=31 mars 2019 |url-status=dead }}</ref>

== Domethënia kulturore ==

Ashtu si me rajonet e tjera të Afrikës, luani është me rëndësi kulturore në [[Afrika perëndimore|Afrikën Perëndimore]]. Titulli "Luanesha Mali" i ishte dhënë Marijatas.<ref name="Lynch2004">{{cite book |language=Anglisht|author=Lynch, P. A. |year=2004 |title=African Mythology A to Z |publisher=Infobase Publishing |page=63 |isbn=0-8160-4892-4}}</ref><ref name="Hogarth2004">{{cite book |language=Anglisht|author1=Hogarth, C. |author2=Butler, N. |year=2004 |contribution=Animal Symbolism (Africa) |title=Shamanism: An Encyclopedia of World Beliefs, Practices, and Culture, Volume 1 |editor=Walter, M. N. |pages=3–6 |isbn=1-57607-645-8}}</ref>

Ekipi Ndërkombëtar i Futbollit të Kamerunit ndryshe quhet dhe si: "Luanët e Padurueshëm" bazuar në forcën e luanëve në [[Kameruni|Kamerun]].<ref name="DailyNation2017">{{Cite news |language=Anglisht|url=http://www.nation.co.ke/sports/football/Africa-Cup-of-Nations/1102-3801304-allgt3/ |title=Cameroon wins Africa Cup of Nations |newspaper=Daily Nation |access-date=2017-02-09 |language=en-UK}}</ref>

<gallery mode="packed">
Bronze Bakassa 4.jpg|Një vizatim në mur, [[Kameruni|Bana, Kamerun]]
Leo the MGM lion 1928.jpg|Luani i MGM-së Xheki mendohej të ishte nga [[Nubia]]
</gallery>

==Shiko edhe==
* [[Luani berber]]
* [[Luani i Afrikës Jugore|Luani Jugor]]
* [[Luani i Kepit Rajonal]]

==Referimet==
{{Reflist|30em}}
==Lidhje të jashtme==
{{Commons|Panthera leo leo}}
* [https://www.flickr.com/photos/8834404@N02/sets/72157604851044321/ Photos of West African lions at Pendjari National Park at flickr]
* [https://web.archive.org/web/20180807190215/http://www.wildlifeextra.com/go/news/africa-lion2011.html#cr Wildlife extra: Lions from west and central Africa have more in common with Asiatic lion]
* [http://www.rocal-lion.org/projects-en.htm ROCAL West and Central African lion conservation network]
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-25722058 BBC News: Lions 'facing extinction in West Africa']
* [https://edition.cnn.com/2015/04/02/africa/gabon-africa-first-lion/index.html Is this one of Central Africa's last lions? (2015)]
* [https://www.earthtouchnews.com/conservation/conservation/take-two-gabons-lone-lion-makes-another-on-camera-appearance/ Take two: Gabon's lone lion makes another on-camera appearance (2016)]
* [https://www.youtube.com/watch?v=n0f_j0VGD7U The Rare Central African Lion - أسود حديقة الدندر فيديو فبراير 2017] (in Dinder National Park, [[YouTube]])
* [https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/TT18900226.2.13 Draw] between a lion and [[gorilla]] in a Central African [[primeval forest]], late [[19th century]]
* [https://www.telegraphindia.com/travel/pride-of-india-254571 The Telegraph, August 2018: Pride of India]

{{Taxonbar|from=Q221094}}
{{Panthera| leo leo}}
{{Artikull i përkryer|dita = 30|muaj = shtator|viti = 2019}}

[[Kategoria:Luanë]]
[[Kategoria:Gjitarë të Afrikës]]
[[Kategoria:Gjitarë të Azisë]]
[[Kategoria:Mishngrënës të Afrikës]]
[[Kategoria:Mishngrënës të Azisë]]

Versioni i datës 12 gusht 2020 09:30

Luani Verior
Një luan në Afrikën Perëndimore, Parku Kombëtar i Penjarit
Klasifikimi shkencor e
Mbretëria: Animalia
Filumi: Chordata
Klasa: Mammalia
Rendi: Carnivora
Nënrendi: Feliformia
Familja: Felidae
Nënfamija: Pantherinae
Gjinia: Panthera
Lloji:
P. leo
Nënlloji:
P. l. leo
Emri trinomial
Panthera leo leo
(Linnaeus, 1758)
Sinonimet[1]
  • P. l. gambianus
  • P. l. kamptzi
  • P. l. nubica
  • P. l. persica
  • P. l. senegalensis

Panthera leo leo është nënlloji emërtues i luanit, i cili është i pranishëm në pjesën veriore të Afrikës (veçanërisht në Afrikën Perëndimore dhe në veri të Afrikës Qendrore) dhe në Indi.[2][3] Është rajonalisht i zhdukur në Evropën Jugore, në Azinë Perëndimore dhe në Afrikën Veriore. Në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore, luanët janë të kufizuar në popullata të fragmentuara dhe të izoluara, shumica e të cilëve janë në rënie. Në Indi, ekziston një popullatë e vetme e mbijetuar brenda dhe përreth Parkut Kombëtar të Girit.[4][5][6] Popullata e Afrikës Perëndimore renditet si e rrezikuar në mënyrë kritike në Listën e Kuqe të BNRN-së; kjo popullatë është e izoluar dhe përmban më pak se 250 individë të pjekur.[7]

Rezultatet e një studimi filogjeografik tregojnë se popullatat e luanit në rajonin e Afrikës Perëndimore dhe Qendrore janë gjenetikisht të afërta me popullatën në Indi, duke formuar një kollë të dallueshme nga popullatat e luanit në Afrikën Jugore dhe Lindore.[8] Në vitin 2017, Forca e Klasifikimit të Maceve nga BNRN-ja, ndau popullatat e luanit në dy nënlloje, të emërtuara P. l. leo dhe P. l. melanochaita. Luani Verior përbëhet nga katër popullata të njohura historikisht; luani berber, luani Aziatik, Luani i Afrikës Perëndimore dhe Qendrore.[2]

Ndonjëherë, i referohet si "luani Verior".[9][10]

Historia taksonomike

Vargu i përhapjes duke përfshirë dy nënllojet e propozuara (P. l. leo and P. l. melanochaita) sipas kërkimeve gjenetike

Një luan nga Konstandini në Algjeri ishte ekzemplari i tipit për emrin e veçantë Felis leo që u përdor nga Lineu në 1758.[11] Në shekujt 19 dhe 20, disa mostra të luanit në Afrikë dhe Azi u përshkruan dhe u propozuan si nënlloje:

Pas kësaj, ka pasur shumë debate midis zoologëve për vlefshmërinë e nënllojeve të propozuara:

  • Në 1939, Glover Morrill Allen njohu Felis leo kamptzi, F. l. bleyenberghi dhe F. l. azandicus si taksonë të vlefshëm midis dhjetë nënllojëve të luanit.[19][20]
  • Takonomisti britanik Reginald Innes Pocock nënklasifikoi luanin në gjininë Panthera në vitin 1930, kur përshkruajti luanin Aziatik.[21]
  • Tri dekada më vonë, John Ellerman njohu vetëm dy nënlloje të emërtuara si luani Afrikan (P. l. leo) dhe luani Aziatik (P. l. persica).[22]
  • Disa autorë e konsideronin P. l. nubicus si një nënlloj i ngjashëm dhe si sinonimi i P. l. massaica.[20][23][24]
  • Disa autorë e konsideronin P. l. azandicus si sinonimi i P. l. massaica, P. l. somaliensis, P. l. kamptzi dhe P. l. senegalensis.[20][23]
  • Në vitin 2005, Wallace Christopher Wozencraft njohu P. l. kamptzi, P. l. bleyenberghi dhe P. l. azandica si taksonë të vlefshëm.[1]
  • Në vitin 2016, vlerësuesit e Listës së Kuqe të BNRN-së përdorën P. l. leo për të gjitha popullatat e luanit të Afrikës.[2]
  • Në 2017, popullatat e luanit në Afrikën Veriore, Perëndimore, Qendrore dhe në Azi u përfshinë nën P. l. leo nga Forca e Klasifikimit nga BNRN, bazuar në rezultatet e hulumtimit gjenetik në mostrat e luanit.[2][4]

Kërkimet gjenetike

Që nga fillimi i shekullit 21, u zhvilluan disa studime filogjenetike për të ndihmuar në sqarimin e statusit taksonomik të mostrave të luanit të mbajtur në muze dhe të mbledhura në zona të egra. Shkencëtarët analizuan midis 32 dhe 197 mostra luani nga deri në 22 vende. Të gjithë pajtohen se speciet e luanit përbëhen nga dy grupe evolutive, një në pjesën veriore dhe lindore të vargut të tij historik, dhe tjetra në Afrikën Jugore dhe Lindore që evuluan midis 245,000 dhe 50,000 vjet më parë. Ata supozojnë se pyjet e shiut tropikal përbënin barriera të mëdha në mes të dy grupeve.[25][26][27][28][8]

Në një studim gjithëpërfshirës mbi evolucionin e luanëve, u ekzaminuan 357 mostra të 11 popullatave të luanit, duke përfshirë disa hibridë të luanit. Hibridët ishin krijuar nga luanët në Angolë dhe Zimbabvë dhe me sa duket nga Afrika Perëndimore apo Qendrore. Rezultatet treguan se katër luanë në Marok nuk shfaqnin asnjë karakteristikë unike gjenetike dhe haplotipet mitokondriale të përbashkëta H5 dhe H6 me luanë në Afrikën Perëndimore dhe së bashku me ta ishin pjesë e një grupimi të madh mtDNA (linja III) që përfshinte edhe luanët Aziatikë. Ky plan i veprineve ishte në përputhje me teoritë mbi evolucionin e luanit: linja III u zhvillua në Afrikën Lindore deri në veri dhe në perëndim në valën e parë të evulucionit të luanit rreth 118.000 vjet më parë. Me sa duket ai u shpërnda në haplotipet H5 dhe H6 brenda Afrikës, dhe pastaj në H7 dhe H8 në Azinë Perëndimore.[26]

Karakteristikat

Kafka e P. l. leo në Muzeun Historik të Pisës
Këlysh në Parkun Kombëtar të Penjarit, Benin

Lëkura e luanit ndryshon nga nje ngjyre e lehte deri në kafe të errët. Ka veshë të rrumbullakosura dhe një tufë të zezë ne koke. Gjatësia mesatare e kokës në trupin e luanëve është 2.47–2.84 metres (8 ft 1 in – 9 ft 4 in), me një peshë prej 148–190 kilograms (326–419 lb). Femrat janë më të vogla dhe më pak të rënda. Luani i Afrikës Perëndimore është i ngjashëm në pamjen dhe madhësinë e përgjithshme si luanët e tjerë afrikanë, por me një krifë më të vogël.[29]

Shpesh, luani Aziatik dhe ai i Afrikës Qendrore dhe Perëndimore kanë krifa më të vogla se luani i Afrikës Veriore.[30] Disa kërkime tregojnë se krifa e një luani ndryshon në varësi të klimës dhe ndoshta, meshkujt Aziatik kanë një krifë më të vogël për shkak motit të nxehtë në Azi.[30]

Shpërndarja dhe habitati

Historikisht, vargu i nënllojit verior përfshinte Afrikën Veriore, Evropën Juglindore, Gadishullin Arabik dhe Lindjen e Mesme në Azinë Perëndimore.[2] Në këto rajone, luanët shtriheshin në:

Gambi, në Sierë Leonë, në Saharanë Perëndimore, në Marok, në Algjeri, në Tunizi, në Libi, në Egjipti, në Arabi Saudite, në Kuvajt, në Jordani, në Liban, në Siri, në Turqi, në Palestinë dhe Izrael, në Irak, në Iran, në Afganistan dhe Pakistan.[4] Sot, nënllojet ndodhen në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore dhe në Indi.[2]

Popullata Aziatike

Lexo më tepër: Luani Aziatik
Disa burra me një luan të gjallë, fotografuar në Iran nga Antoin Sevruguin rreth fundit të shekullit të 19-të. Luani Aziatik është tani i zhdukur në Iran.[31]

Luani Aziatik është popullata e fundit e egër e luanit në Azi dhe kufizohet në Parkun Kombëtar të Girit dhe në zonat përreth Gujratit, Indi. Ai është renditur si i rrezikuar në Listën e Kuqe të BNRN-së për shkak të madhësisë së tij të vogël dhe zonës së banimit.[32]

Popullata Perëndimore dhe Qendrore

Lexo më tepër: Luani i Afrikës Qendrore

Luani Perëndimor shpërndahet në jug të Saharasë në Senegal në perëndim të Nigerisë Lindore. Popullata në Afrikën Perëndimore ka humbur 99% të vargut të tij të mëparshme.[33] Ai është rajonalisht i zhdukur në Mauritani, në Gambi, në Guinenë e Bisaut, në Mal, në Siera Leone, Bregun e Fildishtë dhe në Togë, ndoshta i zhdukur dhe në Guinea.

Në vitet 1950 luanët ende ishin të pranishëm në pyjet e savanës në pjesët jugore të Mauritanisë, përkatësisht në rajonet e Neumit, veriut Tagant, Brakna, Hodh El Gharbi dhe Trarza, dhe përgjatë lumenjve Karakoro dhe Senegal. Në rajonin Guidimaka të vendit, luanët mbijetuan deri në fund të viteve 1980.

Luanët u regjistruan nga kamerat e vëna në provincën veriore të Kamerunit gjatë një sondazhi të kryer në mes të janarit 2008 dhe majit 2010.[34]

Në vitin 2015, një luan mashkull i rritur dhe një luaneshë u kthyen në Parkun Kombëtar i Moles në Ganë. Këto ishin shikimet e para të luanëve në vend në 39 vjet.[35]

Tabela tregon numrin e individëve gjatë viteve 2002 dhe 2012:
Vargu i vendeve Arena e përdorur në km2 Nr. i njohur i individëve
Parku Kombëtar i Bënusë, Kamerun 14,682 200[36]
Parku Kombëtar i Uazës, Kamerun 1,452 17[37]
Republika e Afrikës Qendrore 339,418 about 1,297[38]
Parku Kombëtar i Garambës, Republika Demokratike e Kongos 115,671 175−320[39][5]
Çadi Juglindor 133,408 400[39]
Sudani Jugperëndimorë 331,834 375[39]
Parku Kombëtar i Bomës dhe i Gambelës, Sudani Jugor dhe Etiopia 106,941 500[39]
Parku Kombëtar i Omës, Sudan dhe Etiopi 22,483 200[39]
Zonat e tjera të mbrojtura dhe jo të mbrojtura, Etiopi 70,759 96[39]
Totali 1,136,648 3,260−3,305

Popullata e luanit Qendror shtrihen në pyjet e shiut dhe së savana. Në Kamerun, një popullatë prej 100 deri në 400 luanë shtrihen në Parkun Kombëtar të Bënusë. Grupet e vogla të luanit janë të pranishëm në Parkun Kombëtar të Uazës.[3] Republika e Afrikës Qendrore mund të ketë një numër prej 500 individësh. Vlerësime të tjera supozojnë janë 1,252 luanë në vend, por në përgjithësi numri i individëve në Afrikën Qendrore mendohet të jenë jo i besueshëm.[40]

Në Gabon, prania e luanëve në Parkun Kombëtar të Batekomit ishte e dyshimtë gjatë vitit 2010. Në vitin 2015, një kamer kurthe regjistroi një luan mashkull të vetëm në zonën e mbrojtur.[41][42] Vazhdimi i kapjes së kamerës në zonë për më shumë se një vit regjistroi të njëjtin luan në mënyrë të përsëritur. Mostrat e flokëve të luanit u mblodhën për analiza filogenetike dhe u krahasuan me mostrat e indeve të luanëve nga Gaboni dhe Republika e Kongos që u vranë në shekullin e 20-të. Rezultatet tregojnë se ky individ është i lidhur ngushtë me popullatën e luanit të zonës. Gjithashtu është menduar e mundur që ky luan të shpërndahet në Namibia ose Botsvanë.[43]

Në Parkun Kombëtar të Odzalës, Republika e Kongos, u konsiderua si një zonë e mbrojtur e luanit në vitet 1990. Deri në vitin 2014, asnjë luan nuk u regjistrua në zonën e mbrojtur, kështu që tani, speciet konsiderohen të zhdukura në këtë vend.

Në Çad, luanët jetojnë në Rezervën Mina Foll. Në vitin 2004, popullata e luanit në vend u vlerësua me 225 individë.

Në vitet 1980, luanët u raportuan në provincat Sudanit Jugor të Darfurit dhe në Jug të Kordofanit, që ndodheshin në perëndim të lumit Nil. Pak dihet për shpërndarjen e luanit dhe madhësinë e popullatës në Sudanin e Jugut. Luanët në Radom dhe Parqet Kombëtare të Jugut ndoshta lidhen me luanët në Republikën e Afrikës Qendrore.[44]

Ekologjia dhe sjellja

Një çift duke u kryqëzuar në Pyjet e Girit

Në Parkun Kombëtar të Pendarit, Benin, grupet e luanëve variojnë nga 1-8 individë. Jashtë Parkut Kombëtar, grupet janë më të vogla dhe me një mashkull të vetëm.[45]

Në Parkun Kombëtar të Uazës, tre luanesha dhe dy meshkuj iu vendosën radio-kollare në vitin 1999 dhe u gjurmuan deri në vitin 2001. Femrat u zhvendosën në vargje territoresh prej 352 deri në 724 km2 (136 dhe 280 sq mi) dhe qëndruan brenda parkut gjatë perjudhës së studimit. Meshkujt përdorën një territor prej 428 deri në 1,054 km2 (165 dhe 407 sq mi), brenda dhe jashtë parkut, ku ata vazhdimisht vranë bagëti. Njëri u vra dhe tjetri u qëllua nga njerëzit lokalë. Pas heqjes së fishekëve, ai u rikthye dhe e zhvendosi gamën e tij të territorit në brendësi të parkut dhe nuk u vëzhgua të gjuante më.[46]

Luanët meshkuj Aziatik janë të vetmuar ose shoqërohen me më shumë se tre meshkuj që formojnë një tufë të lirshme. Çiftet e meshkujve pushojnë, gjuajnë dhe ushqehen së bashku, dhe shfaqin sjelljen e tyre në të njëjtin territor. Femrat shoqërohen me më shumë se 12 luanesha që formojnë një tufë më të fortë së bashku me këlyshët e tyre. Ata e ndajnë ushqimin midis njëra-tjetrës, por rrallë me meshkujt. Luaneshat dhe meshkuj shoqërohen zakonisht vetëm për disa ditë gjatë perjudhës së kryqëzimit, por rrallë udhëtojnë dhe ushqehen së bashku.[47][48]

Gjuetia dhe dieta

Luanët me një zebër të vrarë

Në përgjithësi, luanët preferojnë specie të mëdhaja për të gjuajtur brenda një peshe prej 190 deri në 550 kilogram (420 deri në 1,210 lb). Ata gjuajnë gjitarë të mëdhenj në rangun prej 40–270 kilograms (88–595 lb), duke përfshirë zebrën, impalanë Thomsonit, gjirafën dhe buallin e ujit.[49] Në Parkun Kombëtar të Girit të Indisë, luanët kryesisht gjuajnë buaj dhe bagëti, ndonjëherë edhe derrin e egër. Jashtë zonës së mbrojtur ku nuk ndodhin lloje të egra të gjahut, luanët gjuajnë buallin dhe bagëtinë, rrallë edhe deve. Pasi e vrasin prenë, e tërheqin atë deri në zona me bar të dendur për t'u ushqyer.[50]

Luani Afrikan dhe hiena e njollosur gjenden në një vend të ngjashëm ekologjik ku konkurrojnë për gjah; një rishikim i të dhënave në disa studime tregon një mbivendosje diete prej 58.6%. Luanët në mënyrë tipike injorojnë hienën e njollosur, përveç nëse luanët janë në një ndjekje të gjahut ose po ngacmohen nga hienat, ndërsa këto të fundit tentojnë të reagojnë dukshëm në praninë e luanëve, me ose pa praninë e ushqimit.[51]

Kërcënimet

Në Afrikë, luani rrezikohet nga humbja e presë dhe fragmentimi i habitatit. Luani Afrikan listohet si specie e cënuar në Listën e Kuqe të BNRN-së.[52]

Popullata e luanit në Afrikën Perëndimore është e fragmentuar dhe e izoluar, që përfshin më pak se 250 individë të pjekur.[7] Ajo kërcënohet nga tregtia ilegale e pjesëve të trupit. Pjesët e trupit të luanit në Benin trafikohen në Nigeri, në Gabon, në Breg të Fildishtë dhe në Senegal.[53] Në Nigeri, popullata e izoluar e luanit në Parkun Kombëtar Gashaka Gumti është gjuajtur dhe helmuar nga njerëzit vendas.[54]

Popullata e luanit në Afrikën Qendrore është e kërcënuar nga humbja e habitatit dhe baza e gjahut, dhe nga gjuetia për trofe. Midis shtatë dhe 12 trofeve të luanit eksportoheshin nga Kameruni çdo vit nga viti 1985 deri në vitin 2010.[5][55] Në Parkun Kombëtar të Bénoué, njerëzit lokalë u vëzhguan në një luan të vrarë duke prerë copa mishi[56] Njerëzit vendas që jetojnë në afërsi të zonës së mbrojtur justifikohen në intervista se luanët sulmojnë shpesh bagëtitë gjatë sezonit të thatë. Ata përdorin helm në kufomat për të vrarë mishngrënësit.[57] Në Parkun Kombëtar Waza, dy nga katër luanë me radio-kollare u vranë midis vitit 2007 dhe vitit 2008, dhe ndoshta edhe një femër e rritur, dy meshkuj të tjerë të rritur dhe tre këlyshë. Barinjtë nomadë përdorin hark dhe shigjeta të helmuar me helm kobre për të vrarë luanët në shenjë hakmarrjeje për sulme ndaj bagëtive.[37] Në pjesët veriore të Kamerunit, migracioni i shtuar i njerëzve nga Nigeria pas pasigurisë politike në rajon paraqet një kërcënim për popullata e luanit të zonës.[58]

Gjuetia pa leje e luanëve nga forcat paraushtarake është raportuar nga njerëz vendas që jetojnë në afërsi të Parkut Kombëtar të Gambella të Etiopisë.[59] Njerëzit lokalë rreth Parkut Kombëtar Chebera Churchura vrasin luanë, leopardë (Panthera pardus) dhe hiena të njollosura (Crocuta crocuta) duke përdorur kurthe për tu hakmarrë kundër sulmeve mbi bagëtitve të tyre.[60]

Konservimi

Luanë kaptivë në Kamerun, Afrika Qendrore
Dy këlyshë kaptivë, Nigeri

Në Indi, luani është i mbrojtur dhe përfshihet në Shtojcën I të MNTSR-së.[61] Luanët Afrikanë përfshihen në Shtojcën II të MNTSR-së.[4] Në vitin 2004, u propozua që të gjitha popullatat e luanit të përfshiheshin në Shtojcën I të MNTSR-së për të zvogëluar eksportet e trofeve të luanit dhe për të zbatuar një proces leje më të rreptë, për shkak të ndikimit negativ të gjuetisë për trofe.[62]

Në vitin 2006, u zhvillua një strategji për ruajtjen e luanit në Afrikën Perëndimore dhe Qendrore në bashkëpunim midis zyrave rajonale të BNRN-së dhe disa organizatave të mbrojtjes së jetës së egër. Strategjia parashikon të ruajë habitatin e mjaftueshëm, të sigurojë një bazë të mjaftueshme për kafshët e egra, të bëjë bashkëjetesën luan-njeri të qëndrueshme dhe të zvogëlojë faktorët që çojnë në copëzimin e mëtejshëm të popullatave.[63] Sondazhet dhe intervistat me barinjtë përreth zonave të mbrojtura zbuluan se rrethimet e përmirësuara për bagëtitë ulën ndjeshëm grabitjet nga luanët, dhe kështu kontribuan në zbutjen e konfliktit luan-njeri.[64]

Efekti i gjuetisë së trofeve të luanit dhe nëse është një masë e qëndrueshme për ruajtjen, ka krijuar disa debate.[65][66] Në vitin 2016, një grup autorësh këshilluan një kuotë gjuetie prej një luani për 1 000 km2 në kompleksin e zonës së mbrojtur WAP, dhe të përmbahen nga imponimi i një embargo importi të trofeve të luanit nga ky rajon.[67] Kjo këshill u vu në dyshim dhe u kundërshtua fuqimisht, me argumentin se vlerësimi për madhësinë e popullatës së luanit në rajonin WAP nuk është i besueshëm dhe për këtë arsye kuota e sugjeruar është e papërshtatshme.[68]

Në kaptivitet

Në vitin 2006, 1258 luanë kaptivë u regjistruan në Sistemin Ndërkombëtar të Informacionit të Specieve, duke përfshirë 13 luanë të regjistruar nën trinomenin P. l. senegalensis, 115 nga India dhe 970 me origjinë të pasigurtë.[25]

Domethënia kulturore

Ashtu si me rajonet e tjera të Afrikës, luani është me rëndësi kulturore në Afrikën Perëndimore. Titulli "Luanesha Mali" i ishte dhënë Marijatas.[69][70]

Ekipi Ndërkombëtar i Futbollit të Kamerunit ndryshe quhet dhe si: "Luanët e Padurueshëm" bazuar në forcën e luanëve në Kamerun.[71]

Shiko edhe

Referimet

  1. ^ a b Wozencraft, W. C. (2005). "Panthera leo". përmbledhur nga Wilson, D. E.; Reeder, D. M. (red.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (bot. 3rd). Johns Hopkins University Press. fq. 546. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ a b c d e f Kitchener, A. C.; Breitenmoser-Würsten, C.; Eizirik, E.; Gentry, A.; Werdelin, L.; Wilting, A.; Yamaguchi, N.; Abramov, A. V.; Christiansen, P.; Driscoll, C.; Duckworth, J. W.; Johnson, W.; Luo, S.-J.; Meijaard, E.; O’Donoghue, P.; Sanderson, J.; Seymour, K.; Bruford, M.; Groves, C.; Hoffmann, M.; Nowell, K.; Timmons, Z.; Tobe, S. (2017). "A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group" (PDF). Cat News (Special Issue 11). ISSN 1027-2992. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b Bauer, H.; Van Der Merwe, S. (2004). "Inventory of free-ranging lions Panthera leo in Africa". Oryx. 38 (1): 26–31. doi:10.1017/S0030605304000055. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b c d IUCN Red List of Threatened Species. 2017-3. 2016. 2016. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T15951A107265605.en https://www.iucnredlist.org/species/15951/107265605. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor2= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor3= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor4= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor5= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |taxon= është injoruar (Ndihmë!)
  5. ^ a b c Chardonnet, P. (2002). "Chapter II: Population Survey". Conservation of the African Lion : Contribution to a Status Survey. Paris: International Foundation for the Conservation of Wildlife, France & Conservation Force, USA. fq. 21–101. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Riggio, J.; Jacobson, A.; Dollar, L.; Bauer, H.; Becker, M.; Dickman, A.; Funston, P.; Groom, R.; Henschel, P.; De Iongh, H.; Lichtenfeld, L.; Pimm, S. (2013). "The size of savannah Africa: a lion's (Panthera leo) view". Biodiversity Conservation. 22 (1): 17–35. doi:10.1007/s10531-012-0381-4. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ a b IUCN Red List of Threatened Species. 2018-1. 2015. 2015. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor2= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor3= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor4= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |last-assessor-amp= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |taxon= është injoruar (Ndihmë!)
  8. ^ a b Bertola, L.D.; Jongbloed, H.; Van Der Gaag, K.J.; De Knijff, P.; Yamaguchi, N.; Hooghiemstra, H.; Bauer, H.; Henschel, P.; White, P.A.; Driscoll, C.A.; Tende, T. (2016). "Phylogeographic patterns in Africa and High Resolution Delineation of genetic clades in the Lion (Panthera leo)". Scientific Reports. 6: 30807. doi:10.1038/srep30807. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |last-author-amp= është injoruar (sugjerohet |name-list-style=) (Ndihmë!)
  9. ^ Wood, John George (1865). "Felidæ; or the Cat Tribe". The illustrated natural history. Boradway, Ludgate Hill, New York City: Routledge. fq. 147. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri |work= është injoruar (Ndihmë!)
  10. ^ Wood, John George (1865). "Felidæ; or the Cat Tribe". Animal Kingdom. Boston: H. A. Brown. fq. 147. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri |work= është injoruar (Ndihmë!)
  11. ^ Linnaeus, C. (1758). "Felis Leo". Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (në latinisht). Vëll. 1 (bot. 10th). Holmiae (Laurentii Salvii). fq. 41. Marrë më 8 shtator 2008. {{cite book}}: Parametri i panjohur |chapterurl= është injoruar (sugjerohet |chapter-url=) (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  12. ^ Meyer, J. N. (1826). Dissertatio inauguralis anatomico-medica de genere felium. Doctoral thesis, University of Vienna.
  13. ^ Blainville, H. M. D. de (1843). "F. leo nubicus". Ostéographie ou description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des mammifères récents et fossils pour servir de base à la zoologie et la géologie. Vol 2. Paris: J. B. Baillière et Fils. fq. 186. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Gray, J. E. (1843). List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. London: Trustees of the British Museum. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Noack, T. (1891). "Felis leo". Jahrbuch der Hamburgischen Wissenschaftlichen Anstalten. 9 (1): 120. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Marschie, P. (1900). "Einige Säugethiere aus dem Hinterlande von Kamerun". Sitzungs-Berichte der Gesellschaft der Naturforschender Freunde zu Berlin. 3: 87–100. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Lönnberg, E. (1914). "New and rare mammals from Congo". Revue de Zoologie Africaine (3): 273–278. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Allen, J. A. (1924). "Carnivora Collected By The American Museum Congo Expedition". Bulletin of the American Museum of Natural History. 47: 73–281. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Allen, G. M. (1939). "A Checklist of African Mammals". Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College. 83: 1–763. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ a b c Hemmer, H. (1974). "Untersuchungen zur Stammesgeschichte der Pantherkatzen (Pantherinae) Teil 3. Zur Artgeschichte des Löwen Panthera (Panthera) leo (Linnaeus, 1758)". Veröffentlichungen der Zoologischen Staatssammlung. 17: 167–280. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Pocock, R. I. (1930). "The lions of Asia". Journal of the Bombay Natural Historical Society. 34: 638–665. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Ellerman, J. R.; Morrison-Scott, T. C. S. (1966). Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946 (bot. Second). London: British Museum of Natural History. fq. 312–313. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ a b Haas, S.K.; Hayssen, V.; Krausman, P.R. (2005). "Panthera leo" (PDF). Mammalian Species. 762: 1–11. doi:10.1644/1545-1410(2005)762[0001:PL]2.0.CO;2. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Kingson, J.; Happold, D.; Butynski, T.; Hoffmann, M.; Happold, M.; Kalina, J., red. (2013). "Panthera leo Lion". Mammals of Africa. Vëll. Volume V. A & C Black. fq. 149−159. ISBN 978-1-4081-8996-2. {{cite book}}: |volume= ka tekst shtesë (Ndihmë!); Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |chapterurl= është injoruar (sugjerohet |chapter-url=) (Ndihmë!)
  25. ^ a b Barnett, R.; Yamaguchi, N.; Barnes, I.; Cooper, A. (2006). "The origin, current diversity and future conservation of the modern lion (Panthera leo)" (PDF). Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 273 (1598): 2119–2125. doi:10.1098/rspb.2006.3555. PMC 1635511. PMID 16901830. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 gusht 2007. Marrë më 31 mars 2019. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "Barnett2006" defined multiple times with different content
  26. ^ a b Antunes, A.; Troyer, J. L.; Roelke, M. E.; Pecon-Slattery, J.; Packer, C.; Winterbach, C.; Winterbach, H.; Johnson, W. E. (2008). "The Evolutionary Dynamics of the Lion Panthera leo Revealed by Host and Viral Population Genomics". PLOS Genetics. 4 (11): e1000251. doi:10.1371/journal.pgen.1000251. PMC 2572142. PMID 18989457. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  27. ^ Mazák, J. H. (2010). "Geographical variation and phylogenetics of modern lions based on craniometric data". Journal of Zoology. 281 (3): 194−209. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ Bertola, L. D.; Van Hooft, W. F.; Vrieling, K.; Uit De Weerd, D. R.; York, D. S.; Bauer, H.; Prins, H. H. T.; Funston, P. J.; Udo De Haes, H. A.; Leirs, H.; Van Haeringen, W. A.; Sogbohossou, E.; Tumenta, P. N.; De Iongh, H. H. (2011). "Genetic diversity, evolutionary history and implications for conservation of the lion (Panthera leo) in West and Central Africa" (PDF). Journal of Biogeography. 38 (7): 1356–1367. doi:10.1111/j.1365-2699.2011.02500.x. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 qershor 2019. Marrë më 31 mars 2019. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ Guggisberg, C. A. W. (1975). "Lion Panthera leo (Linnaeus, 1758)". Wild Cats of the World. New York: Taplinger Publishing. fq. 138–179. ISBN 0-8008-8324-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ a b Hemmer, H. (1974). "Untersuchungen zur Stammesgeschichte der Pantherkatzen (Pantherinae) Teil 3. Zur Artgeschichte des Löwen Panthera (Panthera) leo (Linnaeus, 1758)". Veröffentlichungen der Zoologischen Staatssammlung 17: 167–280. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Humphreys, P.; Kahrom, E. (1999). "Lion". Lion and Gazelle: The Mammals and Birds of Iran. Avon: Images Publishing. fq. 77−80. ISBN 978-0951397763. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |chapterurl= është injoruar (sugjerohet |chapter-url=) (Ndihmë!)
  32. ^ "Panthera leo ssp. persica". IUCN Red List of Threatened Species. 2017-2. 2008. 2008. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessors= është injoruar (Ndihmë!)
  33. ^ Henschel, P.; Coad, L.; Burton, C.; Chataigner, B.; Dunn, A.; MacDonald, D.; Saidu, Y.; Hunter, L. T. B. (2014). Hayward, M. (red.). "The Lion in West Africa is Critically Endangered". PLoS ONE. 9 (1): e83500. doi:10.1371/journal.pone.0083500. PMC 3885426. PMID 24421889. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  34. ^ de Iongh, H.H., Croes, B., Rasmussen, G., Buij, R. and Funston, P. (2011). "The status of cheetah and African wild dog in the Benoue Ecosystem, North Cameroon" (PDF). Cat News. 55: 29−31. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  35. ^ Angelici, F.M. and Rossi, L. (2017). "Further lion, Panthera leo senegalensis Meyer, 1826, sightings in Mole National Park, Ghana, and possible first serval Leptailurus serval Schreber, 1776 record after 39 years (Mammalia Felidae)" (PDF). Biodiversity Journal. 8 (2): 749−752. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  36. ^ Croes, B. M.; Funston, P. J.; Rasmussen, G.; Buij, R.; Saleh, A.; Tumenta, P. N.; De Iongh, H. H. (2011). "The impact of trophy hunting on lions (Panthera leo) and other large carnivores in the Bénoué Complex, northern Cameroon". Biological Conservation. 144 (12): 3064−3072. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ a b Tumenta, P. N.; Kok, J. S.; Van Rijssel, J. C.; Buij, R.; Croes, B. M.; Funston, P. J.; De Iongh, H. H.; Udo de Haes, H. A. (2010). "Threat of rapid extermination of the lion (Panthera leo leo) in Waza National Park, Northern Cameroon". African Journal of Ecology. 48 (4): 888−894. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ Mésochina, P.; Mamang-Kanga, J. B.; Chardonnet, P.; Mandjo, Y.; Yaguémé, M. (2010), "Statut de conservation du lion (Panthera leo Linnaeus, 1758) en République Centrafricaine", Fondation IGF, Bangui {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ a b c d e f Riggio, J.; Jacobson, A.; Dollar, L.; Bauer, H.; Becker, M.; Dickman, A.; Funston, P.; Groom, R.; Henschel, P.; de Iongh, H.; Lichtenfeld, L.; Pimm, S. (2013). "The size of savannah Africa: a lion's (Panthera leo) view". Biodiversity Conservation. 22 (1): 17–35. doi:10.1007/s10531-012-0381-4. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ Riggio, J.; Jacobson, A.; Dollar, L.; Bauer, H.; Becker, M.; Dickman, A.; Funston, P.; Groom, R.; Henschel, P.; de Iongh, H.; Lichtenfeld, L.; Pimm, S. (2013). "The size of savannah Africa: a lion's (Panthera leo) view". Biodiversity Conservation. 22 (1): 17–35. doi:10.1007/s10531-012-0381-4. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ Henschel, P.H., Azani, D.E., Burton, C.O., Malanda, G., Saidu, Y.O., Sam, M.O., Hunter, L.U. (2010). Lion status updates from five range countries in West and Central Africa. Cat News 52: 34–39.
  42. ^ Hedwig, D., Kienast, I., Bonnet, M., Curran, B.K., Courage, A., Boesch, C., Kühl, H.S. and King, T. (2017). "A camera trap assessment of the forest mammal community within the transitional savannah‐forest mosaic of the Batéké Plateau National Park, Gabon". African Journal of Ecology. doi:10.1111/aje.12497. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  43. ^ Barnett, R., Sinding, M.H., Vieira, F.G., Mendoza, M.L., Bonnet, M., Araldi, A., Kienast, I., Zambarda, A., Yamaguchi, N., Henschel, P., Gilbert, M.T. (2018). "No longer locally extinct? Tracing the origins of a lion (Panthera leo) living in Gabon". Conservation Genetics. 19 (3): 1−8. doi:10.1007/s10592-017-1039-2. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  44. ^ Riggio, J.; Jacobson, A.; Dollar, L.; Bauer, H.; Becker, M.; Dickman, A.; Funston, P.; Groom, R.; Henschel, P.; De Iongh, H.; Lichtenfeld, L. (2013). "The size of savannah Africa: a lion's (Panthera leo) view". Biodiversity and Conservation. 22 (1): 17–35. doi:10.1007/s10531-012-0381-4. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ Sogbohossou, E. A.; Bauer, H.; Loveridge, A.; Funston, P. J.; De Snoo, G. R.; Sinsin, B.; De Iongh, H. H. (2014). "Social structure of lions (Panthera leo) is affected by management in Pendjari Biosphere Reserve, Benin". PLOS One. 9 (1): e84674. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ "Lion (Panthera leo) home ranges and livestock conflicts in Waza National Park, Cameroon". African Journal of Ecology. 43 (3): 208−214. 2005. {{cite journal}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ Joslin, P. (1973). The Asiatic lion: a study of ecology and behaviour. University of Edinburgh, UK: Department of Forestry and Natural Resources. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ Meena V. (2008). Reproductive strategy and behaviour of male Asiatic Lions. Dehra Dun: Wildlife Institute of India. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ "Prey preferences of the lion (Panthera leo)". Journal of Zoology. 267 (3): 309–322. 2005. {{cite journal}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ Chellam, R. and A. J. T. Johnsingh (1993). "Management of Asiatic lions in the Gir Forest, India". përmbledhur nga Dunstone, N.; Gorman, M. L. (red.). Mammals as predators: the proceedings of a symposium held by the Zoological Society of London and the Mammal Society, London. Volume 65 of Symposia of the Zoological Society of London. London: Zoological Society of London. fq. 409–423. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ Hayward, M. W. (2006). "Prey preferences of the spotted hyaena (Crocuta crocuta) and degree of dietary overlap with the lion (Panthera leo)" (PDF). Journal of Zoology. 270: 606–614. doi:10.1111/j.1469-7998.2006.00183.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ Goodrich, J.; Lynam, A.; Miquelle, D.; Wibisono, H.; Kawanishi, K.; Pattanavibool, A.; Htun, S.; Tempa, T.; Karki, J.; Jhala, Y. & Karanth, U. (2015). "Panthera tigris". The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2015: e.T15955A50659951. doi:10.2305/IUCN.UK.2015-2.RLTS.T15955A50659951.en. Marrë më 15 janar 2018. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  53. ^ Williams, V.L., Loveridge, A.J., Newton, D.J. and Macdonald, D.W. (2017). "Questionnaire survey of the pan-African trade in lion body parts". PLOS One. 12 (10): e0187060. doi:10.1371/journal.pone.0187060. PMC 5658145. PMID 29073202. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  54. ^ Nicholas, A. (2004). "An update on the status of important large Mammal species in Gashaka Gumti National Park, Nigeria". Antelope Survey Update (9): 40−42. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ "The impact of trophy hunting on lions (Panthera leo) and other large carnivores in the Bénoué Complex, northern Cameroon". Biological Conservation. 144 (12): 3064−3072. 2011. doi:10.1016/j.biocon.2011.09.013. {{cite journal}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ "Humans displacing lions and stealing their food in Bénoué National Park, North Cameroon". African Journal of Ecology. 47 (3): 445−447. 2009. doi:10.1111/j.1365-2028.2008.00975.x. {{cite journal}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ "Livestock-carnivore conflicts: results of an inventory around Bénoué National Park, Cameroon". International seminar on the conservation of small and hidden species. Management and conservation of large carnivores in West and Central Africa. Leiden: Institute of Environmental Sciences, Leiden University. 2008. fq. 29−40. {{cite book}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |editors= është injoruar (sugjerohet |editor=) (Ndihmë!)
  58. ^ Brugière, D., Chardonnet, B. and Scholte, P. (2015). "Large-scale extinction of large carnivores (lion Panthera leo, cheetah Acinonyx jubatus and wild dog Lycaon pictus) in protected areas of West and Central Africa". Tropical Conservation Science. 8 (2): 513–527. doi:10.1177/194008291500800215. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  59. ^ "Beyond the numbers: Human attitudes and conflict with lions (Panthera leo) in and around Gambella National Park, Ethiopia". PLOS One. 13 (9): e0204320. 2018. Bibcode:2018PLoSO..1304320G. doi:10.1371/journal.pone.0204320. PMC 6155518. PMID 30252886. {{cite journal}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  60. ^ "Approaches to human-wildlife conflict management in and around Chebera-Churchura National Park, Southern Ethiopia". Asian Journal of Conservation Biology. 4 (2): 136–142. 2015. {{cite journal}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ "Panthera leo ssp. persica". IUCN Red List of Threatened Species. 2017-2. 2008. 2008. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor1= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor2= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor3= është injoruar (Ndihmë!); Parametri i panjohur |assessor4= është injoruar (Ndihmë!)
  62. ^ Nowell, K. (2004). "The Cat Specialist Group at CITES 2004". Cat News 41: 29. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  63. ^ IUCN Cat Specialist Group (2006). Conservation Strategy for the Lion West and Central Africa (PDF). Yaounde, Cameroon: IUCN. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ Bauer, H., de Iongh, H. and Sogbohossou, E. (2010). "Assessment and mitigation of human-lion conflict in West and Central Africa". Mammalia. 74 (4): 363–367. doi:10.1515/MAMM.2010.048. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  65. ^ Whitman, K.; Starfield, A. M.; Quadling, H. S.; Packer, C. (2004). "Sustainable trophy hunting of African lions". Nature. 428 (427): 175–178. Bibcode:2004Natur.428..175W. doi:10.1038/nature02395. PMID 14990967. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ Loveridge, A.; Searle, A.; Murindagomo, F.; Macdonald, D. (2007). "The impact of sport-hunting on the population dynamics of an African lion population in a protected area". Biological Conservation. 134 (4): 548–558. doi:10.1016/j.biocon.2006.09.010. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  67. ^ Bouché, P.; Crosmary, W.; Kafando, P.; Doamba, B.; Kidjo, F. C.; Vermeulen, C.; Chardonnet, P. (2016). "Embargo on Lion Hunting Trophies from West Africa: An Effective Measure or a Threat to Lion Conservation?". PLOS One. 11 (5): e0155763. Bibcode:2016PLoSO..1155763B. doi:10.1371/journal.pone.0155763. PMC 4868358. PMID 27182985. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  68. ^ Bauer, H.; Henschel, P.; Packer, C.; Sillero-Zubiri, C.; Chardonnet, B.; Sogbohossou, E. A.; De Iongh, H. H.; Macdonald, D. W. (2017). "Lion trophy hunting in West Africa: A response to Bouché et al". PLOS One. 12 (3): e0173691. Bibcode:2017PLoSO..1273691B. doi:10.1371/journal.pone.0173691. PMC 5360238. PMID 28323837. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  69. ^ Lynch, P. A. (2004). African Mythology A to Z (në anglisht). Infobase Publishing. fq. 63. ISBN 0-8160-4892-4.
  70. ^ Hogarth, C.; Butler, N. (2004). "Animal Symbolism (Africa)". përmbledhur nga Walter, M. N. (red.). Shamanism: An Encyclopedia of World Beliefs, Practices, and Culture, Volume 1 (në anglisht). fq. 3–6. ISBN 1-57607-645-8.
  71. ^ "Cameroon wins Africa Cup of Nations". Daily Nation (në anglisht). Marrë më 2017-02-09.

Lidhje të jashtme

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Panthera_leo_leo&oldid=2143697"